Όταν η Καθολική Εκκλησία εκλέγει νέο Πάπα, ο κόσμος δεν περιμένει κάποια συνέντευξη Τύπου αλλά κοιτάζει τον καπνό που αναδύεται από την καμινάδα στην οροφή της Καπέλα Σιξτίνα.
Αν ο καπνός είναι μαύρος, δεν έχει εκλεγεί Πάπας. Αν είναι λευκός, έχει ληφθεί απόφαση: Habemus Papam (έχουμε Πάπα).
Είναι ένα γεγονός υψηλού συμβολισμού, που μεταδίδεται ζωντανά σε εκατομμύρια θεατές. Αυτό που όμως δεν βλέπει ο κόσμος είναι η κρυμμένη πολυπλοκότητα αυτής της τελετής αιώνων: η προσεκτικά κατασκευασμένη καμινάδα, η ειδικά σχεδιασμένη σόμπα και οι χημικές συνταγές.
Ειδικοί δήλωσαν στο BBC ότι η διαδικασία απαιτεί «δύο ειδικά πυροτεχνήματα», δοκιμαστικές καύσεις καπνού και πυροσβέστες του Βατικανού σε επιφυλακή. Είναι μια σχολαστικά οργανωμένη διαδικασία από μια ομάδα μηχανικών και αξιωματούχων της Εκκλησίας που εργάζονται σε απόλυτο συντονισμό.
Η παράδοση της καύσης των χάρτινων ψηφοδελτίων των καρδιναλίων χρονολογείται από τον 15ο αιώνα και εντάχθηκε στις τελετές του κονκλάβιου με σκοπό να διασφαλιστεί η διαφάνεια και να αποτραπούν αλλοιώσεις, ιδιαίτερα μετά από καθυστερήσεις σε προηγούμενες παπικές εκλογές που είχαν προκαλέσει δημόσια αγανάκτηση και αναταραχές.
Με την πάροδο του χρόνου, το Βατικανό άρχισε να χρησιμοποιεί τον καπνό ως τρόπο επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, διατηρώντας ταυτόχρονα την αυστηρή μυστικότητα της διαδικασίας.
Και σήμερα, παρά τις αμέτρητες τεχνολογικές εξελίξεις στην επικοινωνία, το Βατικανό επιλέγει να διατηρήσει αυτήν την παράδοση.
«Από την αρχαιότητα, οι άνθρωποι έβλεπαν τον ανερχόμενο καπνό – είτε από θυσίες ζώων και σιτηρών στη Βίβλο, είτε από το θυμίαμα στην παράδοση – ως μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας με το θείο», δήλωσε στο BBC η Candida Moss, καθηγήτρια Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.
Η Moss προσθέτει επίσης ότι ο ανερχόμενος καπνός επιτρέπει στους ανθρώπους που συγκεντρώνονται στην Πλατεία του Αγίου Πέτρου «να νιώθουν ότι συμμετέχουν – σαν να ενσωματώνονται σε αυτήν τη μυστηριώδη και μυστική υπόθεση».
Κονκλάβιο: Οι σόμπες και η καμινάδα
Οι λόγοι είναι συμβολικοί, όμως για να λειτουργήσει αυτό στον 21ο αιώνα απαιτείται πραγματική τεχνική υποδομή.
Μέσα στην Καπέλα Σιξτίνα, εγκαθίστανται προσωρινά δύο σόμπες ειδικά για το κονκλάβιο: η μία για την καύση των ψηφοδελτίων και η άλλη για τα σήματα καπνού.
Και οι δύο σόμπες συνδέονται με μια μικρή καπνοδόχο – έναν σωλήνα μέσα σε καμινάδα που επιτρέπει στον καπνό να διαφύγει – ο οποίος οδηγείται μέσα από την οροφή του παρεκκλησίου προς τα έξω.
Η Καπέλα Σιξτίνα, η οποία χτίστηκε πριν από περισσότερα από 500 χρόνια, φιλοξενεί ένα από τα πιο διάσημα ταβάνια στον κόσμο. Διακοσμημένη με τις τοιχογραφίες του Μιχαήλ Άγγελου, δεν έχει σχεδιαστεί ακριβώς για την εκπομπή σημάτων καπνού, και έτσι η καμινάδα πρέπει να εγκατασταθεί με διακριτικότητα και ασφάλεια.
