Οι μαύροι κύκνοι της πανδημίας

SOCIAL DISTANCING Facebook Twitter
Μια πιθανή σύνθεση, που μοιάζει εφιαλτική, μπορεί να προκύψει από τη σύζευξη των ψηφιακών τεχνικών και των βιολογικών επιτευγμάτων, με ορίζοντα μια κοινωνία γενικευμένης επιτήρησης, με τεράστιες ανισότητες.
0



ΔΟΥΛΕΥΕ ΔΩΔΕΚΑ ΩΡΕΣ την ημέρα επί τρεις μήνες, ώστε την 1η Οκτωβρίου 2020 το βιβλίο του να βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία. Ο Γάλλος οικονομολόγος Ρομπέρ Μπουαγέ ήθελε να αποτυπώσει  την πανδημία όχι ως μια κρίση ή ως μια περίοδο ύφεσης αλλά ως ένα «ολικό κοινωνικό γεγονός».

Και ενώ η πανδημία βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, εκπλήσσοντάς μας με τις μεταλλάξεις του ιού και φέρνοντας στην επιφάνεια καινούργια δεδομένα και νέα στοιχεία, άγνωστα μέχρι τώρα, ο Ρομπέρ Μπουαγέ, με το βιβλίο του Οι καπιταλισμοί στη δίνη της πανδημίας, κατορθώνει να εικονογραφήσει αυτό που μας συμβαίνει. Ανοίγει, παράλληλα, δρόμους για να δούμε νέες προοπτικές.

Πρέπει να πούμε ότι ο Μπουαγέ δεν είναι ο κλασικός οικονομολόγος. Προέρχεται από πολυτεχνικές σχολές και από τις πολιτικές επιστήμες, πράγμα που του επιτρέπει να υπερβεί τη στενομυαλιά των κλασικών οικονομολόγων που τυποποιούν «τη λειτουργία των διαρθρωτικά σταθερών οικονομιών της αγοράς» και πανικοβάλλονται όταν στην εξίσωσή τους εμφανίζεται ένας άγνωστος παράγοντας, όπως ο κορωνοϊός. Ανήκει στους οικονομολόγους που διεκδικούν την επιστροφή στην ιστορία και στην κοινωνική οικονομία. Θεωρεί ότι η κοινωνία του ρίσκου έχει τελειώσει και ότι έχουμε μπει σε μια εποχή ριζικής αβεβαιότητας.

Το τιμόνι των κρατών και των κυβερνήσεων πρέπει να το κρατούν άλλοι επιστήμονες, λέει ο Μπουαγέ, και οι οικονομολόγοι να καθίσουν οριστικά στο πίσω κάθισμα.

Tο βασικό δίπολο δημόσια υγεία και οικονομικές απώλειες έφερε στην επιφάνεια, μερικές φορές με κυνικό τρόπο, το ερώτημα πόσο κοστίζει η σωτηρία μιας ανθρώπινης ζωής.


Τι μας συνέβη τον Μάρτιο του 2020; Ούτε κρίση ούτε ύφεση, λέει ο Μπουαγέ. Οι κρίσεις αποτελούν κρίσιμες στιγμές, που μετά το τέλος τους οι οικονομίες είτε υπερβαίνουν τις αντιφάσεις τους είτε καταρρέουν. Όσο για την ύφεση, αυτή αποτελεί ενδογενή μεταστροφή ενός οικονομικού κύκλου.

