Στην αυγή της δεύτερης θητείας του Ντόναλντ Τραμπ το 2025, ο εμπορικός πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας επιστρέφει με μεγαλύτερη ένταση από ποτέ, μετατρέποντας μια διακρατική διαφωνία για το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών σε παγκόσμια γεωοικονομική κρίση.
Ξεκινώντας το 2018 με την επιβολή δασμών στα κινεζικά προϊόντα, η στρατηγική του Τραμπ θεμελιώθηκε στην υπόσχεση προστασίας της αμερικανικής παραγωγής και της οικονομικής ανεξαρτησίας της χώρας του. Επτά χρόνια αργότερα, το ερώτημα δεν είναι αν οι δασμοί λειτουργούν, αλλά πόσο μεγάλο είναι το κόστος τους (και για ποιον).
Η προεκλογική εκστρατεία του Τραμπ το 2016 είχε ήδη προδιαγράψει τη ρήξη: η Κίνα κατηγορούνταν για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, εξαναγκασμένη μεταφορά τεχνολογίας και καταστροφικό εμπορικό έλλειμμα εις βάρος των ΗΠΑ. Η εκλογή του το 2017 μετατράπηκε σε πράξη με την ενεργοποίηση του άρθρου 301 του εμπορικού νόμου, που οδήγησε σε μια σκληρή αναφορά κατά της Κίνας και σε σειρά μονομερών μέτρων.
Τον Ιανουάριο 2018, ο Τραμπ ξεκίνησε με δασμούς σε ηλιακά πάνελ και πλυντήρια, για να ακολουθήσει λίγες εβδομάδες αργότερα η επιβολή 25% στα εισαγόμενα χάλυβα και 10% στο αλουμίνιο. Η Κίνα αντέδρασε άμεσα με δασμούς σε 128 αμερικανικά προϊόντα. Το μοτίβο είχε τεθεί: κάθε επιθετική κίνηση των ΗΠΑ προκαλούσε ισοδύναμη απάντηση από το Πεκίνο, με στόχο την εσωτερική πολιτική πίεση στο στρατόπεδο Τραμπ.
Το καλοκαίρι του 2018 η κλιμάκωση απέκτησε χαρακτήρα πολέμου. Οι ΗΠΑ επέβαλαν δασμούς σε κινεζικά προϊόντα αξίας 50 δισ. δολαρίων, και στη συνέχεια επεκτάθηκαν σε 200 δισ., με την Κίνα να απαντά στοχεύοντας εξαγωγές από πολιτείες-κλειδιά. Ο δασμολογικός πόλεμος κορυφώθηκε στα τέλη του 2019, με τον Τραμπ να απαγορεύει συνεργασίες με την Huawei, μεταφέροντας τη σύγκρουση και στο πεδίο της τεχνολογίας.
Μια εκεχειρία επιτεύχθηκε τον Ιανουάριο του 2020 με την υπογραφή της συμφωνίας «Phase One», η οποία περιόρισε την επιβολή νέων δασμών και προέβλεπε αύξηση των κινεζικών εισαγωγών από ΗΠΑ. Όμως οι βαθύτερες διαφορές ( κρατικές επιδοτήσεις, βιομηχανική πολιτική) παρέμειναν άλυτες. Ο εμπορικός πόλεμος απλώς πάγωσε, δεν έληξε.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Federal Reserve, η πολιτική δασμών μείωσε την απασχόληση στη βιομηχανία κατά 1,4%. Οι Αμερικανοί καταναλωτές επιβαρύνθηκαν με αυξημένες τιμές, ενώ οι αγρότες υπέστησαν τεράστιες απώλειες από τις κινεζικές αντιποίνες. Συνολικά, οι δασμοί δεν μείωσαν το συνολικό εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ. Απλώς μετέφεραν τις εισαγωγές από την Κίνα σε άλλες χώρες, όπως το Βιετνάμ και το Μεξικό. Η Κίνα, από την πλευρά της, υπέστη οικονομική επιβράδυνση, αλλά κατάφερε να μετριάσει τον αντίκτυπο μέσω εσωτερικών κινήτρων και στρατηγικών αναπροσαρμογών.
Η επιστροφή του Τραμπ και η νέα φάση κλιμάκωσης
Μετά από μία πιο συγκρατημένη περίοδο επί Μπάιντεν, ο Τραμπ επέστρεψε στον Λευκό Οίκο τον Ιανουάριο του 2025 με ξεκάθαρη πρόθεση να εντείνει την πολιτική δασμών. Σε διάστημα μόλις τεσσάρων μηνών, οι ΗΠΑ αύξησαν τον μέσο σταθμισμένο δασμό σε 27%, το υψηλότερο ποσοστό από τη δεκαετία του 1930.
Η Κίνα βρέθηκε ξανά στο στόχαστρο. Οι δασμοί σε κινεζικά προϊόντα εκτοξεύθηκαν σε μέσους όρους 124%, καθιστώντας τις κινεζικές εισαγωγές σχεδόν αδύνατες για την αμερικανική αγορά. Ταυτόχρονα, η Ουάσιγκτον επανέφερε δασμούς σε Καναδά και Μεξικό και επέβαλε 25% σε όλες τις εισαγωγές αυτοκινήτων. Μια κίνηση-σοκ τον Απρίλιο του 2025, με οριζόντιο δασμό 10% σε όλες τις εισαγωγές ανεξαρτήτως προέλευσης, προκάλεσε παγκόσμιο κραχ και απώλειες ύψους $10 τρισ. στα χρηματιστήρια.
Η απάντηση της Κίνας υπήρξε σύνθετη: επέβαλε ελάχιστο δασμό 125% σε όλα τα αμερικανικά προϊόντα και περιόρισε τις εξαγωγές σπάνιων γαιών στις ΗΠΑ — πλήγμα στις βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας και στην άμυνα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αναγκάστηκαν να επισπεύσουν σχέδια αναδιάρθρωσης της εφοδιαστικής αλυσίδας, με στόχο την απεξάρτηση από κινεζικές πρώτες ύλες.
Η Ευρώπη, ο Καναδάς, η Ιαπωνία και άλλοι σύμμαχοι κατήγγειλαν ανοιχτά την πολιτική Τραμπ ως μονομερή και αποσταθεροποιητική. Ο ΠΟΕ δέχθηκε κύμα προσφυγών, ενώ το ΔΝΤ προειδοποίησε για παγκόσμια ύφεση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση τόνισε την ανάγκη επιστροφής σε κανόνες και πολυμερή τάξη, ενώ προσπάθησε να διασώσει ό,τι απέμεινε από τη διατλαντική εμπορική συνεργασία.
Μια προσωρινή αναστολή μέρους των νέων δασμών ανακοινώθηκε, δίνοντας στις αγορές λόγους για συγκρατημένη αισιοδοξία. Όμως, η εμπιστοσύνη έχει ήδη διαρραγεί. Οι επιχειρήσεις, διεθνείς οργανισμοί και χώρες αναζητούν πλέον τρόπους διαφοροποίησης από το δίπολο Ουάσιγκτον–Πεκίνου, ενισχύοντας στρατηγικές αυτονομίας.
Η πολιτική δασμών του Τραμπ έχει ήδη ανατρέψει το μεταπολεμικό μοντέλο του ελεύθερου εμπορίου. Το ερώτημα πλέον δεν είναι αν επιστρέφουμε στην κανονικότητα, αλλά αν το «παλιό κανονικό» έχει τελειώσει οριστικά.
