Στο Μεξικό, το λαθρεμπόριο καυσίμων – γνωστό και ως huachicol – έχει εξελιχθεί σε μία από τις πιο προσοδοφόρες και βίαιες παράνομες δραστηριότητες των καρτέλ. Από την παραδοσιακή πρακτική της υποκλοπής καυσίμων από τους αγωγούς της κρατικής εταιρείας Pemex, το εμπόριο έχει μετατοπιστεί σε πιο εκλεπτυσμένες μεθόδους: λαθραίες εισαγωγές βενζίνης και ντίζελ από τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω φορτηγών, τραίνων και δεξαμενόπλοιων.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, μεταξύ 16% και 27% της ετήσιας κατανάλωσης καυσίμων στο Μεξικό προέρχεται από παράνομες πηγές – ποσοστό που αντιστοιχεί σε έως και 290.000 βαρέλια ημερησίως, με πιθανή λιανική αξία 21 δισεκατομμυρίων δολαρίων τον χρόνο. Οι εγκληματικές οργανώσεις, με εξέχουσες αυτές του Καρτέλ Jalisco New Generation (CJNG) και του Καρτέλ του Κόλπου, διαχειρίζονται ένα τεράστιο δίκτυο λαθρεμπορίου, εκμεταλλευόμενες τις αδυναμίες της φορολογικής πολιτικής του Μεξικού και δωροδοκώντας ή εκβιάζοντας δημόσιους λειτουργούς.
Η νέα μέθοδος εστιάζει σε μεταφορές καυσίμων μέσω θαλάσσης. Αν και οι εισαγωγές πετρελαιοειδών απαιτούν ειδικές άδειες και φορολογούνται βαριά, ορισμένοι εισαγωγείς δηλώνουν ότι μεταφέρουν «λιπαντικά» προϊόντα που απαλλάσσονται από τον ειδικό φόρο κατανάλωσης. Έτσι, πλοία από τις ΗΠΑ – όπως το Challenge Procyon – φτάνουν σε μεξικανικά λιμάνια δηλώνοντας φορτία με πρόσθετα λιπαντικών, ενώ στην πραγματικότητα μεταφέρουν ντίζελ.
Η εκφόρτωση γίνεται απευθείας σε φορτηγά-βυτιοφόρα μέσω εύκαμπτων σωλήνων σε απομονωμένες προβλήτες χωρίς τις κατάλληλες υποδομές. Δορυφορικές εικόνες και μαρτυρίες επιβεβαιώνουν τουλάχιστον 42 τέτοιες μεταφορτώσεις σε λιμάνια όπως το Tampico και το Altamira από το 2023 έως σήμερα.
Η εμπλοκή κρατικών αξιωματούχων είναι κομβική. Στο λιμάνι του Tampico, έγγραφα δείχνουν πως ο οικονομικός διευθυντής Francisco Martínez είχε οικονομικές σχέσεις με εταιρείες που εμφανίζονται ως εισαγωγείς καυσίμων, ενώ το επίσημο εισόδημά του δεν δικαιολογεί τα περιουσιακά του στοιχεία. Αποπέμφθηκε μετά από δημοσίευμα ΜΚΟ, χωρίς να δώσει εξηγήσεις.
Παράλληλα, η εταιρεία μεταφορών Mefra Fletes, με στόλο 600 φορτηγών και ανεπαρκές δημόσιο προφίλ, έχει εντοπιστεί σε φωτογραφίες από εφόδους και σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης να μεταφέρει παράνομα καύσιμα. Η εταιρεία συνδέεται έμμεσα με στελέχη του CJNG.
Οι huachicoleros – όπως αποκαλούνται οι λαθρέμποροι καυσίμων – συχνά προστατεύονται από τα καρτέλ και αντιμετωπίζονται σχεδόν σαν λαϊκοί ήρωες σε ορισμένες κοινότητες, με ακόμα και «άγιους» όπως ο El Santo Niño Huachicol. Πίσω από τη μυθολογία, όμως, κρύβεται η ωμή βία. Η τραγωδία του 2019 στο Tlahuelilpan, όταν έκρηξη αγωγού σκότωσε 137 άτομα, είναι ενδεικτική του κόστους.
Το 2024, η αλυσίδα Oxxo έκλεισε προσωρινά όλα τα καταστήματά της στο Nuevo Laredo, λόγω απειλών από καρτέλ για να προμηθεύεται μόνο «μαύρο» καύσιμο. Στη Matamoros, ο πρόεδρος του τοπικού Εμπορικού Επιμελητηρίου, Julio César Almanza, δολοφονήθηκε μετά από δημόσιες τοποθετήσεις κατά του λαθρεμπορίου. Το 2023, ένας πρόεδρος ένωσης πρατηρίων δολοφονήθηκε στο Nuevo Laredo.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν θέσει στο στόχαστρο τους διακινητές καυσίμων, επιβάλλοντας κυρώσεις σε δεκάδες πρόσωπα και εταιρείες που χρηματοδοτούν το CJNG μέσω λαθραίων καυσίμων. Σε μια σπάνια περίπτωση «αντίστροφου huachicol», ορισμένα από τα καύσιμα αυτά φαίνεται να εξάγονται πλέον προς τις ΗΠΑ.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν, εν όψει και της πίεσης από τον Ντόναλντ Τραμπ, εντείνει τις διμερείς ενέργειες με το Μεξικό. Η νέα πρόεδρος του Μεξικού, Κλαούντια Σέινμπαουμ, έχει αυξήσει τους ελέγχους στα σύνορα, αλλά οι βαθιές δομές διαφθοράς και βίας καθιστούν την πλήρη εξάλειψη δύσκολη.
Η τιμή της βενζίνης έχει έντονη πολιτική σημασία στο Μεξικό. Ο πρώην πρόεδρος Λόπεζ Ομπραντόρ καθιέρωσε εβδομαδιαία αναφορά τιμών στα πρατήρια, μια πρακτική που συνεχίζει και η Σέινμπαουμ. Ωστόσο, αναλυτές υποστηρίζουν ότι η προσοχή θα πρέπει να στραφεί στα εξαιρετικά χαμηλά τιμολόγια, καθώς εκεί κρύβονται συχνά οι πωλήσεις λαθραίων καυσίμων.
Η πλειονότητα των ιδιοκτητών πρατηρίων δηλώνουν πως η κλοπή, το λαθρεμπόριο και η νόθευση των καυσίμων βρίσκονται σε άνοδο, σύμφωνα με έρευνα του 2024.
Καθώς τα καρτέλ εξελίσσονται σε πολυεθνικές «εταιρείες που σκοτώνουν», η εξάλειψη του φαινομένου μοιάζει ανέφικτη χωρίς βαθιές διαρθρωτικές αλλαγές και συνεργασία με τις ΗΠΑ. Ο αναλυτής Σάμιουελ Λεόν λέει χαρακτηριστικά: «Όσο υπάρχουν φορολογικές ανισότητες στα σύνορα, κάποιος θα βρίσκει τρόπο να κερδίζει».
Με πληροφορίες από Financial Times
