Σε μια τροπή γεγονότων που μοιάζει με το setup ενός μαύρου αστείου, μερικοί από τους πιο θορυβώδεις «υπερασπιστές της ελευθερίας του λόγου» στην Αμερική περνούν τις πρώτες μέρες του Οκτωβρίου στη σκηνή ενός φεστιβάλ κωμωδίας στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας. Μάλιστα, ορισμένοι εξήραν και το πόσο «ανοιχτό» είναι το βασίλειο, χωρίς κανένα ίχνος ειρωνείας.
Ο λόγος φυσικά για το Riyadh Comedy Festival 2025, στο οποίο συμμετέχουν πολλοί από τους πιο επιφανείς κωμικούς του αγγλόφωνου κόσμου, όπως οι Dave Chappelle, Bill Burr, Pete Davidson, Kevin Hart, Louis C.K. και δεκάδες άλλοι. Πρόκειται για ένα φαντασμαγορικό event χρηματοδοτούμενο από το σαουδαραβικό κράτος, στο πλαίσιο του φιλόδοξου σχεδίου «Saudi Vision 2030» που εδώ και χρόνια προωθεί ο πρίγκιπας-διάδοχος του θρόνου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν (ή απλά MBS).
Μπορεί ένα κράτος στο οποίο άτομα εκτελούνται λόγω μίας ανάρτησης στο διαδίκτυο να μη φαντάζει ιδανικό για να φιλοξενήσει μία «γιορτή» της κωμωδίας. Όμως για τους κωμικούς αυτούς, οι οποίοι έλαβαν εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια για την εμφάνισή τους, η παραπάνω στάση μπορεί να μοιάζει στενόμυαλη και μεροληπτική προς το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας.
Όπως ήταν λογικό, βέβαια, το όλο εγχείρημα προκάλεσε αντιδράσεις πριν καν ακουστεί το πρώτο αστείο. Πολλοί το είδαν ως μια μορφή «culture-washing», δηλαδή μια κατάφωρη απόπειρα του καθεστώτος να γυαλίσει τη διεθνή εικόνα του μέσω της διασκέδασης, επισκιάζοντας το σκοτεινό ιστορικό του στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Πράγματι, οργανώσεις όπως το Human Rights Watch προειδοποίησαν ανοιχτά ότι το συγκεκριμένο φεστιβάλ κωμωδίας έχει στόχο να «αποσπάσει την προσοχή από τη βάναυση καταστολή της ελευθερίας του λόγου και άλλες εκτεταμένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων» του σαουδαραβικού καθεστώτος.
Repression of free speech is no laughing matter.
— Human Rights Watch (@hrw) September 26, 2025
Comedians performing at the Riyadh Comedy Festival, which falls during the seventh anniversary of Jamal Khashoggi’s brutal murder, should use their platform to defend free speech in Saudi Arabia. pic.twitter.com/3IoTeEfZpZ
Μέσα στην ίδια την κοινότητα των κωμικών, αρκετοί καλλιτέχνες στηλίτευσαν δημόσια το event και όσους πήραν μέρος σε αυτό. Ο δημοφιλής κωμικός Shane Gillis αποκάλυψε ότι αρνήθηκε την (γενναιόδωρη) πρόταση, ακόμα και όταν οι διοργανωτές τού πρόσφεραν τα διπλά, κάνοντας αναφορά στην εμπλοκή της Σαουδικής Αραβίας στην τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου.
Ο βετεράνος Marc Maron (που δεν είχε προσκληθεί) το πήγε ένα βήμα παραπέρα με ένα ευφάνταστο σλόγκαν: «Από τους τύπους που σας έφεραν την 11η Σεπτεμβρίου… δύο εβδομάδες γέλιου στην έρημο – μην το χάσετε», αστειεύτηκε δηκτικά από σκηνής.
