Η μελατονίνη έχει γίνει η εύκολη λύση για την αϋπνία τόσο σε παιδιά που δυσκολεύονται να κοιμηθούν όσο και σε ενήλικες που αναζητούν «φυσικά» βοηθήματα ύπνου.
Όμως οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η χρήση της φέρεται να ξεφεύγει από τα όρια, ενώ επιστημονικά δεδομένα δείχνουν πως η χρόνια λήψη της μπορεί να συνδέεται με κινδύνους για την υγεία. Παρά τη διαδεδομένη αντίληψη ότι είναι ακίνδυνη επειδή κυκλοφορεί ως συμπλήρωμα, η μελατονίνη δεν παύει να είναι μια ορμόνη με επιδράσεις που δεν έχουν ακόμη κατανοηθεί πλήρως - και αυτό κάνει τους επιστήμονες να ζητούν προσοχή πριν κάποιος την εντάξει στην καθημερινότητά του.
Πριν από μερικά χρόνια, η παιδίατρος Δρ. Judith Owens παρατήρησε ένα ανησυχητικό μοτίβο. Ως καθηγήτρια Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και συνεργάτιδα του Παιδιατρικού Νοσοκομείου της Βοστώνης, παρακολουθεί πολλά παιδιά που έχουν δυσκολίες στον ύπνο. «Έχει υπάρξει μια τεράστια μετατόπιση στον αριθμό των παιδιών που παρακολουθώ, ειδικά στην κλινική ύπνου, τα οποία πλέον λαμβάνουν μελατονίνη. Είναι πλέον σπάνιο να συναντήσει παιδί -όπως είπε- με αϋπνία του οποίου οι γονείς να μην έχουν δοκιμάσει να του δώσουν το συγκεκριμένο ορμονικό συμπλήρωμα», λέει σύμφωνα με το περιοδικό Time.
Και δεν αφορά μόνο τα παιδιά. Μεταξύ 1999 και 2018, ο αριθμός των ενηλίκων που λαμβάνουν μελατονίνη -η οποία συχνά διατίθεται ως συμπλήρωμα χωρίς ιατρική συνταγή- υπερ-πενταπλασιάστηκε. Συχνά αντιμετωπίζεται και προωθείται σαν «φυσικό» βοήθημα για τον ύπνο, σχεδόν σαν να ήταν βιταμίνη. Ωστόσο, επειδή συχνά θεωρείται συμπλήρωμα και όχι φάρμακο, δεν υπάρχει αξιολόγηση από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων και η χρήση της επεκτείνεται. Ακόμη, «η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής Ύπνου δεν συστήνει τη μελατονίνη για την αντιμετώπιση της αϋπνίας», λέει η Marie-Pierre St-Onge, διευθύντρια του Κέντρου Αριστείας για την Έρευνα στον Ύπνο και τους Κιρκαδικούς Ρυθμούς στο Πανεπιστήμιο Columbia.
Τα αποτελέσματα της καθημερινής, μακροχρόνιας λήψης της ορμόνης δεν είναι πλήρως κατανοητά.
Τον Νοέμβριο, προκαταρκτικά, μη δημοσιευμένα αποτελέσματα που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο της American Heart Association (Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία) έδειξαν μια σύνδεση μεταξύ της λήψης μελατονίνης για περισσότερο από ένα χρόνο και της καρδιακής ανεπάρκειας σε ενήλικες. Αν και η μελέτη αυτή μπορεί να εστιάζει λιγότερο στη μελατονίνη από ό,τι στη σχέση μεταξύ καρδιακών παθήσεων και αϋπνίας, υπογραμμίζεται ότι «σχετικά λίγα είναι γνωστά για τη χρήση της μελατονίνης με τον τρόπο που την χρησιμοποιεί ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων».
Είναι ένα κενό που απασχολεί πολλούς γιατρούς, οι οποίοι ειδικεύονται στον ύπνο, συμπεριλαμβανομένης και της Owens. «Είναι μια ορμόνη που έχει πολλές ισχυρές επιδράσεις», λέει.
Ποια είναι η δράση της μελατονίνης
Το βράδυ, το σώμα αρχίζει να παράγει μελατονίνη, η οποία παράγεται κυρίως από την επίφυση. Τα επίπεδα μελατονίνης κορυφώνονται νωρίς το πρωί και μειώνονται μετά την ανατολή του ηλίου. Η ορμόνη θεωρείται ότι παρέχει στο σώμα μια αίσθηση του πόσο διαρκεί η νύχτα, βοηθώντας στη συγχρονισμό των βιολογικών διεργασιών με τον ήλιο.