Τον Μάρτιο του 2020 συνέβη, όμως, κάτι πρωτοφανές: οι κυβερνήσεις αποφάσισαν να δώσουν προτεραιότητα στην ανθρώπινη ζωή, αναστέλλοντας την οικονομική δραστηριότητα. Ανέτρεψαν έτσι την παραδοσιακή ιεραρχία που είχε εγκαθιδρυθεί από τα προγράμματα φιλελευθεροποίησης, τα οποία, μεταξύ άλλων είχαν αποδυναμώσει τα συστήματα υγείας. Ο περιορισμός του κόστους της υγείας, η κατακόρυφη πτώση των αμοιβών του υγειονομικού προσωπικού, η αυταπάτη ότι η ιδιωτικοποίηση θα αποτελούσε το μέλλον του συστήματος υγείας και ότι τα νοσοκομεία δεν είναι τίποτε περισσότερο παρά πηγές εσόδων για τις πολυεθνικές οδήγησαν προηγμένες χώρες, όπως η Γαλλία, στην πανδημία χωρίς στοιχειώδη μέσα, χωρίς μάσκες, χωρίς αναπνευστήρες, ακόμη και χωρίς γενόσημα φάρμακα.

ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΙ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Robert Boyer, Οι καπιταλισμοί στη δίνη της πανδημίας, Μτφρ.: Άγγελος Μουταφίδης, Εκδόσεις Πόλις, Σελ.: 303

Η πανδημία και το πάγωμα της οικονομικής δραστηριότητας με αποφάσεις της διοίκησης –οι δύο μαύροι κύκνοι, κατά τον Μπουαγέ– έφεραν πολλές αλλαγές στις κοινωνίες και στις οικονομίες. Ο συγγραφέας τις απαριθμεί: χρηματιστηριακό πανικό, κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου, διακοπή της πίστωσης, μείωση της κατανάλωσης, μεταβλητότητα των συναλλαγματικών ισοτιμιών, εγκατάλειψη της δημοσιονομικής ορθοδοξίας, ενίσχυση του εισοδήματος των μισθωτών, χαλάρωση του μηχανισμού επαναχρηματοδότησης από τις κεντρικές τράπεζες, αγωνία για τη βιωσιμότητα των δημοσίων χρεών. Κατά τον Μπουαγέ, αυτά τα φαινόμενα πρέπει να αναλυθούν από κοινού και όχι μέσα από μεμονωμένες και διακριτές προσεγγίσεις.

Γενικότερα, η πανδημία ανέδειξε ένα «τρίλημμα»: υγεία, οικονομία, ελευθερίες. Πριν απ’ όλα, το βασικό δίπολο δημόσια υγεία και οικονομικές απώλειες έφερε στην επιφάνεια, μερικές φορές με κυνικό τρόπο, το ερώτημα πόσο κοστίζει η σωτηρία μιας ανθρώπινης ζωής. Και δεύτερον, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης μεταμόρφωσε την ιδιότητα του πολίτη και εμφανίστηκε ως απειλή για τα ατομικά δικαιώματα και τις ελευθερίες. 

Αλλά ποιοι είναι «οι καπιταλισμοί» του τίτλου του βιβλίου του Ρομπέρ Μπουαγέ; Εδώ τα πράγματα φαίνονται ξεκάθαρα. Από τη μια, είναι  ο καπιταλισμός της πλατφόρμας και από την άλλη είναι οι κρατικοί καπιταλισμοί. 

Μέσα από την πανδημία, ο καπιταλισμός της πλατφόρμας, δηλαδή αυτός που επικεντρώνεται στην εκμετάλλευση κάθε είδους πληροφορίας, αναδεικνύεται πανίσχυρος και, φυσικά, υπερεθνικός. Μέσα στην πανδημία έκανε επίδειξη της δύναμής του. Εξασφάλισε τη συνέχιση του ηλεκτρονικού εμπορίου, «χάρη στους ντοπαρισμένους με τεχνητή νοημοσύνη αλγορίθμους του και τις εφοδιαστικές αλυσίδες του». Παρείχε πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο για οτιδήποτε συνέβαινε. Διευκόλυνε την εξ αποστάσεως εργασία και εκπαίδευση. Εξερεύνησε μελλοντικές δυνατότητες σε νέους τομείς ενδιαφέροντος, όπως αυτόνομα οχήματα, εμπορική εκμετάλλευση του διαστήματος, τηλεϊατρική, ιατρικοί εξοπλισμοί κ.λπ. Από αυτόν τον υπερεθνικό καπιταλισμό της πλατφόρμας δεν απουσιάζουν οι χρηματιστές. Κατά τον Μπουαγέ, «ποντάρουν στη μακροπρόθεσμη επιτυχία των νέων τομέων, μέσα σε ένα περιβάλλον κατάρρευσης της παραδοσιακής οικονομίας».