Ειδικά η παρουσία του Pete Davidson προκάλεσε αίσθηση, λόγω της προσωπικής του ιστορίας: ο πατέρας του, πυροσβέστης στη Νέα Υόρκη, σκοτώθηκε στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Η συμμετοχή του σε ένα φεστιβάλ που διοργανώνεται και χρηματοδοτείται από τη Σαουδική Αραβία δεν πέρασε απαρατήρητη, και πολλοί σχολιαστές έσπευσαν να επισημάνουν την ειρωνεία.
Marc Maron slams the Riyadh Comedy Festival as Bill Burr, Kevin Hart, Pete Davidson and more are set to perform at the Saudi Arabia event.
— Variety (@Variety) September 26, 2025
“I mean, how do you even promote that? ‘From the folks that brought you 9/11. Two weeks of laughter in the desert, don’t miss it!’ I mean,… pic.twitter.com/2av1YA9v6K
Κωμμωδία υπό τους ήχους εκτελέσεων
Το τάιμινγκ του φεστιβάλ μόνο τραγική ειρωνεία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Λίγους μόλις μήνες πριν, τον Ιούνιο, οι σαουδαραβικές αρχές εκτέλεσαν τον δημοσιογράφο Turki al-Jasser με την κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας», ουσιαστικά επειδή επέκρινε το καθεστώς μέσα από ανώνυμα blog. Και φυσικά, παραμένει στη συλλογική μνήμη η φρικτή δολοφονία του αρθρογράφου της Washington Post Τζαμάλ Κασόγκι το 2018, που διατάχθηκε απευθείας από τον ίδιο τον Μπιν Σαλμάν και εκτελέστηκε μέσα στο προξενείο της Σ. Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη.
Η λίστα των καταπατήσεων ελευθεριών από το Ριάντ είναι μακρά, αλλά χαρακτηριστική στο πλαίσιο της συζήτησης για την «ελευθερία του λόγου» είναι η υπόθεση του Raif Badawi, που καταδικάστηκε σε 1.000 μαστιγώσεις και δέκα χρόνια φυλακή επειδή τόλμησε να ιδρύσει ένα forum δημόσιου διαλόγου. Τουλάχιστον, όμως, δεν ήταν ένας από τους 180 ανθρώπους που εκτελέστηκαν στη Σαουδική Αραβία το πρώτο μισό του 2025 για αποτρόπαια «εγκλήματα» όπως η βλασφημία, η μοιχεία ή η ομοφυλοφιλία, αλλά και για κάθε τι που μπορεί να θεωρηθεί προσβολή προς τη θρησκεία ή το καθεστώς.
Φυσικά, τίποτα από όλα αυτά δεν έγινε υλικό για σάτιρα στη σκηνή του Ριάντ και αυτό δεν ήταν τυχαίο. Όλοι οι συμμετέχοντες κωμικοί είχαν υπογράψει συμβόλαια που ρητά απαγόρευαν οποιοδήποτε αστείο θα μπορούσε «να προσβάλει, δυσφημίσει ή φέρει σε δημόσια ανυποληψία το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας, τη σαουδαραβική βασιλική οικογένεια ή οποιαδήποτε θρησκεία».
Οι όροι στα συμβόλαια των κωμικών
Τη ρήτρα αυτής αποκάλυψε η κωμικός Atsuko Okatsuka (μία από εκείνους που αρνήθηκαν να εμφανιστούν), δημοσιεύοντας σχετικό απόσπασμα του συμβολαίου. Ουσιαστικά, απαγορευόταν εκ προοιμίου κάθε νύξη που θα μπορούσε να θίξει την εξουσία.

Με άλλα λόγια, οι σταυροφόροι της «ελευθερίας του λόγου» από την Αμερική συμφώνησαν να αφήσουν την ελευθεροστομία τους στο αεροδρόμιο. Όπως παρατήρησε η Okatsuka, πολλοί από τους ίδιους κωμικούς που στις ΗΠΑ διαμαρτύρονται ότι «δεν μπορείς να πεις τίποτα πια» βρέθηκαν τώρα να συμμορφώνονται με επίσημους κανόνες λογοκρισίας για τα αστεία τους.