Ωστόσο, όταν κυκλοφορεί στον οργανισμό, η μελατονίνη επηρεάζει περισσότερα από τον ύπνο. Πριν από μερικές δεκαετίες, οι επιστήμονες ανακάλυψαν με έκπληξη ότι ρυθμίζει το ανοσοποιητικό σύστημα, αυξάνοντας ή μειώνοντας διάφορες μορφές φλεγμονής. Η έλλειψη μελατονίνης οδηγεί σε αυξημένη συσσώρευση λίπους στο συκώτι των ποντικών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι και άλλοι ιστοί εκτός από την επίφυση, όπως ο μυελός των οστών, παράγουν τη δική τους μελατονίνη, και ο κατάλογος των τύπων κυττάρων με υποδοχείς που τους επιτρέπουν να ανιχνεύουν τη μελατονίνη αποδεικνύεται τεράστιος. Η ορμόνη φαίνεται επίσης να συμβάλλει στον θάνατο των κυττάρων, οπότε οι επιστήμονες θέλουν να μάθουν πόσο επηρεάζει τη γήρανση.
Μελέτες που εστιάζουν στα επίπεδα μελατονίνης στο αίμα και στα ούρα, έχουν δείξει ότι αρκετές διαταραχές συσχετίζονται με «διαταραγμένη παραγωγή» της: κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, διαβήτης τύπου 2 και συγκεκριμένοι τύποι καρκίνου. Ασθενείς με Alzheimer έχουν ελάχιστο κιρκαδικό ρυθμό μελατονίνης, πιθανώς συμβάλλοντας στα σοβαρά προβλήματα ύπνου της νόσου.
Σε περιπτώσεις όπως αυτές, η μελατονίνη υπό ιατρική καθοδήγηση μπορεί να βοηθήσει. Μελέτες έχουν δείξει ότι τυφλοί άνθρωποι, των οποίων ο φυσικός κύκλος μελατονίνης απορρυθμίζεται, μπορούν να ωφεληθούν από συμπλήρωμα. Παιδιά με αυτισμό επίσης επωφελούνται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, σημειώνει η Owens, ενώ έχει διερευνηθεί και ως πιθανή θεραπεία μετά από εμφράγματα, σύμφωνα με τον Δρ. Tom Scammell, καθηγητή Nευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.
Πώς χρησιμοποιείται σήμερα η μελατονίνη
Υπάρχει ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ του τρόπου με τον οποίο οι ερευνητές και οι γιατροί βλέπουν τη μελατονίνη και της χρήσης της από τους ανθρώπους. Προκειμένου να εντοπίσουν τις συνδέσεις μεταξύ της μακροχρόνιας χρήσης μελατονίνης και άλλων προβλημάτων υγείας, ορισμένοι ερευνητές στράφηκαν στα ηλεκτρονικά αρχεία υγείας.
Στις 3 Νοεμβρίου, μια περίληψη από μια συνάντηση της American Heart Association περιέγραψε μια μη δημοσιευμένη μελέτη που χρησιμοποίησε αυτό το είδος δεδομένων. Περιλάμβανε «εκπληκτικά» νούμερα: Κατά τη διάρκεια πέντε ετών, οι ενήλικες στους οποίους είχε συνταγογραφηθεί μελατονίνη και την έλαβαν για ένα έτος ή περισσότερο είχαν 90% μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιακής προσβολής σε σύγκριση με άτομα με παρόμοια κατάσταση υγείας που δεν έλαβαν μελατονίνη.
«Τα συμπληρώματα μελατονίνης ίσως δεν είναι τόσο αθώα όσο θεωρείται», δήλωσε ο επικεφαλής της μελέτης, Δρ. Ekenedilichukwu Nnadi. «Αν η μελέτη επιβεβαιωθεί, θα επηρεάσει το πώς οι γιατροί συμβουλεύουν τους ασθενείς για τα βοηθήματα ύπνου».
