«Ο πόλεμος των φτωχών» του Ερίκ Βυϊγιάρ: Ο Θεός και ο λαός μιλούν την ίδια γλώσσα

Ο Θεός και ο λαός μιλούν την ίδια γλώσσα Facebook Twitter
Ο Βυϊγιάρ, βέβαια, δεν κάνει ιστορία. Κάνει ιστορική μυθοπλασία.
0



«ΟΙ ΜΕΝΤΕΣΕΔΕΣ ΤΩΝ
 παλιών αξιών ξεχαρβαλώνονται». Η φράση αυτή νομίζω ότι συνοψίζει τόσο το νόημα όσο και την πλοκή της καινούργιας ιστορικής μυθοπλασίας του Γάλλου συγγραφέα Ερίκ Βυϊγιάρ (γενν. 1968) Ο πόλεμος των φτωχών.

Στο φόντο αυτού του σύντομου, αλλά τόσο πλούσιου σε λυρισμό και εικονοποιητική δύναμη κειμένου, όπου ο πραγματικός ήρωας είναι η γλώσσα (εξαιρετική η δουλειά του μεταφραστή Γιώργου Φαράκλα), παρακολουθούμε το ιστορικό γεγονός του πολέμου των χωρικών στη Γερμανία. Στις αρχές του δέκατου έκτου αιώνα, εποχή πρώιμης θρησκευτικής μεταρρύθμισης, μια σειρά εξεγέρσεων αγροτών και εργατών συνεγείρει τις γερμανικές επαρχίες. «Η ορμητικότητά τους είναι μια βίαιη έκφραση της μαύρης φτώχειας» γράφει ο Βυϊγιάρ. «Η πλέμπα αφηνιάζει. Το άχυρο στους αγρότες! Το κάρβουνο στους εργάτες! Η σκόνη στους σκαφτιάδες! Η παράσταση στους πλανόδιους!».

Η εξέγερση καταπνίγεται, τελικά, στο αίμα. Το τελικό χτύπημα δίνεται στη Μάχη του Φράνκενχαουζεν, στη Θουριγγία, τον Μάιο του 1525. Υπολογίζεται ότι 80.000 χωρικοί έχασαν τη ζωή τους. Ο Λούθηρος, ο μεγάλος μεταρρυθμιστής που τελικά τάχθηκε με το μέρος των φεουδαρχών και ηγεμόνων, ματαίως φώναζε ότι δεν εξεγείρονται οι χωρικοί αλλά ο Θεός. Τελικά, ποιος είναι ο Θεός, αναρωτιέται ο Βυϊγιάρ για λογαριασμό του σημερινού αναγνώστη που απολαμβάνει το βιβλίο. «Εκτός αν ονομάσουμε Θεό την πείνα, την αρρώστια, την ταπείνωση, το κουρέλι».

Ο Βυϊγιάρ μας βάζει βαθιά στο μυστικό της ισότητας, των αισθημάτων και των ιδεών. Και το κάνει με λέξεις. Γιατί, όπως γράφει, «αν δεν αφήσεις πίσω σου ούτε μια λέξη, πέφτεις για πάντα στην αφάνεια. Σε τρώει η μαρμάγκα».   

Ήρωας αυτής της εξέγερσης, αλλά και κεντρικό πρόσωπο στην αφήγηση του Bυϊγιάρ, είναι ο ιερωμένος και θεολόγος Τόμας Μύνστερ που διακήρυττε την ισότητα, πληρώνοντας με τη ζωή του το κήρυγμά του. «Είχε αισθανθεί σταθερά τη δύναμη του σημείου = (ίσον)» γράφει ο Βυϊγιάρ. Κι αυτό δεν του συγχωρέθηκε. Τον αποκεφάλισαν με πέλεκυ, το κεφάλι του καρφώθηκε σ’ ένα κοντάρι και το σώμα του ρίχτηκε στα σκυλιά. Ήταν, το 1525, τριάντα πέντε ετών.

Ο Τόμας είχε δει, όταν ήταν έντεκα ετών, τον απαγχονισμό του πατέρα του. Το σώμα του πατέρα είχε αιωρηθεί στην κρεμάλα σαν ένας σάκος γεμάτους σπόρους. Στα δεκαπέντε του, ο Τόμας είχε ιδρύσει μια μυστική εταιρεία ενάντια στην Εκκλησία της Ρώμης. Τα πράγματα, βέβαια, είχαν αλλάξει πολύ. Η εφεύρεση της τυπογραφίας είχε πολλαπλασιάσει τα βιβλία, «σαν τα σκουλήκια στο σώμα», τα είχε μετατρέψει σε εργαλεία εξέγερσης. Ακόμα και η Βίβλος ήταν επικίνδυνο όπλο στα χέρια των εξεγερμένων. Και ο ίδιος, αφού «ζυμώθηκε» μέσα στο πλήθος που ακολούθησε τον Λούθηρο, ξεκίνησε έναν δικό του δρόμο, «βγήκε στη φόρα» το 1520.

