«Ο Ψυχρός Πόλεμος»: Μια συναρπαστική μελέτη για το «κέλυφος» του 20ού αιώνα

John Lamberton Harper: Ο Ψυχρός Πόλεμος Facebook Twitter
O Βρετανός πρωθυπουργός Γουίνστον Τσόρτσιλ, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Φράνκλιν Ρούσβελτ και ο σοβιετικός πρωθυπουργός Γιόζεφ Στάλιν καθώς κάθονται στο αίθριο του παλατιού Λιβαδιά, στη Γιάλτα της Κριμαίας. Αρχικά η διάσκεψη αυτή χαιρετίστηκε ως σημαντική επιτυχία, όμως αργότερα θεωρήθηκε από κάποιους ως το έναυσμα για την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου. Φωτ.: ΑΡ
0

ΣΤΙΣ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΤΟΥ 1945, στην ανατολικογερμανική πόλη Τόργκαου, στον Έλβα, γίνεται η πρώτη συνάντηση στρατευμάτων που είχαν νικήσει τη ναζιστική Γερμανία. Λίγες μέρες αργότερα ο Χίτλερ θα αυτοκτονήσει.

Σε μια πρώτη ανάγνωση, ο καταστροφικότερος πόλεμος που είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα ως τότε τελείωνε. Σε μια δεύτερη, προετοιμαζόταν ένας νέος κόσμος. Οι παλιές αυτοκρατορίες είχαν διαλυθεί, πολλά έθνη είχαν ολοκληρώσει έναν κύκλο εθνικής ανεξαρτησίας και έρχονταν στο προσκήνιο οι νέες «αυτοκρατορίες» ή οι νέες δυνάμεις που θα κυριαρχούσαν στο μεταπολεμικό σκηνικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Σοβιετική Ένωση. Εκεί τοποθετείται συμβατικά και η έναρξη της νέας διπολικής διαμάχης μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, που έμεινε γνωστή ως «Ψυχρός Πόλεμος».

Αντίθετα απ’ ό,τι είναι διαδεδομένο, οι δύο υπερδυνάμεις έμοιαζαν μεταξύ τους. Ήταν και οι δύο δημιουργήματα δύο μεγάλων επαναστάσεων, είχαν παγκόσμιες φιλοδοξίες και αχανή σύνορα, ενώ αμφότερες εισήλθαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο χωρίς να το θέλουν ιδιαίτερα.

Η αιφνιδιαστική εισβολή των Γερμανών στη Σοβιετική Ένωση και η επιθετική τους στάση απέναντι στις ΗΠΑ προκάλεσαν την είσοδο των δύο χωρών στον πόλεμο, η οποία ήταν καθοριστική για την ήττα του Άξονα. Η διεισδυτική μελέτη της συγκρότησης των δυο νέων αυτών «αυτοκρατοριών» είναι ίσως το βασικό αλλά και απόλυτα συναρπαστικό κομμάτι της μελέτης του Harper, αφού η ίδια τους η συγκρότηση εμπεριείχε το στοιχείο της σύγκρουσης μεταξύ τους.

Ο Harper ανοίγει το πεδίο με την εξαιρετικά στρωτή του γραφή και δείχνει το μέγεθος ενός πολέμου που άλλοτε αντιμετωπίστηκε και ως «μακροχρόνια ειρήνη», μαρτυρώντας την αμφιθυμία απέναντι στο φαινόμενο αλλά και τις διαφορετικές προσλήψεις.

Ο Ψυχρός Πόλεμος δεν έχει αποκτήσει τη θέση που του αρμόζει στα ελληνικά πράγματα και αυτό οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων. Η έντονη «εμφυλιοπολεμική» ματιά μας στα μεταπολεμικά πράγματα και η έτσι κι αλλιώς ιδιότυπα εσωστρεφής εικόνα μας για τη νεότερη ιστορία, που δεν συνδέεται με τη μεγάλη παγκόσμια εικόνα αλλά επιμένει να συγκροτεί ή να στέκεται σε μια ελληνική «ιδιαιτερότητα», εμποδίζει την ένταξή του σε ευρύτερα παγκόσμια σχήματα. 

ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
KANTE KΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: John Lamberton Harper, Ο ψυχρός πόλεμος, εκδόσεις Gutenberg

Ο Ψυχρός Πόλεμος όχι μόνο διήρκεσε πολύ περισσότερο από τον Β’ Παγκόσμιο αλλά είχε παγκόσμια έκταση, αφήνοντας πίσω του εκατοντάδες χιλιάδες θύματα, όχι τόσο στην Ευρώπη όσο σε άλλα πεδία όπως η Αφρική, η Ασία και η Μέση Ανατολή. Ήταν ένας αγώνας για τον έλεγχο ζωτικών εδαφών π.χ. στη Γερμανία, τη Μέση Ανατολή και τη βορειανατολική και νοτιοανατολική Ασία.

