«Ο Ψυχρός Πόλεμος»: Μια συναρπαστική μελέτη για το «κέλυφος» του 20ού αιώνα

John Lamberton Harper: Ο Ψυχρός Πόλεμος Facebook Twitter
O Βρετανός πρωθυπουργός Γουίνστον Τσόρτσιλ, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Φράνκλιν Ρούσβελτ και ο σοβιετικός πρωθυπουργός Γιόζεφ Στάλιν καθώς κάθονται στο αίθριο του παλατιού Λιβαδιά, στη Γιάλτα της Κριμαίας. Αρχικά η διάσκεψη αυτή χαιρετίστηκε ως σημαντική επιτυχία, όμως αργότερα θεωρήθηκε από κάποιους ως το έναυσμα για την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου. Φωτ.: ΑΡ
0

ΣΤΙΣ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΤΟΥ 1945, στην ανατολικογερμανική πόλη Τόργκαου, στον Έλβα, γίνεται η πρώτη συνάντηση στρατευμάτων που είχαν νικήσει τη ναζιστική Γερμανία. Λίγες μέρες αργότερα ο Χίτλερ θα αυτοκτονήσει.

Σε μια πρώτη ανάγνωση, ο καταστροφικότερος πόλεμος που είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα ως τότε τελείωνε. Σε μια δεύτερη, προετοιμαζόταν ένας νέος κόσμος. Οι παλιές αυτοκρατορίες είχαν διαλυθεί, πολλά έθνη είχαν ολοκληρώσει έναν κύκλο εθνικής ανεξαρτησίας και έρχονταν στο προσκήνιο οι νέες «αυτοκρατορίες» ή οι νέες δυνάμεις που θα κυριαρχούσαν στο μεταπολεμικό σκηνικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Σοβιετική Ένωση. Εκεί τοποθετείται συμβατικά και η έναρξη της νέας διπολικής διαμάχης μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, που έμεινε γνωστή ως «Ψυχρός Πόλεμος».

Αντίθετα απ’ ό,τι είναι διαδεδομένο, οι δύο υπερδυνάμεις έμοιαζαν μεταξύ τους. Ήταν και οι δύο δημιουργήματα δύο μεγάλων επαναστάσεων, είχαν παγκόσμιες φιλοδοξίες και αχανή σύνορα, ενώ αμφότερες εισήλθαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο χωρίς να το θέλουν ιδιαίτερα.

Η αιφνιδιαστική εισβολή των Γερμανών στη Σοβιετική Ένωση και η επιθετική τους στάση απέναντι στις ΗΠΑ προκάλεσαν την είσοδο των δύο χωρών στον πόλεμο, η οποία ήταν καθοριστική για την ήττα του Άξονα. Η διεισδυτική μελέτη της συγκρότησης των δυο νέων αυτών «αυτοκρατοριών» είναι ίσως το βασικό αλλά και απόλυτα συναρπαστικό κομμάτι της μελέτης του Harper, αφού η ίδια τους η συγκρότηση εμπεριείχε το στοιχείο της σύγκρουσης μεταξύ τους.

Ο Harper ανοίγει το πεδίο με την εξαιρετικά στρωτή του γραφή και δείχνει το μέγεθος ενός πολέμου που άλλοτε αντιμετωπίστηκε και ως «μακροχρόνια ειρήνη», μαρτυρώντας την αμφιθυμία απέναντι στο φαινόμενο αλλά και τις διαφορετικές προσλήψεις.

Ο Ψυχρός Πόλεμος δεν έχει αποκτήσει τη θέση που του αρμόζει στα ελληνικά πράγματα και αυτό οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων. Η έντονη «εμφυλιοπολεμική» ματιά μας στα μεταπολεμικά πράγματα και η έτσι κι αλλιώς ιδιότυπα εσωστρεφής εικόνα μας για τη νεότερη ιστορία, που δεν συνδέεται με τη μεγάλη παγκόσμια εικόνα αλλά επιμένει να συγκροτεί ή να στέκεται σε μια ελληνική «ιδιαιτερότητα», εμποδίζει την ένταξή του σε ευρύτερα παγκόσμια σχήματα. 

ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
KANTE KΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: John Lamberton Harper, Ο ψυχρός πόλεμος, εκδόσεις Gutenberg

Ο Ψυχρός Πόλεμος όχι μόνο διήρκεσε πολύ περισσότερο από τον Β’ Παγκόσμιο αλλά είχε παγκόσμια έκταση, αφήνοντας πίσω του εκατοντάδες χιλιάδες θύματα, όχι τόσο στην Ευρώπη όσο σε άλλα πεδία όπως η Αφρική, η Ασία και η Μέση Ανατολή. Ήταν ένας αγώνας για τον έλεγχο ζωτικών εδαφών π.χ. στη Γερμανία, τη Μέση Ανατολή και τη βορειανατολική και νοτιοανατολική Ασία.

Η Ελλάδα ήταν αναπόσπαστο κομμάτι αυτού του πολέμου, καθώς, όπως και ο ίδιος ο Στάλιν επισήμανε στον κομμουνιστή ηγέτη της Βουλγαρίας Δημητρόφ, «Βρετανία και Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα ανέχονταν ποτέ μια “κόκκινη” Ελλάδα που θα απειλούσε τις ζωτικής σημασίας επικοινωνίες τους με τη Μ. Ανατολή».

O καθηγητής John Lamberton Harper, ένας από τους ειδικούς για τα θέματα του Ψυχρού Πολέμου και βραβευμένος ιστορικός, μέσα από το εμβληματικό βιβλίο του για τη συγκεκριμένη περίοδο που μεταφράστηκε στα ελληνικά (Gutenberg, 2021), με πρόλογο του καθηγητή του Αριστοτελείου Θανάση Σφήκα, διευρύνει πολύ τη ματιά μας γύρω από τον πλέον μακρόχρονο πόλεμο του εικοστού αιώνα, ο οποίος συνδέεται και με τις δύσκολες ελληνικές μεταπολεμικές στιγμές. Εμφύλιος πόλεμος, «μετεμφυλιακό» κράτος, δικτατορία, είναι στιγμιότυπα που εντάσσονται στον Ψυχρό Πόλεμο. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Harper:

«Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, η ένταξη της Ελλάδας, όπως και άλλων δυτικοευρωπαϊκών εθνών, στη δυτική σφαίρα καθορίστηκε από τη γεωγραφία, από την πολιτική ισορροπία δυνάμεων εντός της Ελλάδας αλλά και σε κάποιο βαθμό από πολιτικές επιταγές που λειτουργούσαν στο εσωτερικό των ΗΠΑ».

Ο Harper ανοίγει το πεδίο με την εξαιρετικά στρωτή του γραφή και δείχνει το μέγεθος ενός πολέμου που άλλοτε αντιμετωπίστηκε και ως «μακροχρόνια ειρήνη», μαρτυρώντας την αμφιθυμία απέναντι στο φαινόμενο αλλά και τις διαφορετικές προσλήψεις.

Πυρηνικά όπλα, αποαποικιοποίηση αλλά και μια διάσταση που συχνά δεν βλέπουμε, έχοντας κατά νου ότι επρόκειτο για έναν πόλεμο δύο πόλων. Η ανάδειξη του τρίτου πόλου, της Κίνας, που σήμερα μοιάζει, αν δεν είναι ήδη, ο παγκόσμιος κυρίαρχος, δείχνει το μέγεθος αλλά και την πολυπλοκότητα του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Harper δεν ακολουθεί ένα γραμμικό σχήμα, δεν τον αφορά τόσο η χρονική ακολουθία αλλά τα μεγάλα ερωτήματα: ήταν αναπόφευκτη η σύγκρουση, πώς επεκτάθηκε σε όλο το κόσμο, ποιος ήταν ο ρόλος της διπλωματίας, ποιες οι ημερομηνίες-σταθμοί και γιατί. Χειρίζεται με εξαιρετικό τρόπο την παγκόσμια ιστορία και δεν διστάζει να πάει μπροστά και πίσω στον χρόνο, να αναζητήσει νήματα, αιτιώδεις συνδέσεις.