ΒΟΟΚ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Εric Vuillard, Ο πόλεμος των φτωχών, Μτφρ.: Γιώργος Φαράκλας, Εκδόσεις Πόλις, Σελ.: 90

Ο Βυϊγιάρ, βέβαια, δεν κάνει ιστορία. Κάνει, όπως είπαμε, ιστορική μυθοπλασία. Αλλά πηγαίνει πολύ πιο πέρα απ’ αυτόν τον όρο, που έτσι κι αλλιώς δεν παύει να είναι μια γραμματολογική σύμβαση. Εκείνο που τον ενδιαφέρει περισσότερο είναι να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα του σήμερα, τη ζωντανή γλώσσα της λογοτεχνίας, για να κάνει σύγχρονη την ιστορία και να μας οδηγήσει, πέρα από τα ιστορικά γεγονότα, στην καρδιά των ανθρώπινων συναισθημάτων και των ιδεών.

Ο Ερίκ Βυϊγιάρ το διεκδικεί αυτό και το λέει ξεκάθαρα μέσα στην αφήγησή του. Τι μένει σ’ εμάς, ρωτάει, απ’ όλον αυτόν τον πόλεμο των χωρικών. «Μένουν οι λέξεις, που είναι ένας άλλος σπασμός των πραγμάτων» γράφει.

Αυτό το νιώθουμε αμέσως ως σημερινοί αναγνώστες, διαβάζοντας, ας πούμε, μία από τις πιο λυρικές σελίδες της αφήγησης, εκεί όπου περιγράφει ποιες είναι οι πηγές έμπνευσης του Τόμας Μύνστερ: «Εμπνέεται από τα πράσινα φύλλα, την καβαλίνα, τη σύφιλη, τα σύννεφα… από τα τσαλαπατημένα χωράφια, από τα κτήματα που δουλεύουν οι κολίγες και τα φέουδα που κληρονομούν οι τσιφλικάδες, από τα ξεριζωμένα αμπέλια, από τους φόρους… από τα δρεπάνια, τους πασσάλους, τα κοντάρια, από τον μεγάλο μορφασμό του άρρωστου ζώου… εμπνέεται από τον Θεό, είναι θεόπνευστος, αλλά Θεός είναι, τότε, η πραγματική ουλή, η συναναστροφή των κυμάτων, ένα μάτσο χαρτιά που έχουν γραμμένες τις ματαιώσεις και τους λήθαργούς μας».

Αυτή η τελευταία φράση είναι στίχος του σύγχρονου ποιητή Ζακ Ντιπέν, όπως μαθαίνουμε από τις σημειώσεις του μεταφραστή (λίγες και απαραίτητες), και δείχνει ότι ο Βυϊγιάρ χρησιμοποιεί λέξεις και φράσεις άλλων σαν μικρές πινελιές στον δικό του μεγάλο πίνακα.

Κι εδώ μπορούμε να μιλήσουμε για το άλλο δυνατό σημείο της αφήγησης του Γάλλου συγγραφέα, που είναι η εικονοποιητική λειτουργία. Βλέπουμε μπροστά μας τον βιασμό της 15χρονης κόρης ενός αγρότη από τον φοροεισπράκτορα, επειδή δεν έχουν να πληρώσουν τον φόρο. «Τη γδύνει με το ζόρι, τη ρίχνει στ’ άχυρα και πληρώνεται σε είδος. Αυτή είναι δεκαπέντε. Είναι όμορφη. Είναι πολύ άξια. Αλλά τα τέκνα των φτωχών δεν αξίζουν δεκάρα. Τα χείλη της έχουν μπλαβίσει τώρα, κρυώνει. Παραπαίει στο στενό μονοπάτι με τα βατόμουρα. Από μακριά τη βλέπει ο πατέρας της. Τεράστιοι όγκοι σύννεφων περνούν ξυστά στις κορυφές των δέντρων».