Η Ελλάδα ήταν αναπόσπαστο κομμάτι αυτού του πολέμου, καθώς, όπως και ο ίδιος ο Στάλιν επισήμανε στον κομμουνιστή ηγέτη της Βουλγαρίας Δημητρόφ, «Βρετανία και Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα ανέχονταν ποτέ μια “κόκκινη” Ελλάδα που θα απειλούσε τις ζωτικής σημασίας επικοινωνίες τους με τη Μ. Ανατολή».

O καθηγητής John Lamberton Harper, ένας από τους ειδικούς για τα θέματα του Ψυχρού Πολέμου και βραβευμένος ιστορικός, μέσα από το εμβληματικό βιβλίο του για τη συγκεκριμένη περίοδο που μεταφράστηκε στα ελληνικά (Gutenberg, 2021), με πρόλογο του καθηγητή του Αριστοτελείου Θανάση Σφήκα, διευρύνει πολύ τη ματιά μας γύρω από τον πλέον μακρόχρονο πόλεμο του εικοστού αιώνα, ο οποίος συνδέεται και με τις δύσκολες ελληνικές μεταπολεμικές στιγμές. Εμφύλιος πόλεμος, «μετεμφυλιακό» κράτος, δικτατορία, είναι στιγμιότυπα που εντάσσονται στον Ψυχρό Πόλεμο. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Harper:

«Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, η ένταξη της Ελλάδας, όπως και άλλων δυτικοευρωπαϊκών εθνών, στη δυτική σφαίρα καθορίστηκε από τη γεωγραφία, από την πολιτική ισορροπία δυνάμεων εντός της Ελλάδας αλλά και σε κάποιο βαθμό από πολιτικές επιταγές που λειτουργούσαν στο εσωτερικό των ΗΠΑ».

Ο Harper ανοίγει το πεδίο με την εξαιρετικά στρωτή του γραφή και δείχνει το μέγεθος ενός πολέμου που άλλοτε αντιμετωπίστηκε και ως «μακροχρόνια ειρήνη», μαρτυρώντας την αμφιθυμία απέναντι στο φαινόμενο αλλά και τις διαφορετικές προσλήψεις.

Πυρηνικά όπλα, αποαποικιοποίηση αλλά και μια διάσταση που συχνά δεν βλέπουμε, έχοντας κατά νου ότι επρόκειτο για έναν πόλεμο δύο πόλων. Η ανάδειξη του τρίτου πόλου, της Κίνας, που σήμερα μοιάζει, αν δεν είναι ήδη, ο παγκόσμιος κυρίαρχος, δείχνει το μέγεθος αλλά και την πολυπλοκότητα του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Harper δεν ακολουθεί ένα γραμμικό σχήμα, δεν τον αφορά τόσο η χρονική ακολουθία αλλά τα μεγάλα ερωτήματα: ήταν αναπόφευκτη η σύγκρουση, πώς επεκτάθηκε σε όλο το κόσμο, ποιος ήταν ο ρόλος της διπλωματίας, ποιες οι ημερομηνίες-σταθμοί και γιατί. Χειρίζεται με εξαιρετικό τρόπο την παγκόσμια ιστορία και δεν διστάζει να πάει μπροστά και πίσω στον χρόνο, να αναζητήσει νήματα, αιτιώδεις συνδέσεις.

Το πιο εντυπωσιακό εγχείρημά του μέσα στο βιβλίο είναι ότι δεν διστάζει να πάει στον δέκατο ένατο αιώνα για να αναζητήσει τα αίτια του Ψυχρού Πολέμου που διεξήχθη τον εικοστό. Υιοθετώντας τα σχήματα του γεωγραφικού ντετερμινισμού αλλά και της συγκρότησης της κυριαρχίας του ευρωπαϊκού πολιτισμού μέσα από τη σύζευξη του δυτικού θαλάσσιου εμπορίου και των ασιατικών χερσαίων διαδρομών προς την Ευρώπη αναζητά αίτια και μεγάλες εικόνες που δύσκολα μπορεί κάποιος να συνδέσει.

Η κυριαρχία του θαλάσσιου κόσμου του δέκατου ένατου αιώνα, που επέφερε και την ευρωπαϊκή κυριαρχία στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, θα άλλαζε τον εικοστό αιώνα. Ο Harper θεωρεί ότι η επιδίωξη του θαλάσσιου κόσμου, δηλαδή των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας, να ανακόψει τη ρωσική χερσαία κυριαρχία αλλά και να ελέγξει τους νέους δρόμους στον επίγειο χώρο ήταν η βασική αιτία της μεγάλης πολεμικής σύγκρουσης. 

