«Ο Ψυχρός Πόλεμος»: Μια συναρπαστική μελέτη για το «κέλυφος» του 20ού αιώνα

John Lamberton Harper: Ο Ψυχρός Πόλεμος Facebook Twitter
O Βρετανός πρωθυπουργός Γουίνστον Τσόρτσιλ, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Φράνκλιν Ρούσβελτ και ο σοβιετικός πρωθυπουργός Γιόζεφ Στάλιν καθώς κάθονται στο αίθριο του παλατιού Λιβαδιά, στη Γιάλτα της Κριμαίας. Αρχικά η διάσκεψη αυτή χαιρετίστηκε ως σημαντική επιτυχία, όμως αργότερα θεωρήθηκε από κάποιους ως το έναυσμα για την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου. Φωτ.: ΑΡ
0

ΣΤΙΣ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΤΟΥ 1945, στην ανατολικογερμανική πόλη Τόργκαου, στον Έλβα, γίνεται η πρώτη συνάντηση στρατευμάτων που είχαν νικήσει τη ναζιστική Γερμανία. Λίγες μέρες αργότερα ο Χίτλερ θα αυτοκτονήσει.

Σε μια πρώτη ανάγνωση, ο καταστροφικότερος πόλεμος που είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα ως τότε τελείωνε. Σε μια δεύτερη, προετοιμαζόταν ένας νέος κόσμος. Οι παλιές αυτοκρατορίες είχαν διαλυθεί, πολλά έθνη είχαν ολοκληρώσει έναν κύκλο εθνικής ανεξαρτησίας και έρχονταν στο προσκήνιο οι νέες «αυτοκρατορίες» ή οι νέες δυνάμεις που θα κυριαρχούσαν στο μεταπολεμικό σκηνικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Σοβιετική Ένωση. Εκεί τοποθετείται συμβατικά και η έναρξη της νέας διπολικής διαμάχης μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, που έμεινε γνωστή ως «Ψυχρός Πόλεμος».

Αντίθετα απ’ ό,τι είναι διαδεδομένο, οι δύο υπερδυνάμεις έμοιαζαν μεταξύ τους. Ήταν και οι δύο δημιουργήματα δύο μεγάλων επαναστάσεων, είχαν παγκόσμιες φιλοδοξίες και αχανή σύνορα, ενώ αμφότερες εισήλθαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο χωρίς να το θέλουν ιδιαίτερα.

Η αιφνιδιαστική εισβολή των Γερμανών στη Σοβιετική Ένωση και η επιθετική τους στάση απέναντι στις ΗΠΑ προκάλεσαν την είσοδο των δύο χωρών στον πόλεμο, η οποία ήταν καθοριστική για την ήττα του Άξονα. Η διεισδυτική μελέτη της συγκρότησης των δυο νέων αυτών «αυτοκρατοριών» είναι ίσως το βασικό αλλά και απόλυτα συναρπαστικό κομμάτι της μελέτης του Harper, αφού η ίδια τους η συγκρότηση εμπεριείχε το στοιχείο της σύγκρουσης μεταξύ τους.

Ο Harper ανοίγει το πεδίο με την εξαιρετικά στρωτή του γραφή και δείχνει το μέγεθος ενός πολέμου που άλλοτε αντιμετωπίστηκε και ως «μακροχρόνια ειρήνη», μαρτυρώντας την αμφιθυμία απέναντι στο φαινόμενο αλλά και τις διαφορετικές προσλήψεις.

Ο Ψυχρός Πόλεμος δεν έχει αποκτήσει τη θέση που του αρμόζει στα ελληνικά πράγματα και αυτό οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων. Η έντονη «εμφυλιοπολεμική» ματιά μας στα μεταπολεμικά πράγματα και η έτσι κι αλλιώς ιδιότυπα εσωστρεφής εικόνα μας για τη νεότερη ιστορία, που δεν συνδέεται με τη μεγάλη παγκόσμια εικόνα αλλά επιμένει να συγκροτεί ή να στέκεται σε μια ελληνική «ιδιαιτερότητα», εμποδίζει την ένταξή του σε ευρύτερα παγκόσμια σχήματα. 

ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
KANTE KΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: John Lamberton Harper, Ο ψυχρός πόλεμος, εκδόσεις Gutenberg

Ο Ψυχρός Πόλεμος όχι μόνο διήρκεσε πολύ περισσότερο από τον Β’ Παγκόσμιο αλλά είχε παγκόσμια έκταση, αφήνοντας πίσω του εκατοντάδες χιλιάδες θύματα, όχι τόσο στην Ευρώπη όσο σε άλλα πεδία όπως η Αφρική, η Ασία και η Μέση Ανατολή. Ήταν ένας αγώνας για τον έλεγχο ζωτικών εδαφών π.χ. στη Γερμανία, τη Μέση Ανατολή και τη βορειανατολική και νοτιοανατολική Ασία.

Η Ελλάδα ήταν αναπόσπαστο κομμάτι αυτού του πολέμου, καθώς, όπως και ο ίδιος ο Στάλιν επισήμανε στον κομμουνιστή ηγέτη της Βουλγαρίας Δημητρόφ, «Βρετανία και Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα ανέχονταν ποτέ μια “κόκκινη” Ελλάδα που θα απειλούσε τις ζωτικής σημασίας επικοινωνίες τους με τη Μ. Ανατολή».

O καθηγητής John Lamberton Harper, ένας από τους ειδικούς για τα θέματα του Ψυχρού Πολέμου και βραβευμένος ιστορικός, μέσα από το εμβληματικό βιβλίο του για τη συγκεκριμένη περίοδο που μεταφράστηκε στα ελληνικά (Gutenberg, 2021), με πρόλογο του καθηγητή του Αριστοτελείου Θανάση Σφήκα, διευρύνει πολύ τη ματιά μας γύρω από τον πλέον μακρόχρονο πόλεμο του εικοστού αιώνα, ο οποίος συνδέεται και με τις δύσκολες ελληνικές μεταπολεμικές στιγμές. Εμφύλιος πόλεμος, «μετεμφυλιακό» κράτος, δικτατορία, είναι στιγμιότυπα που εντάσσονται στον Ψυχρό Πόλεμο. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Harper:

«Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, η ένταξη της Ελλάδας, όπως και άλλων δυτικοευρωπαϊκών εθνών, στη δυτική σφαίρα καθορίστηκε από τη γεωγραφία, από την πολιτική ισορροπία δυνάμεων εντός της Ελλάδας αλλά και σε κάποιο βαθμό από πολιτικές επιταγές που λειτουργούσαν στο εσωτερικό των ΗΠΑ».

Ο Harper ανοίγει το πεδίο με την εξαιρετικά στρωτή του γραφή και δείχνει το μέγεθος ενός πολέμου που άλλοτε αντιμετωπίστηκε και ως «μακροχρόνια ειρήνη», μαρτυρώντας την αμφιθυμία απέναντι στο φαινόμενο αλλά και τις διαφορετικές προσλήψεις.

Πυρηνικά όπλα, αποαποικιοποίηση αλλά και μια διάσταση που συχνά δεν βλέπουμε, έχοντας κατά νου ότι επρόκειτο για έναν πόλεμο δύο πόλων. Η ανάδειξη του τρίτου πόλου, της Κίνας, που σήμερα μοιάζει, αν δεν είναι ήδη, ο παγκόσμιος κυρίαρχος, δείχνει το μέγεθος αλλά και την πολυπλοκότητα του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Harper δεν ακολουθεί ένα γραμμικό σχήμα, δεν τον αφορά τόσο η χρονική ακολουθία αλλά τα μεγάλα ερωτήματα: ήταν αναπόφευκτη η σύγκρουση, πώς επεκτάθηκε σε όλο το κόσμο, ποιος ήταν ο ρόλος της διπλωματίας, ποιες οι ημερομηνίες-σταθμοί και γιατί. Χειρίζεται με εξαιρετικό τρόπο την παγκόσμια ιστορία και δεν διστάζει να πάει μπροστά και πίσω στον χρόνο, να αναζητήσει νήματα, αιτιώδεις συνδέσεις.

