Στο σημερινό περιβάλλον, όπου οι πιέσεις στα φυσικά και πολιτισμικά τοπία εντείνονται, ο χωρικός σχεδιασμός αποκτά κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση και την ορθολογική διαχείρισή τους. Το τοπίο δεν είναι ένα απλό φόντο για την τουριστική ανάπτυξη, αλλά ο βασικός πόρος που καθιστά έναν τόπο μοναδικό, ελκυστικό και βιώσιμο. Αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως «τοπίο» δεν είναι παρά η χωρική διάσταση των στοιχείων του περιβάλλοντος, φυσικών και ανθρωπογενών. Με άλλα λόγια, είναι ένα δυναμικό σύστημα, που ενσωματώνει την οικολογία, την ιστορία, την αισθητική, τη χρήση.
Ωστόσο, το τοπίο δεν είναι απεριόριστο. Αντιθέτως, είναι ένας περιορισμένος πόρος, όχι μόνο λόγω της φυσικής του φθοράς ή της υποβάθμισης των οικοσυστημάτων, αλλά και επειδή η αντιληπτική του ποιότητα –αυτό που βλέπουμε, νιώθουμε, θυμόμαστε– μπορεί εύκολα να αλλοιωθεί. Ο τουρισμός, και ιδιαίτερα στον ευαίσθητο χώρο της Μεσογείου, δημιουργεί ένα παράδοξο: ενώ αντλεί από την τοπιακή ποιότητα, συχνά συμβάλλει στην αλλοίωση ή την καταστροφή της. Η απάντηση σε αυτή την αντίφαση δεν είναι η άρνηση της ανάπτυξης, αλλά η υιοθέτηση μεθόδων σχεδιασμού που αναγνωρίζουν τα όρια και τις αξίες του τοπίου. Τρία εργαλεία είναι καθοριστικά σε αυτή την κατεύθυνση.
Το design που σέβεται το τοπίο δεν είναι μόνο πιο βιώσιμο. Είναι και βαθύτερα όμορφο.
Πρώτον, η έννοια της φέρουσας ικανότητας τοπίου βοηθά στον καθορισμό του είδους και της έντασης των χρήσεων που μπορεί να δεχτεί ένα τοπίο χωρίς να διαταραχθεί η ταυτότητά του. Μέσω αναλύσεων θεάσεων, ποσοτικών χωρικών δεικτών και χαρτογραφήσεων μωσαϊκού, προσδιορίζονται τα κατάλληλα πρότυπα χωρικής οργάνωσης – όπως η πυκνότητα, το ύψος, η διάταξη και η μορφολογία των παρεμβάσεων. Αυτά διασφαλίζουν τη συνέχεια και την ανθεκτικότητα του τοπίου ως συστήματος.
Δεύτερον, ο χωροταξικός σχεδιασμός αποτελεί το βασικό πλαίσιο για τη ρύθμιση της εξέλιξης μιας περιοχής. Μέσω ζωνοποιήσεων, καθορισμού χρήσεων και ρυθμίσεων δόμησης, προστατεύει τις ευαίσθητες περιοχές, ελέγχει την εξάπλωση και ενθαρρύνει επεμβάσεις με σεβασμό στο περιβάλλον και τον πολιτισμό. Ενσωματώνοντας την έννοια της φέρουσας ικανότητας, ο χωροταξικός σχεδιασμός θέτει όρια στη χωρητικότητα του τοπίου, εξασφαλίζοντας ότι η ανάπτυξη δεν υποβαθμίζει την οπτική, οικολογική ή πολιτισμική του αξία. Επιπλέον, συμβάλλει στη διατήρηση της συνέχειας του τοπιακού μωσαϊκού και ενισχύει τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα του τόπου. Με αυτόν τον τρόπο, γίνεται μέσο ισορροπίας και πρόνοιας για τις μελλοντικές γενιές.
Στην επόμενη κλίμακα, η προσέγγιση του landscape-first masterplanning προχωρά ένα βήμα παραπέρα: το τοπίο τίθεται πρώτο, όχι τελευταίο, στην ιεραρχία σχεδιασμού. Προηγείται ο εντοπισμός των οικολογικών, αισθητικών και οπτικών αξιών, και βάσει αυτών σχεδιάζεται η ανάπτυξη. Το αποτέλεσμα είναι από τη μια πιο ευαίσθητες και προσαρμοσμένες παρεμβάσεις, που ενισχύουν την ταυτότητα του τόπου και την εμπειρία του επισκέπτη, και από την άλλη εξαιρετικές και εμπορικά επιτυχημένες αναπτύξεις.