John Lamberton Harper: Ο Ψυχρός Πόλεμος Facebook Twitter
Αμερικάνικη βοήθεια στην Ελλάδα το 1947.

Έτσι ο Harper ουσιαστικά αναγνωρίζει το αναπόφευκτο του Ψυχρού Πολέμου, πηγαίνοντας με μεγάλη τόλμη πίσω στον χρόνο, αναζητώντας τη συγκρότηση της Αμερικής και της Ρωσίας, τις βασικές πολιτικές στρατηγικές τους. Τοποθετεί την έναρξή του ‒πιο πολύ συμβατικά και όχι ουσιαστικά‒ το 1918 και ουσιαστικά στη διάθεση των δύο Μεγάλων Δυνάμεων για το τέλος του ευρωκεντρισμού.

Ο Harper, με αυτόν τον τρόπο, τοποθετεί εκεί και το τέλος του δέκατου ένατου αιώνα, με την κυριαρχία της Ευρώπης και την έναρξη του εικοστού αιώνα. Ο Ψυχρός Πόλεμος δεν είναι μέρος του εικοστού αιώνα, είναι το κέλυφος κάτω από το οποίο εκτυλίσσεται ο εικοστός αιώνας. Δεν τοποθετεί αναγκαστικά την έναρξή του σε μια ημερομηνία αλλά υπογραμμίζει το ιστορικό βάθος του γεγονότος, που δεν ξεκινά μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο αλλά έχει ρίζες πολύ πιο πίσω.

Ο Harper πάει πιο βαθιά στον χρόνο από τους άλλους αντίστοιχους μεγάλους μελετητές του Ψυχρού Πολέμου, τον Γκάντις και τον Γουέσταντ, και ουσιαστικά χτίζει τη μεγάλη εικόνα. Τα στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα έχουν τη σημασία τους, αλλά δεν τον αφορούν, ο Ψυχρός Πόλεμος δεν είναι ένα γεγονός, απλώς αλλά μια μετατόπιση της Ιστορίας στη νεότερη εποχή. Ο Harper χτίζει τα θεωρητικά του σχήματα απλά σε μια πρώτη ανάγνωση και απίστευτα διεισδυτικά σε μια δεύτερη.

Ένα εξαιρετικό βιβλίο Ιστορίας με πολλά επίπεδα και αναγνώσεις, που ξεπερνά τις καθιερωμένες γραφές αλλά και συγκεκριμένα σχήματα για την περίοδο, αλλά κυρίως δίνει ερεθίσματα και για άλλες αναγνώσεις σχετικά με τον Ψυχρό Πόλεμο. 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Σπίτι από ζάχαρη»: Το δίκτυο των ανθρώπινων σχέσεων στο μυθιστόρημα της Τζένιφερ Ίγκαν

Βιβλίο / Πώς θα ήταν αν μπορούσαμε να βιώσουμε ξανά όσα ζήσαμε στο παρελθόν;

Το «Σπίτι από ζάχαρη» είναι ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα με στοιχεία επιστημονικής φαντασίας που διερευνά τους κινδύνους της ψηφιακής εποχής, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την αξία της μνήμης και της σύνδεσης.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Θανάσης Βαλτινός: Η νουβέλα «Η Κάθοδος των Εννιά» του διακεκριμένου συγγραφέα

Οθόνες / «Η Κάθοδος των Εννιά»: Η διάσημη νουβέλα του Θανάση Βαλτινού

Πεθαίνει σαν σήμερα ο διακεκριμένος Έλληνας συγγραφέας. Αυτή είναι η ιστορία ενός από τα εμβληματικότερα βιβλία του και η βραβευμένη μεταφορά της στον κινηματογράφο, το 1984, από τον Χρίστο Σιοπαχά.
ΦΩΝΤΑΣ ΤΡΟΥΣΑΣ
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Οι συγγραφείς προχωράμε με αναμμένη δάδα στη σκοτεινή σπηλιά της λογοτεχνίας»

Βιβλίο / Καρολίνα Μέρμηγκα: «Όταν γράφουμε για αληθινούς ανθρώπους, πρέπει να σεβόμαστε τη μνήμη τους»

Η καταξιωμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων Καρολίνα Μέρμηγκα μάς μιλάει για τη δύναμη της τέχνης, για το λογοτεχνικό της εργαστήρι αλλά και για τη χαρά της να μεταφράζει Χίλαρι Μαντέλ, τα βιβλία της οποίας επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