Το πιο εντυπωσιακό εγχείρημά του μέσα στο βιβλίο είναι ότι δεν διστάζει να πάει στον δέκατο ένατο αιώνα για να αναζητήσει τα αίτια του Ψυχρού Πολέμου που διεξήχθη τον εικοστό. Υιοθετώντας τα σχήματα του γεωγραφικού ντετερμινισμού αλλά και της συγκρότησης της κυριαρχίας του ευρωπαϊκού πολιτισμού μέσα από τη σύζευξη του δυτικού θαλάσσιου εμπορίου και των ασιατικών χερσαίων διαδρομών προς την Ευρώπη αναζητά αίτια και μεγάλες εικόνες που δύσκολα μπορεί κάποιος να συνδέσει.

Η κυριαρχία του θαλάσσιου κόσμου του δέκατου ένατου αιώνα, που επέφερε και την ευρωπαϊκή κυριαρχία στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, θα άλλαζε τον εικοστό αιώνα. Ο Harper θεωρεί ότι η επιδίωξη του θαλάσσιου κόσμου, δηλαδή των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας, να ανακόψει τη ρωσική χερσαία κυριαρχία αλλά και να ελέγξει τους νέους δρόμους στον επίγειο χώρο ήταν η βασική αιτία της μεγάλης πολεμικής σύγκρουσης. 

John Lamberton Harper: Ο Ψυχρός Πόλεμος Facebook Twitter
Αμερικάνικη βοήθεια στην Ελλάδα το 1947.

Έτσι ο Harper ουσιαστικά αναγνωρίζει το αναπόφευκτο του Ψυχρού Πολέμου, πηγαίνοντας με μεγάλη τόλμη πίσω στον χρόνο, αναζητώντας τη συγκρότηση της Αμερικής και της Ρωσίας, τις βασικές πολιτικές στρατηγικές τους. Τοποθετεί την έναρξή του ‒πιο πολύ συμβατικά και όχι ουσιαστικά‒ το 1918 και ουσιαστικά στη διάθεση των δύο Μεγάλων Δυνάμεων για το τέλος του ευρωκεντρισμού.

Ο Harper, με αυτόν τον τρόπο, τοποθετεί εκεί και το τέλος του δέκατου ένατου αιώνα, με την κυριαρχία της Ευρώπης και την έναρξη του εικοστού αιώνα. Ο Ψυχρός Πόλεμος δεν είναι μέρος του εικοστού αιώνα, είναι το κέλυφος κάτω από το οποίο εκτυλίσσεται ο εικοστός αιώνας. Δεν τοποθετεί αναγκαστικά την έναρξή του σε μια ημερομηνία αλλά υπογραμμίζει το ιστορικό βάθος του γεγονότος, που δεν ξεκινά μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο αλλά έχει ρίζες πολύ πιο πίσω.

Ο Harper πάει πιο βαθιά στον χρόνο από τους άλλους αντίστοιχους μεγάλους μελετητές του Ψυχρού Πολέμου, τον Γκάντις και τον Γουέσταντ, και ουσιαστικά χτίζει τη μεγάλη εικόνα. Τα στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα έχουν τη σημασία τους, αλλά δεν τον αφορούν, ο Ψυχρός Πόλεμος δεν είναι ένα γεγονός, απλώς αλλά μια μετατόπιση της Ιστορίας στη νεότερη εποχή. Ο Harper χτίζει τα θεωρητικά του σχήματα απλά σε μια πρώτη ανάγνωση και απίστευτα διεισδυτικά σε μια δεύτερη.