FYI there are more of us that said no to the Riyadh comedy festival in Saudi Arabia. Here’s the offer I got back in July pic.twitter.com/wc4iOIfrhv
— Atsuko Okatsuka (@AtsukoComedy) September 26, 2025
Η κραυγαλέα αυτή αντίφαση δεν πέρασε απαρατήρητη από αρκετούς συναδέλφους τους. Ο βετεράνος κωμικός David Cross, που δήλωσε μάλιστα πως ο Burr και ο Chappelle κάποτε ήταν «ήρωές» του, δημοσίευσε μια δηλητηριώδη ανοιχτή επιστολή. «Πώς γίνεται να σας πάρουμε στα σοβαρά από ’δω και πέρα; Όλη αυτή η γκρίνια σας για “cancel culture” και “ελευθερία του λόγου”… τελείωσε. Δεν έχετε δικαίωμα να ξαναμιλήσετε γι’ αυτά» έγραψε. Και συνέχισε: «Αφού πλέον όλοι είδαμε το συμβόλαιο που υπογράψατε... Εμφανίζεστε κυριολεκτικά για το πιο καταπιεστικό καθεστώς στη γη. Έχουν και σκλάβους, στο φινάλε!»
My thoughts on the Riyadh Comedy Festival. https://t.co/yRSj3GjwDt pic.twitter.com/6OFZ0hcQsU
— david cross✍ (@davidcrosss) September 29, 2025
Μπροστά σε τέτοια πυρά, ορισμένοι από τους συμμετέχοντες προσπάθησαν να απολογηθούν – ή έστω να εξηγήσουν τη θέση τους. Ο Bill Burr, για παράδειγμα, μίλησε στο podcast του με ενθουσιασμό για την εμπειρία, χαρακτηρίζοντάς την «mind-blowing» και «μέσα στις τρεις κορυφαίες εμπειρίες της ζωής μου». Περιέγραψε το κοινό στο Ριάντ ως εξαιρετικά ζεστό και τη ζωή στην πόλη αναπάντεχα «αμερικάνικη» – με ένα Starbucks δίπλα σε ένα Pizza Hut κι ένα Burger King, μέχρι και Chili’s στην άκρη του δρόμου, όπως αστειεύτηκε.
Bill Burr: «Οι γαλαζοαίματοι ενθουσιάστηκαν με το σόου»
Σύμφωνα με τον Burr, «οι λαοί είναι εντάξει – οι κυβερνήσεις είναι το πρόβλημα», ενώ οι Σαουδάραβες θεατές «απλώς ήθελαν να γελάσουν, και το έκαναν με την ψυχή τους». Πρόσθεσε μάλιστα ότι αυτός και άλλοι κωμικοί «αντέδρασαν» αρχικά στους αυστηρούς όρους και πίεσαν τους διοργανωτές να χαλαρώσουν τη λογοκρισία. «Διαπραγματεύτηκαν τους όρους μέχρι που έμειναν μόνο δυο-τρία πράγματα – ουσιαστικά, ξέρεις, η θρησκεία και να μην κοροϊδέψουμε τους βασιλιάδες» ανέφερε, παρουσιάζοντας αυτή την τελική συμφωνία σαν ένα αρκετά «ελεύθερο» πλαίσιο.
Βέβαια, αυτά τα «δυο-τρία πράγματα» που έμειναν εκτός ορίων είναι ακριβώς η καρδιά του θέματος. Στη Σαουδική Αραβία, θρησκεία και βασιλική οικογένεια ταυτίζονται με την ίδια την εξουσία και βρίσκονται εκτός πεδίου κριτικής εδώ και σχεδόν 300 χρόνια, από τότε που ο Οίκος των Σαούντ συμμάχησε με το υπερσυντηρητικό δόγμα του ουαχαμπισμού. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που, όπως είπε με μια δόση αφέλειας ο ίδιος ο Burr, «οι γαλαζοαίματοι ενθουσιάστηκαν με το σόου, όλοι έμειναν ευχαριστημένοι». Και σίγουρα, αν υπάρχει κάτι που δεν θες σε ένα θέαμα στο Ριάντ, είναι να φύγει δυσαρεστημένη η συγκεκριμένη «VIP» μερίδα του κοινού.