Η δημιουργία εικόνων είναι πολύ συνειδητός συγγραφικός στόχος. Το φανερώνει, άλλωστε, ο ίδιος ο συγγραφέας. «Η Ιστορία είναι η Φιλομήλα», γράφει, «που τη βίασαν, κατά πως λένε, και της έκοψαν τη γλώσσα, και σφυρίζει τη νύχτα βαθιά μες στα δάση». Ο Βυϊγιάρ αναφέρεται εδώ στον μύθο της Φιλομήλας. Τη βίασε ο άντρας της αδελφής της, της Πρόκνης, και της έκοψε τη γλώσσα για να μην τον μαρτυρήσει. Αυτή όμως κέντησε τον βιασμό της. Η Πρόκνη, για να εκδικηθεί τον άντρα της, σκότωσε τον γιο τους και του τον σέρβιρε. Ο Δίας έδωσε την τελική λύση: μεταμόρφωσε τη Φιλομήλα σε χελιδόνι και την Πρόκνη σε αηδόνι.

Ο Ερίκ Βυϊγιάρ αναφέρεται και σε άλλους επαναστάτες πριν από τον Μύνστερ, που ηγήθηκαν κοινωνικών και θρησκευτικών πολέμων στην ηπειρωτική Ευρώπη και τη Βρετανία. Για παράδειγμα, ο Τσέχος Γιαν Χους, πρόδρομος της Μεταρρύθμισης, κάηκε στην πυρά. Οι ειδικοί του Κανονικού Δικαίου ήθελαν να εξετάσουν το συκώτι του, τη χολή του και την πόσθη του, για να διαπιστώσουν αν είναι αιρετικός. Τελικά, τον έκαψαν, με μια χάρτινη μήτρα στο κεφάλι, δεμένο σ’ έναν παλούκι.

Αλλά είπαμε: ο Βυϊγιάρ δεν κάνει ιστορία. Μας βάζει βαθιά στο μυστικό της ισότητας, των αισθημάτων και των ιδεών. Και το κάνει με λέξεις. Γιατί, όπως γράφει, «αν δεν αφήσεις πίσω σου ούτε μια λέξη, πέφτεις για πάντα στην αφάνεια. Σε τρώει η μαρμάγκα».   

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

SOCIAL DISTANCING

Βιβλίο / Οι μαύροι κύκνοι της πανδημίας

Ο Γάλλος οικονομολόγος Ρομπέρ Μπουαγέ καταγράφει τις πολλές όψεις της πανδημίας και παρουσιάζει από τη μια τον υπερεθνικό και πανίσχυρο καπιταλισμό της πλατφόρμας και από την άλλη, ως αντίβαρο, τους καπιταλισμούς που έχουν έντονο το στοιχείο της κρατικής παρέμβασης.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
φιλιπ ροθ

Το πίσω ράφι / «Το ανθρώπινο στίγμα» του Φίλιπ Ροθ: Μια σαρωτική γροθιά στην Αμερική της υποκρισίας

Το μυθιστόρημα του Φίλιπ Ροθ ήρθε στο μυαλό πολλών, όταν η νέα βιογραφία του συγγραφέα, πριν καλά-καλά δημοσιευτεί, αποσύρθηκε από την κυκλοφορία, επειδή ο βιογράφος Μπλέικ Μπέιλι αντιμετωπίζει κατηγορίες περί σεξουαλικής παρενόχλησης.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κεχαγιάς

Βιβλίο / «Το να εκδίδεις βιβλία στην Ελλάδα είναι σαν να παίζεις στο καζίνο»

Η Γεννήτρια είναι ένας νέος εκδοτικός οίκος αφιερωμένος στη σύγχρονη λογοτεχνία. Ο εκδότης της, συγγραφέας και μεταφραστής, Παναγιώτης Κεχαγιάς, μιλά για τις δυσκολίες και τις χαρές του εγχειρήματος, για το πώς σκοπεύει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας ιδιαίτερα ανταγωνιστικής αγοράς, καθώς και για τους πρώτους τίτλους που ετοιμάζεται να εκδώσει.
M. HULOT
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Οι Αθηναίοι / Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Η εκτέλεση του Μπελογιάννη τον έκανε αριστερό. Η αυτοκτονία του Νίκου Πουλαντζά, μπροστά στα μάτια του, τον καθόρισε. Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, αφηγείται το προσωπικό του ταξίδι και την πνευματική περιπέτεια μιας ολόκληρης εποχής, από τη διανόηση του Παρισιού μέχρι τους δρόμους της πολιτικής και τις αίθουσες των πανεπιστημίων.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός» ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Νίκος Μπακουνάκης / Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός»

Ο πρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ, στην πρώτη του συνέντευξη, μιλά στη LIFO για τους στόχους και τις δράσεις του ιδρύματος και για το προσωπικό του όραμα για το βιβλίο. Ποιος ο ρόλος των μεταφράσεων στην πολιτιστική διπλωματία και πώς θα αυξηθεί η φιλαναγνωσία; 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζόναθαν Κόου