Ένα εξαιρετικό βιβλίο Ιστορίας με πολλά επίπεδα και αναγνώσεις, που ξεπερνά τις καθιερωμένες γραφές αλλά και συγκεκριμένα σχήματα για την περίοδο, αλλά κυρίως δίνει ερεθίσματα και για άλλες αναγνώσεις σχετικά με τον Ψυχρό Πόλεμο. 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δυο γυναίκες συγγραφείς αποκαλύπτουν τα κρυφά μυστικά της γραφής

Βιβλίο / Όλες οι γυναίκες του κόσμου στο νέο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου

Στο «Μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη», η μητρότητα γίνεται ο συνδετικός κρίκος που ενώνει όλες τις μητέρες και όλες τις κόρες με τις γυναίκες της Ιστορίας που θαυμάσαμε, αλλά και τις ανώνυμες «Παναγίες» που κράτησαν στους ώμους τους τα βάρη της ανθρωπότητας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Βιβλίο / «Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Στο νέο του βιβλίο, «Lost Things Found», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Hyper Hypo, ο εικαστικός φωτογράφος Αντώνης Θεοδωρίδης εξερευνά τον μαγικό κόσμο της υπαίθριας αγοράς του Ελαιώνα.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Ντιντιέ Εριμπόν: «Καιρός για ένα κίνημα των ηλικιωμένων!»

Ντιντιέ Εριμπόν / Ντιντιέ Εριμπόν: «Να πάψουμε να βλέπουμε τους ηλικιωμένους ως κοινωνικούς παρίες»

Από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς σύγχρονους Γάλλους στοχαστές, ο Ντιντιέ Εριμπόν συνδύασε στα βιβλία του τα δύσκολα βιώματα της νεότητάς του με μια εμπεριστατωμένη, αλλά και εικονοκλαστική, κοινωνικοπολιτική «ακτινογραφία» της γαλλικής κοινωνίας. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κεχαγιάς

Βιβλίο / «Το να εκδίδεις βιβλία στην Ελλάδα είναι σαν να παίζεις στο καζίνο»

Η Γεννήτρια είναι ένας νέος εκδοτικός οίκος αφιερωμένος στη σύγχρονη λογοτεχνία. Ο εκδότης της, συγγραφέας και μεταφραστής, Παναγιώτης Κεχαγιάς, μιλά για τις δυσκολίες και τις χαρές του εγχειρήματος, για το πώς σκοπεύει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας ιδιαίτερα ανταγωνιστικής αγοράς, καθώς και για τους πρώτους τίτλους που ετοιμάζεται να εκδώσει.
M. HULOT
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Οι Αθηναίοι / Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Η εκτέλεση του Μπελογιάννη τον έκανε αριστερό. Η αυτοκτονία του Νίκου Πουλαντζά, μπροστά στα μάτια του, τον καθόρισε. Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, αφηγείται το προσωπικό του ταξίδι και την πνευματική περιπέτεια μιας ολόκληρης εποχής, από τη διανόηση του Παρισιού μέχρι τους δρόμους της πολιτικής και τις αίθουσες των πανεπιστημίων.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός» ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Νίκος Μπακουνάκης / Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός»

Ο πρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ, στην πρώτη του συνέντευξη, μιλά στη LIFO για τους στόχους και τις δράσεις του ιδρύματος και για το προσωπικό του όραμα για το βιβλίο. Ποιος ο ρόλος των μεταφράσεων στην πολιτιστική διπλωματία και πώς θα αυξηθεί η φιλαναγνωσία; 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζόναθαν Κόου

I was there / Τζόναθαν Κόου: «Το να είσαι κυνικός δείχνει τεμπελιά στη σκέψη»