Αντίβαρο σε αυτόν τον πανίσχυρο και υπερεθνικό καπιταλισμό είναι οι καπιταλισμοί που έχουν έντονο το στοιχείο της κρατικής παρέμβασης. Ο Μπουαγέ παρατηρεί ότι οι κυβερνήσεις βγαίνουν ιδεολογικά ενισχυμένες από την πανδημία. Και ότι οι ποικίλοι τύποι κρατικού καπιταλισμού, «υποκινούμενοι από τους αποταγμένους της ανοιχτής οικονομίας», επιχειρούν να υπερασπιστούν τα κυριαρχικά δικαιώματα του έθνους-κράτους, μεταξύ άλλων και στο οικονομικό πεδίο.

Ο Μπουαγέ αναρωτιέται αν μέσα σε αυτές τις συνθήκες της πανδημίας αναδύεται σιωπηρά ένας τρόπος ανάπτυξης που επικεντρώνεται στην υγεία, στην παιδεία και στον πολιτισμό. Αν αυτά τα διαρκή αγαθά αποδυναμώσουν την κούρσα για απόκτηση «αγαθών προσχεδιασμένης παλαίωσης», όπως τα ονομάζει, δηλαδή αυτοκίνητα, κινητά τηλέφωνα κ.λπ. Αν ό,τι μέχρι τώρα εθεωρείτο περιττό κόστος μετατρέπεται πλέον σε «ζωτικό περιουσιακό στοιχείο».

Το 2020, λέει ο Μπουαγέ, θα έπρεπε να προαναγγείλει την αναγνώριση του πρωταρχικού ρόλου της υγείας ως προϋπόθεσης για την πυκνότητα των κοινωνικών σχέσεων και ως αφετηρίας μιας επανόδου στην οικονομική ευημερία. Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Γιατί «η λειτουργιστική λογική δεν μπορεί να διευθύνει την έξοδο από μια μεγάλη κρίση».

Έτσι, το μέλλον παραμένει ανοιχτό, λέει ο Μπουαγέ. Όχι μόνο γιατί ο ιός και γενικότερα οι ιοί εξελίσσονται χωρίς να ακολουθούν ένα συγκεκριμένο πρότυπο. Αλλά και γιατί αποτελούν καταλύτες μεταμορφώσεων και οδηγούν σε νέες συνθέσεις. Μια πιθανή σύνθεση, που μοιάζει εφιαλτική, μπορεί να προκύψει από τη σύζευξη των ψηφιακών τεχνικών και των βιολογικών επιτευγμάτων, με ορίζοντα μια κοινωνία γενικευμένης επιτήρησης, με τεράστιες ανισότητες. Μια άλλη σύνθεση, όμως, θα μπορούσε να στηρίζεται στην αναγκαιότητα ενός κοινωνικού κράτους που να λειτουργεί ως επόπτης μιας διευρυμένης δημοκρατίας που να απλώνεται και στο πεδίο της οικονομίας.  

Το κατευθυντήριο νήμα που διατρέχει το βιβλίο του Μπουαγέ στοχεύει σε αυτήν τη δεύτερη σύνθεση, στις καλά σχεδιασμένες δημόσιες παρεμβάσεις. Αλλά, όπως γράφει στην τελευταία πρόταση της εξαιρετικής ανάλυσής του, «η ιστορία είναι αυτή που θα αναλάβει να διαψεύσει ή όχι αυτές τις δύο προοπτικές, και να μας εκπλήξει εξίσου όσο και ο Covid-19».

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