Ωστόσο, δεν είναι τεκμηριωμένο, ότι η μελατονίνη προκάλεσε την καρδιακή ανεπάρκεια που τεκμηριώνεται σε αυτή τη μελέτη. Στην πραγματικότητα, όπως επισημαίνει ο Scammell, η αϋπνία και οι καρδιακές παθήσεις συχνά συμβαίνουν ταυτόχρονα, με το 50% των ατόμων με καρδιακή ανεπάρκεια να πάσχουν από αϋπνία, σε σύγκριση με το 15% του γενικού πληθυσμού. Έτσι, τα άτομα που πάσχουν από αϋπνία και λαμβάνουν μελατονίνη από τους γιατρούς τους σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, ενδέχεται να βρίσκονται ήδη σε πορεία ανάπτυξης πιο σοβαρών καρδιακών προβλημάτων.
«Είναι πιθανό ότι η κακή ποιότητα ύπνου που οδήγησε στη χρήση μελατονίνης ήταν ένα πρώιμο σημάδι καρδιακών προβλημάτων», λέει ο Scammell.
Το βασικό ερώτημα παραμένει: τι κάνει η μακροχρόνια χρήση μελατονίνης στο σώμα;
Μπορεί η λήψη συμπληρώματος να επηρεάζει τη φυσική παραγωγή της ορμόνης; Αυτό «παραμένει ανοιχτό ερώτημα», λέει η Owens. Ωστόσο, ως παιδίατρος, ανησυχεί ότι τα παιδιά που λαμβάνουν μελατονίνη τακτικά για μήνες ή ακόμα και χρόνια μπορεί να υποστούν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που ενδέχεται να γίνουν εμφανείς αργότερα.
«Η μελατονίνη έχει επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα, στην ανάπτυξη των οστών και στο αναπαραγωγικό σύστημα. Αυτό ήταν πάντα ένα μεγάλο θέμα ανησυχίας - αν επηρεάζει την εφηβική ανάπτυξη», λέει. Ενώ οι βραχυπρόθεσμες μελέτες δεν έχουν βρει άμεση επίδραση, οι μελέτες που εξετάζουν τη μακροπρόθεσμη επίδραση είναι ελλιπείς», συνεχίζει.
Ο Δρ Marcel Smits, νευρολόγος στο Νοσοκομείο Gelderse Vallei στην Ολλανδία, μελετά τη χρήση της μελατονίνης σε παιδιά με ADHD και άλλες διαγνώσεις. Αυτός και οι συνάδελφοί του διαπίστωσαν ότι μετά από 3,7 χρόνια κατά μέσο όρο, αυτά τα παιδιά, που το έλαβαν τακτικά σε δόσεις καθορισμένες από γιατρούς, δεν παρουσίασαν ανεπιθύμητες ενέργειες. Όμως, σε αυτές τις περιπτώσεις η δοσολογία πρέπει να υπολογίζεται με ακρίβεια και οι ασθενείς πρέπει να παρακολουθούνται, λέει. Σε ενήλικες και παιδιά, η υπερβολική λήψη μελατονίνης μπορεί να επηρεάσει τον κιρκαδικό ρυθμό του οργανισμού, επιδεινώνοντας ενδεχομένως τον ύπνο ή προκαλώντας άλλες επιδράσεις. Ακόμη, ορισμένοι άνθρωποι μεταβολίζουν τη μελατονίνη πιο αργά από άλλους, και ακόμη και μια μέτρια δόση μπορεί να παραμείνει στον οργανισμό τους για περισσότερο χρόνο από τον επιθυμητό.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η μελατονίνη διατίθεται μόνο με συνταγή γιατρού και για βραχυπρόθεσμη χρήση - κάτι που, σύμφωνα με τη St-Onge, μειώνει την κατάχρηση. «Όταν κάτι είναι διαθέσιμο χωρίς συνταγή, ο κόσμος πιστεύει ότι δεν μπορεί να βλάψει. Και αν δεν μπορεί να βλάψει, τότε το “πολύ” μπορεί να θεωρηθεί και "καλύτερο"», λέει.
«Χρειάζεται να ερευνήσουμε σε βάθος τι σημαίνει να παίρνει κάποιος μελατονίνη για μεγάλο διάστημα».
Αντί για μελατονίνη, η St-Onge και η Owens συμφωνούν πως η καλύτερη λύση είναι η αλλαγή συνηθειών γύρω από τον ύπνο. Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία για την Αϋπνία (CBT-I) θεωρείται η πιο αποτελεσματική προσέγγιση για παιδιά και ενήλικες, με πιο σταθερά και διαρκή αποτελέσματα από οποιοδήποτε υπνωτικό.
Με πληροφορίες από Time