Ο διάσημος Βρετανός συγγραφέας βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε για τη συγγραφή ως «πολυτέλεια για λίγους», την εκλογή Τραμπ ως «έκφραση απόγνωσης» και τη «woke» κουλτούρα ως πράξη ενσυναίσθησης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πολ Όστερ (1947-2024): Ο Mr. Vertigo των ονειρικών μας κόσμων

Σαν σήμερα  / Πολ Όστερ: «Οι χαμένες ευκαιρίες αποτελούν μέρος της ζωής στον ίδιο βαθμό με τις κερδισμένες»

Σαν σήμερα 30 Απριλίου, το 2024 πεθαίνει ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας και μετρ της σύμπτωσης, που κατάφερε να συνδυάσει την προοπτική των άπειρων φανταστικών κόσμων με το ατελείωτο κυνήγι των ευκαιριών και τη νουάρ ατμόσφαιρα με τα πιο ανήκουστα αυτοβιογραφικά περιστατικά.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ηλίας Μαγκλίνης: «Η ανάκριση»

Το Πίσω Ράφι / «Γιατί δεν μου μιλάς ποτέ για τον εφιάλτη σου, μπαμπά;»

Η «Ανάκριση» του Ηλία Μαγκλίνη, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πεζά των τελευταίων χρόνων, φέρνει σε αντιπαράθεση έναν πατέρα που βασανίστηκε στη Χούντα με την κόρη του που «βασανίζεται» ως περφόρμερ στα χνάρια της Μαρίνα Αμπράμοβιτς.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Πέντε κλασικά έργα που πρέπει κανείς να διαβάσει

Βιβλίο / 5 κλασικά βιβλία που κυκλοφόρησαν ξανά σε νέες μεταφράσεις

Η κλασική λογοτεχνία παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη, κι αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς ανατρέχοντας στους τίτλους της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής και σε έργα των Τζόις, Κουτσί, Κάφκα, Αντρέγεφ και Τσβάιχ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τάσος Θεοφίλου: «Η φυλακή είναι το LinkedΙn των παρανόμων» ή «Το πορνό και το Κανάλι της Βουλής είναι από τα πιο δημοφιλή θεάματα στη φυλακή»

Βιβλίο / Τάσος Θεοφίλου: «Όταν μυρίζω μακαρόνια με κιμά θυμάμαι τη φυλακή»

Με αφορμή το βιβλίο-ντοκουμέντο «Η φυλακή», ο Τάσος Θεοφίλου μιλά για την εμπειρία του εγκλεισμού, για τον αθέατο μικρόκοσμο των σωφρονιστικών ιδρυμάτων –μακριά απ’ τις εικόνες που αναπαράγουν σειρές και ταινίες– και για το πώς η φυλακή λειτουργεί σαν το LinkedIn των παρανόμων.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Βιβλίο / Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Chanel, Dior και πολλοί ακόμα οίκοι υψηλής ραπτικής «ντύνουν» τα shows τους με τη μουσική του. Στο «Remixed», την αυτοβιογραφία-παλίμψηστο των επιρροών και των εμμονών του, ο ενορχηστρωτής της σύγχρονης catwalk κουλτούρας μας ξεναγεί σε έναν κόσμο όπου μουσική και εικόνα γίνονται ένα.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Βιβλίο / Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Λίγοι είναι οι ποιητικά γραμμένοι εκκλησιαστικοί στίχοι που δεν φέρουν τη σφραγίδα αυτού του ξεχωριστού υμνωδού και εκφραστή της βυζαντινής ποιητικής παράδοσης που τίμησαν οι σύγχρονοί μας ποιητές, από τον Οδυσσέα Ελύτη μέχρι τον Νίκο Καρούζο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Βιβλίο / Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Η τελευταία μεγάλη μορφή της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας που πίστευε πως «η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα» έφυγε την Κυριακή σε ηλικία 89 ετών. Ξεχωρίσαμε πέντε από τα πιο αξιόλογα μυθιστορήματά του.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