Το πιο εντυπωσιακό εγχείρημά του μέσα στο βιβλίο είναι ότι δεν διστάζει να πάει στον δέκατο ένατο αιώνα για να αναζητήσει τα αίτια του Ψυχρού Πολέμου που διεξήχθη τον εικοστό. Υιοθετώντας τα σχήματα του γεωγραφικού ντετερμινισμού αλλά και της συγκρότησης της κυριαρχίας του ευρωπαϊκού πολιτισμού μέσα από τη σύζευξη του δυτικού θαλάσσιου εμπορίου και των ασιατικών χερσαίων διαδρομών προς την Ευρώπη αναζητά αίτια και μεγάλες εικόνες που δύσκολα μπορεί κάποιος να συνδέσει.

Η κυριαρχία του θαλάσσιου κόσμου του δέκατου ένατου αιώνα, που επέφερε και την ευρωπαϊκή κυριαρχία στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, θα άλλαζε τον εικοστό αιώνα. Ο Harper θεωρεί ότι η επιδίωξη του θαλάσσιου κόσμου, δηλαδή των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας, να ανακόψει τη ρωσική χερσαία κυριαρχία αλλά και να ελέγξει τους νέους δρόμους στον επίγειο χώρο ήταν η βασική αιτία της μεγάλης πολεμικής σύγκρουσης. 

John Lamberton Harper: Ο Ψυχρός Πόλεμος Facebook Twitter
Αμερικάνικη βοήθεια στην Ελλάδα το 1947.

Έτσι ο Harper ουσιαστικά αναγνωρίζει το αναπόφευκτο του Ψυχρού Πολέμου, πηγαίνοντας με μεγάλη τόλμη πίσω στον χρόνο, αναζητώντας τη συγκρότηση της Αμερικής και της Ρωσίας, τις βασικές πολιτικές στρατηγικές τους. Τοποθετεί την έναρξή του ‒πιο πολύ συμβατικά και όχι ουσιαστικά‒ το 1918 και ουσιαστικά στη διάθεση των δύο Μεγάλων Δυνάμεων για το τέλος του ευρωκεντρισμού.

Ο Harper, με αυτόν τον τρόπο, τοποθετεί εκεί και το τέλος του δέκατου ένατου αιώνα, με την κυριαρχία της Ευρώπης και την έναρξη του εικοστού αιώνα. Ο Ψυχρός Πόλεμος δεν είναι μέρος του εικοστού αιώνα, είναι το κέλυφος κάτω από το οποίο εκτυλίσσεται ο εικοστός αιώνας. Δεν τοποθετεί αναγκαστικά την έναρξή του σε μια ημερομηνία αλλά υπογραμμίζει το ιστορικό βάθος του γεγονότος, που δεν ξεκινά μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο αλλά έχει ρίζες πολύ πιο πίσω.

Ο Harper πάει πιο βαθιά στον χρόνο από τους άλλους αντίστοιχους μεγάλους μελετητές του Ψυχρού Πολέμου, τον Γκάντις και τον Γουέσταντ, και ουσιαστικά χτίζει τη μεγάλη εικόνα. Τα στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα έχουν τη σημασία τους, αλλά δεν τον αφορούν, ο Ψυχρός Πόλεμος δεν είναι ένα γεγονός, απλώς αλλά μια μετατόπιση της Ιστορίας στη νεότερη εποχή. Ο Harper χτίζει τα θεωρητικά του σχήματα απλά σε μια πρώτη ανάγνωση και απίστευτα διεισδυτικά σε μια δεύτερη.

Ένα εξαιρετικό βιβλίο Ιστορίας με πολλά επίπεδα και αναγνώσεις, που ξεπερνά τις καθιερωμένες γραφές αλλά και συγκεκριμένα σχήματα για την περίοδο, αλλά κυρίως δίνει ερεθίσματα και για άλλες αναγνώσεις σχετικά με τον Ψυχρό Πόλεμο. 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ / Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

Ο Αυτοκράτορας της Χαράς είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ιστορίες απλών ανθρώπων που τις σχέσεις τους ορίζουν η καλοσύνη και η αλληλεγγύη. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ένας από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της γενιάς του μιλάει για τη λογοτεχνία, τους ήρωές του, την queer ταυτότητα και την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αμερική του Τραμπ σε μια συνέντευξη-ποταμό.
M. HULOT
Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