Αλήθεια, «γουστάρει» η Gen Z τον φασισμό; Σίγουρα όχι. Το «γουστάρω» υποδηλώνει ξεκάθαρη ιδεολογική ταύτιση με ένα ρεύμα. Τα άτομα που γεννήθηκαν από τα τέλη του 20ού αιώνα και μετά, έχουν ως ιδεολογική αφετηρία την απόρριψη του διπόλου Δεξιάς-Αριστεράς.
Οπότε όχι, η Gen Z δεν φοράει μπλούζες με σβάστικες, ούτε θεωρεί τις λευκές κουκούλες της Ku Klux Klan cool, παρά τις προσπάθειες του Κάνιε Γουέστ. Όμως οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις επιβεβαιώνουν ότι είναι σίγουρα πιο ευάλωτοι στη λαϊκιστική, απολυταρχική ρητορική που περήφανα κλείνει το μάτι στον φασισμό.
Φυσικά, η κάθε πολιτική σκηνή έχει τις ιδιαιτερότητές της, αλλά το φαινόμενο παρατηρείται στις περισσότερες από τις πιο ανεπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου. Στην Ευρώπη, η άνοδος των ακροδεξιών, αντιμεταναστευτικών και αντισυστημικών κομμάτων (μεταξύ πολλών άλλων αντί-) έχει ήδη προκαλέσει πολιτικό «σεισμό». Από το γερμανικό AfD, στο οποίο ο Έλον Μασκ φαίνεται να έχει ιδιαίτερη αδυναμία, μέχρι τον Εθνικό Συναγερμό υπό τον 29χρονο Ζορντάν Μπαρντελά στη Γαλλία, τα ακροδεξιά κόμματα σε δύο από τις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρώπης κέρδισαν δημοσκοπικά βασιζόμενα στα νεότερα στρώματα της κοινωνίας.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η έκπληξη γρήγορα αντικαταστάθηκε από τρόμο, όταν φετινή έρευνα του Channel 4 έδειξε ότι πάνω από τους μισούς νέους 13–27 ετών πιστεύουν πως η χώρα «θα τα πήγαινε καλύτερα αν κυβερνιόταν από δικτάτορα» αντί για δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες. Αυτή η τάση αποτυπώνεται και στην πρόθεση ψήφου, με το κόμμα του Νάιτζελ Φαράτζ Reform UK να συγκεντρώνει ποσοστό 20% στις νεότερες ηλικίες, παρουσιάζοντας αύξηση 11% από πέρυσι.
Όσο για τις ΗΠΑ, τον νούμερο 1 εξαγωγέα ακροδεξιών απόψεων που μέσω του ίντερνετ πλέον φτάνουν γρήγορα στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, ο Ντόναλντ Τραμπ είχε την καλύτερη επίδοση στη Gen Z από οποιονδήποτε άλλο Ρεπουμπλικανό υποψήφιο πρόεδρο από το 2004.
Ο 78χρονος δισεκατομμυριούχος κατάφερε όχι μόνο να κερδίσει την ψήφο των νεαρών ανδρών με συντριπτικά ποσοστά, αλλά και να βελτιώσει την απόδοσή του στις γυναίκες της Gen Z. Και αυτό συνέβη αφού το Ανώτατο Δικαστήριο, στο οποίο ο Τραμπ έχει τοποθετήσει τρεις υπερσυντηρητικούς δικαστές, ακύρωσε το ομοσπονδιακό δικαίωμα στην άμβλωση. Επιπλέον, σε έρευνα του YouGov από τον Ιανουάριο της φετινής χρονιάς, η Gen Z ήταν με διαφορά η ηλικιακή ομάδα που δήλωνε πιο αισιόδοξη για την επερχόμενη προεδρία του Τραμπ.
H Gen Z δεν έχει ιστορική μνήμη του φασισμού
Γιατί, λοιπόν, μία σημαντική μερίδα της Gen Z ελκύεται ή τουλάχιστον δεν απωθείται από τον λαϊκισμό και τον αυταρχισμό; Προφανώς, το ερώτημα είναι πολυδιάστατο, αλλά καθώς πρόσφατα συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από την Ημέρα της Νίκης στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι πλέον γεγονός ότι οι νέοι άνθρωποι σήμερα δεν έχουν καμία ιστορική μνήμη του φασισμού ή ακόμη και των αυταρχικών καθεστώτων του 20ού αιώνα. Έτσι, δεν διαθέτουν τα αντανακλαστικά στην αντιδραστικότητα που έχουν οι παλαιότερες γενιές, ούτε νιώθουν την ντροπή που στο παρελθόν μπορεί να συνοδευόταν με την υιοθέτηση αυταρχικών απόψεων.
Αντιθέτως, η ταυτότητα της Gen Z διαμορφώθηκε στο διαδίκτυο, ένα περιβάλλον στο οποίο η ακρότητα, ο κυνισμός και η προκλητικότητα ανταμείβονται. Σε έναν ωκεανό πληροφοριών, το αβαντάζ που έχουν οι εξτρεμιστικές απόψεις απέναντι στη μετριοπάθεια είναι τεράστιο. Δεν είμαι σε θέση να ξέρω πόσο τραβηγμένο φαίνεται στα μάτια κάποιου που δεν έχει υπάρξει ποτέ σε ένα διαδικτυακό chatroom γεμάτο με εφήβους, αλλά οι αναφορές στον ναζισμό είναι ιδιαίτερα κοινότυπες, ακόμη και στην προεφηβική ηλικία. Στον βαθμό που η λέξη «nigger» είναι πλέον γνωστή απλά και ως «gamer word». Πολύ απλά, στους νεανικούς online χώρους, το να έχεις taboo θεωρείται από μόνο του taboo ή έστω «φλώρικο».