I was there / Τζόναθαν Κόου: «Το να είσαι κυνικός δείχνει τεμπελιά στη σκέψη»

Ο διάσημος Βρετανός συγγραφέας βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε για τη συγγραφή ως «πολυτέλεια για λίγους», την εκλογή Τραμπ ως «έκφραση απόγνωσης» και τη «woke» κουλτούρα ως πράξη ενσυναίσθησης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πολ Όστερ (1947-2024): Ο Mr. Vertigo των ονειρικών μας κόσμων

Σαν σήμερα  / Πολ Όστερ: «Οι χαμένες ευκαιρίες αποτελούν μέρος της ζωής στον ίδιο βαθμό με τις κερδισμένες»

Σαν σήμερα 30 Απριλίου, το 2024 πεθαίνει ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας και μετρ της σύμπτωσης, που κατάφερε να συνδυάσει την προοπτική των άπειρων φανταστικών κόσμων με το ατελείωτο κυνήγι των ευκαιριών και τη νουάρ ατμόσφαιρα με τα πιο ανήκουστα αυτοβιογραφικά περιστατικά.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ηλίας Μαγκλίνης: «Η ανάκριση»

Το Πίσω Ράφι / «Γιατί δεν μου μιλάς ποτέ για τον εφιάλτη σου, μπαμπά;»

Η «Ανάκριση» του Ηλία Μαγκλίνη, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πεζά των τελευταίων χρόνων, φέρνει σε αντιπαράθεση έναν πατέρα που βασανίστηκε στη Χούντα με την κόρη του που «βασανίζεται» ως περφόρμερ στα χνάρια της Μαρίνα Αμπράμοβιτς.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Πέντε κλασικά έργα που πρέπει κανείς να διαβάσει

Βιβλίο / 5 κλασικά βιβλία που κυκλοφόρησαν ξανά σε νέες μεταφράσεις

Η κλασική λογοτεχνία παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη, κι αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς ανατρέχοντας στους τίτλους της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής και σε έργα των Τζόις, Κουτσί, Κάφκα, Αντρέγεφ και Τσβάιχ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τάσος Θεοφίλου: «Η φυλακή είναι το LinkedΙn των παρανόμων» ή «Το πορνό και το Κανάλι της Βουλής είναι από τα πιο δημοφιλή θεάματα στη φυλακή»

Βιβλίο / Τάσος Θεοφίλου: «Όταν μυρίζω μακαρόνια με κιμά θυμάμαι τη φυλακή»

Με αφορμή το βιβλίο-ντοκουμέντο «Η φυλακή», ο Τάσος Θεοφίλου μιλά για την εμπειρία του εγκλεισμού, για τον αθέατο μικρόκοσμο των σωφρονιστικών ιδρυμάτων –μακριά απ’ τις εικόνες που αναπαράγουν σειρές και ταινίες– και για το πώς η φυλακή λειτουργεί σαν το LinkedIn των παρανόμων.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Βιβλίο / Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Chanel, Dior και πολλοί ακόμα οίκοι υψηλής ραπτικής «ντύνουν» τα shows τους με τη μουσική του. Στο «Remixed», την αυτοβιογραφία-παλίμψηστο των επιρροών και των εμμονών του, ο ενορχηστρωτής της σύγχρονης catwalk κουλτούρας μας ξεναγεί σε έναν κόσμο όπου μουσική και εικόνα γίνονται ένα.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Βιβλίο / Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Λίγοι είναι οι ποιητικά γραμμένοι εκκλησιαστικοί στίχοι που δεν φέρουν τη σφραγίδα αυτού του ξεχωριστού υμνωδού και εκφραστή της βυζαντινής ποιητικής παράδοσης που τίμησαν οι σύγχρονοί μας ποιητές, από τον Οδυσσέα Ελύτη μέχρι τον Νίκο Καρούζο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Βιβλίο / Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Η τελευταία μεγάλη μορφή της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας που πίστευε πως «η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα» έφυγε την Κυριακή σε ηλικία 89 ετών. Ξεχωρίσαμε πέντε από τα πιο αξιόλογα μυθιστορήματά του.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
bernhard schlink

Πίσω ράφι / «Φανταζόσουν ότι θα έβγαινες στη σύνταξη ως τρομοκράτης;»

Το μυθιστόρημα «Το Σαββατοκύριακο» του Μπέρνχαρντ Σλινκ εξετάζει τις ηθικές και ιδεολογικές συνέπειες της πολιτικής βίας και της τρομοκρατίας, αναδεικνύοντας τις αμφιλεγόμενες αντιπαραθέσεις γύρω από το παρελθόν και το παρόν.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