Bill Burr defends his appearance at the Riyadh Comedy Festival, calling it "one of the top three experiences I’ve had" and "mind blowing":
— Variety (@Variety) October 1, 2025
"It was great to experience that part of the world and to be a part of the first comedy festival over there in Saudi Arabia. The royals… pic.twitter.com/kIf028z4bn
«Εδώ είναι πιο εύκολο να μιλήσεις απ’ ό,τι στην Αμερική»
Αίσθηση όμως προκάλεσε και ο Dave Chappelle. Κατά τη διάρκεια του δικού του σετ στο Ριάντ, ο άλλοτε αιχμηρός κοινωνικός σχολιαστής φρόντισε να στρέψει τα πυρά του στην Αμερική. «Τώρα στην Αμερική λένε ότι άμα μιλήσεις για τον Charlie Kirk θα σε κάνουν cancel. Δεν ξέρω αν ισχύει, αλλά θα το διαπιστώσω», αστειεύτηκε, αναφερόμενος στον ακροδεξιό σχολιαστή που πρόσφατα δολοφονήθηκε σε εκδήλωση στη Γιούτα. Έπειτα, πρόσθεσε το κορυφαίο: «Εδώ είναι πιο εύκολο να μιλήσεις απ’ ό,τι στην Αμερική».
Dave Chappelle criticized the status of free speech in the United States while on stage at the Riyadh Comedy Festival in Saudi Arabia.
— The Hollywood Reporter (@THR) October 2, 2025
He said he feared returning to the U.S., stating, “They’re going to do something to me so that I can’t say what I want to say."… pic.twitter.com/mqkFXPv2TT
Ορισμένοι από τους κωμικούς που αρχικά δέχτηκαν να εμφανιστούν στη Σαουδική Αραβία προσπάθησαν να δείξουν ότι δεν είναι εντελώς αναίσθητοι ως προς τον χαρακτήρα του event. Ο κωμικός Tim Dillon, για παράδειγμα, αστειεύτηκε δημόσια λίγο πριν το φεστιβάλ ότι «τον πλήρωναν αρκετά για να κάνει τα στραβά μάτια» στα πεπραγμένα του καθεστώτος. Το αποτέλεσμα; Οι διοργανωτές τον έκοψαν αμέσως από το lineup.
Ο Jim Jefferies, ένας άλλος δημοφιλής κωμικός που αρχικά δέχτηκε πρόταση, είπε κυνικά στον podcaster Theo Von: «Ένας δημοσιογράφος σκοτώθηκε από την (σαουδαραβική) κυβέρνηση – δυσάρεστο, αλλά δεν είναι δα κι ένας λόφος στον οποίο θα πέθαινα». Μόνο που ακόμα και αυτή η φράση, η νύξη στον έναν δημοσιογράφο που δολοφονήθηκε, δηλαδή στον Κασόγκι, φαίνεται ότι τον έβαλε στη «μαύρη λίστα» και το όνομά του εξαφανίστηκε διακριτικά από τις διαφημιστικές αναφορές του φεστιβάλ.
Δεν υπάρχει κάποια αμφιβολία ως προς το (οικονομικό) κίνητρο που είχαν ο Dave Chappelle ή ο Louis C.K. για να ανέβουν στη σκηνή στο Ριάντ. Περισσότερο ενδιαφέρον έχει το κατά πόσο αυτή τους η εμφάνιση θα έχει οποιοδήποτε αντίκτυπο στην καριέρα ή έστω την υστεροφημία τους. Αλλά σε έναν κόσμο όπου ο Αμερικανός πρόεδρος καθημερινά παράγει περισσότερες σουρεαλιστικές ειδήσεις από όσες χωρούν οι αρχικές σελίδες των sites, η απάντηση είναι μάλλον όχι.