Πώς τα social media βοηθούν την εξάπλωση της αυταρχικής ρητορικής
Βέβαια, το ότι οι έφηβοι καταφεύγουν σε ακρότητες για να ξεχωρίσουν δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Όμως στο παρελθόν δεν υπήρχε ένα ανεπτυγμένο επικοινωνιακό σκηνικό το οποίο επιβραβεύει τις άλλοτε περιφερειακές απόψεις. Σήμερα υπάρχει. Δεν είναι άλλο από τα social media, την κύρια και στις περισσότερες περιπτώσεις μοναδική μορφή ενημέρωσης της Gen Z, στην οποία επικρατεί με μεγάλη διαφορά η προκλητική, κυνική και ακραία ρητορική. Μόνο που στα μάτια πολλών νέων, δεν μοιάζει ακραία. Αντιθέτως, τους θυμίζει πολύ περισσότερο τη δική τους γλώσσα, πόσο μάλλον σε σύγκριση με τα «θεσμικά κόμματα».
Δεν είναι τυχαίο ότι οι λογαριασμοί στο TikTok του AfD, του Reform UK και του ίδιου του Μπαρντελά έχουν περισσότερους ακολούθους από κάθε άλλο κόμμα στην αντίστοιχη χώρα. Και μιλώντας για το TikTok, τα social media φαίνεται να έχουν δημιουργήσει μία τεράστια εμμονή με την εξωτερική εικόνα στους νέους ανθρώπους. Κάτι που ενδέχεται να τους καθιστά πιο ευάλωτους στη φασιστική ιδεολογία, η οποία ανέκαθεν βασιζόταν στην υπεροχή της εικόνας στην αέναη μάχη με τις λέξεις.
Τρανταχτό παράδειγμα ήταν η επιλογή του Ρόμπερτ Φ. Κένεντι του νεώτερου ως υπουργού Υγείας των ΗΠΑ από τον Τραμπ, η οποία στα social media δικαιολογήθηκε από τους υποστηρικτές του Αμερικανού προέδρου με δύο φωτογραφίες. Η μία έδειχνε το γυμνασμένο, αν και ελάχιστα παραμορφωμένο, σώμα του αντιεμβολιαστή Κένεντι, ενώ η άλλη την Ρέιτσελ Λεβίν, την τρανς γυναίκα πτυχιούχο του Χάρβαρντ η οποία υπηρέτησε ως αναπληρώτρια υπουργός Υγείας στη κυβέρνηση Μπάιντεν. Κάτω από την ανάρτηση υπήρξαν πολλές απαντήσεις που εξηγούσαν γιατί η Λεβίν ήταν σαφώς καταλληλότερη για τη θέση, αλλά αυτές σίγουρα πέρασαν μπροστά από πολύ λιγότερα μάτια.
Η παγκόσμια ακροδεξιά κυριαρχεί στα social media
Γενικότερα, η ακροδεξιά παγκοσμίως έχει αξιοποιήσει αριστουργηματικά τη δύναμη των memes, με τη φράση «The left can't meme», να έχει πλέον ευρεία αποδοχή, μάλλον γιατί ισχύει. Πολύ απλά, η ενσυναίσθηση συχνά απαιτεί ανεπτυγμένη σκέψη, ενώ η οργή και η απόρριψη του «συστήματος» όχι. Ο καθένας μπορεί να ορίζει διαφορετικά τι θα πει «σύστημα», αλλά οι πρόσφατες εκλογικές τάσεις δείχνουν ότι η σχέση ενός κόμματος ή πολιτικού με αυτό καθορίζει την πολιτική του ταυτότητα στα μάτια πολλών νέων ψηφοφόρων.
Τα άτομα που μεγάλωσαν σε δυτικές δημοκρατίες τα τελευταία 30 χρόνια είχαν την πολυτέλεια να παραμείνουν «απολιτίκ», αν το επιθυμούσαν, χωρίς να υποστούν συνέπειες. Εξού και η ιδέα της πολιτικής ταυτότητας με τους παραδοσιακούς όρους έχει εξασθενίσει σημαντικά στις τάξεις των νέων, οι οποίοι παγκοσμίως απορρίπτουν τις παραδοσιακές ταμπέλες της δεξιάς και της αριστεράς.
Τώρα, ένας πολιτικός κρίνεται περισσότερο για το κατά πόσο είναι αντισυστημικός και λιγότερο για τις ίδιες του τις ιδέες. Άλλωστε, η πίστη στους θεσμούς υποχωρεί χρόνια τώρα. Και όπως υποδηλώνει η χαμηλή επιρροή των «θεσμικών» κομμάτων στη Gen Z, σε αντίθεση με τα ακραία σχήματα, ο αντισυστημισμός καλπάζει περισσότερο από ποτέ στις νεαρές ηλικίες.
Γιατί; Η αλήθεια είναι ότι η Gen Z παρουσιάζει σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά ευημερίας από ότι οι προηγούμενες γενιές. Και αυτός είναι, πράγματι, ένας ισχυρός λόγος. Η Gen Z πάει στις κάλπες με τιμωρητική διάθεση. Οχι, δεν είναι φασίστες, αλλά πολιτικά χαρακτηρίζονται από την παντελή έλλειψη ταμπού και κομματικών αγκυλώσεων. Έτσι, μπορεί να γίνουν εν δυνάμει φασίστες. Αν, θέλετε, μπορεί να γίνουν φασίστες χωρίς να το ξέρουν ή να το κατανοούν.