Για τον σχεδιασμό τουριστικών θερέτρων, η προσέγγιση με επίκεντρο το τοπίο δεν αποτελεί απλώς μια περιβαλλοντική φιλοδοξία, αλλά βασική προϋπόθεση για την ποιότητα, την ταυτότητα και την ανθεκτικότητα της ανάπτυξης. Ο σχεδιασμός δεν είναι πλέον μόνο ζήτημα μορφής, αλλά εργαλείο ισορροπίας ανάμεσα στο περιβάλλον, την οικονομία και τον πολιτισμό. Από το 2001, οι doxiadis+ εφαρμόζουμε αυτήν τη λογική σε συνεργασία με απαιτητικούς ιδιοκτήτες και εξειδικευμένες ομάδες μελέτης.
Οι κυκλαδίτικες πλαγιές αποτελούν προνομιακές τοποθεσίες για ιδιωτικές κατοικίες, οι οποίες συνήθως αλλοιώνουν σημαντικά την αισθητική, την οικολογία και την ιστορικότητα του τοπίου. Στην Αντίπαρο, σε συνεργασία με την OLIAROS, σχεδιάσαμε την ανάπτυξη 250 στρεμμάτων με κέντρο το τοπίο. Εις βάθος αξιολόγηση επέτρεψε τον προσεκτικό σχεδιασμό του, τη διατήρησή του σε μεγάλο βαθμό, και την ένταξη σε αυτό των κατασκευών και των υποδομών.
Στην Πορτογαλία, σε 3.000 στρέμματα εντός περιοχών NATURA και RAMSAR, σχεδιάσαμε ένα πρότυπο eco-resort για την οικογένεια Zara, που θα ανοίξει το 2026. Η μελέτη περιλάμβανε συνεργασία με ειδικούς σε ζητήματα βιοποικιλότητας και πυροπροστασίας, και βλέμμα που ξεκινά από τη μεγάλη κλίμακα και καταλήγει στην καταγραφή της διάταξης των φυτών τής κάθε φυτοκοινωνίας, με 50 δειγματοληψίες.
Στο Μαρόκο, σε νέο resort στις ακτές του Ατλαντικού, ιδιοκτησίας του βασιλιά, το τοπίο αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα της ταυτότητας. Τα φυσικά στοιχεία αντιμετωπίζονται ως καταφύγιο της φύσης, στο οποίο εντάσσονται προσεκτικά τα κτίρια.
Σε νησί της Μεσογείου, για ανάπτυξη 13.000 στρεμμάτων, η χωροθέτηση βασίστηκε τόσο σε εργασία γραφείου όσο και σε 600 ώρες πεζοπορίας και εργασίας στο πεδίο, και έτσι εντοπίστηκαν τα ιδανικά σημεία ανάπτυξης, μεγιστοποιώντας την εμπειρία που προσφέρουν και ελαχιστοποιώντας την οπτική και οικολογική επιβάρυνση.
Στην Ισπανία, σχεδιάσαμε συνολικά masterplan 20.000 στρεμμάτων βασισμένο στις αρχές της οικολογίας τοπίου. Resort, βίλες και υποδομές διατάσσονται ανάμεσα στα δάχτυλα του υδρογραφικού δικτύου, όχι μόνο διατηρώντας την οικολογική και αισθητική ενότητα του τοπίου, αλλά και φέρνοντας τον κάθε επισκέπτη και ιδιοκτήτη πρόσωπο με πρόσωπο με ατελείωτα χιλιόμετρα φύσης. Χάρη σε αυτό, η ανάπτυξη προχωρά χωρίς σημαντικές αλλαγές κατά την περιβαλλοντική αξιολόγηση.
Συνολικά, ο μεγάλος στόχος είναι να σχεδιάζουμε τουριστικά προϊόντα που δεν εξαντλούν τον πόρο του τοπίου αλλά τον ενισχύουν, που δεν αποσπούν το βλέμμα, αλλά το καθοδηγούν σε αυτό που αξίζει να διατηρηθεί. Το design που σέβεται το τοπίο δεν είναι μόνο πιο βιώσιμο. Είναι και βαθύτερα όμορφο.