Πρόκειται για μια σύνθετη διαδικασία. Οι τεχνικοί είτε χρησιμοποιούν ένα υπάρχον άνοιγμα είτε δημιουργούν μια προσωρινή θυρίδα, μέσω της οποίας εισάγεται η καπνοδόχος – συνήθως κατασκευασμένη από μέταλλο όπως σίδηρος ή χάλυβας. Ο σωλήνας ξεκινά από τις σόμπες και καταλήγει στο εξωτερικό.
Ειδικοί κάνουν δοκιμές καπνού τις ημέρες πριν ξεκινήσει το κονκλάβιο, διασφαλίζοντας ότι η ροή της καμινάδας λειτουργεί σωστά σε πραγματικό χρόνο. Ακόμη και οι πυροσβέστες του Βατικανού συμμετέχουν — βρίσκονται σε επιφυλακή σε περίπτωση βλάβης.
«Η διαδικασία είναι εξαιρετικά ακριβής, γιατί αν κάτι πάει στραβά, δεν είναι απλώς τεχνική αποτυχία — γίνεται διεθνές περιστατικό», δήλωσε στο BBC ο Kevin Farlam, πολιτικός μηχανικός με εμπειρία σε ιστορικά κτήρια.
«Δεν είναι σαν να βάζεις έναν σωλήνα σε ξυλόφουρνο. Κάθε μέρος του συστήματος πρέπει να τοποθετείται χωρίς να προκαλείται ζημιά σε τίποτα», τονίζει.
Η εγκατάσταση αυτή κατασκευάζεται λίγες ημέρες πριν φτάσουν οι καρδινάλιοι και αποσυναρμολογείται μόλις εκλεγεί νέος Πάπας.
Κονκλάβιο: Οι χημικές ενώσεις που διασφαλίζουν το χρώμα του καπνού
Για να διασφαλιστεί ότι το σήμα καπνού θα είναι ορατό, οι τεχνικοί του Βατικανού χρησιμοποιούν έναν συνδυασμό χημικών ενώσεων.
«Ουσιαστικά, αυτό που κατασκευάζουν εδώ είναι δύο ειδικά πυροτεχνήματα», δήλωσε στο BBC ο καθηγητής Mark Lorch, επικεφαλής του τμήματος Χημείας και Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο του Χαλ.
«Για τον μαύρο καπνό, καίγεται ένα μείγμα από υπερχλωρικό κάλιο, ανθρακένιο και θείο — το οποίο παράγει παχύ, σκούρο καπνό. Για τον λευκό καπνό, χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός από χλωρικό κάλιο, λακτόζη και ρητίνη πεύκου, που καίγεται καθαρά και παράγει ανοιχτόχρωμο καπνό.
»Στο παρελθόν, προσπαθούσαν να κάψουν υγρό άχυρο για να δημιουργήσουν πιο σκοτεινό καπνό και ξηρό άχυρο για πιο ανοιχτό — αλλά αυτό προκαλούσε σύγχυση, καθώς μερικές φορές ο καπνός έμοιαζε γκρι», εξήγησε ο Lorch.
Ανέφερε επίσης ότι αυτές οι χημικές ουσίες βρίσκονται «μέσα σε φυσίγγια και πυροδοτούνται ηλεκτρονικά», ώστε να μην υπάρχει καμία αμφιβολία.
Κονκλάβιο: Το χτύπημα της καμπάνας
Το χτύπημα της καμπάνας – που εισήχθη κατά την εκλογή του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄ – πλέον λειτουργεί ως επιβεβαίωση και χρησιμοποιείται παράλληλα με το σήμα καπνού.
Με τα χρόνια, έχουν υπάρξει προτάσεις για εκσυγχρονισμό του συστήματος: χρωματιστά φώτα, ψηφιακές ειδοποιήσεις ή ακόμη και τηλεοπτική μετάδοση της ψηφοφορίας. Όμως, για το Βατικανό, το τελετουργικό δεν είναι απλώς ένα εργαλείο επικοινωνίας – είναι μια στιγμή συνέχειας με αιώνες παράδοσης.
Με πληροφορίες από BBC
