«Εμμονή» της Αντόνια Μπάιατ: Ένα αριστούργημα.

Το μυστήριο και η δύναμη της εμμονής Facebook Twitter
Η Αντόνια Μπάιατ. Φωτο: Jane Bown
0

Το μυθιστόρημα Εμμονή (Possession) της Αντόνια Μπάιατ (A.S.Byatt) εκδόθηκε το 1990 και γνώρισε αμέσως αναγνωστική και κριτική επιτυχία. Πολυσέλιδο και ακατάτακτο (γι’ αυτό το είχαν ταξινομήσει ως μεταμοντέρνο), κινείται αριστοτεχνικά και με αφηγηματική τελειότητα σε διαφορετικές λογοτεχνικές περιοχές και διαφορετικούς ιστορικούς χρόνους, δημιουργώντας ένα δυνατό ρεύμα λέξεων και εικόνων που παρασύρει τον αναγνώστη μέσα στους απίστευτους μαιάνδρους του.

Το βιβλίο είχε εκδοθεί στα ελληνικά το 2007 με τίτλο Αιχμάλωτα Πάθη (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδόσεις Λιβάνη). Τότε, απ’ ό,τι ξέρω, είχε περάσει σχετικά απαρατήρητο.

Σ’ ένα ρεπορτάζ της LiFO, όμως, όπου οι Έλληνες εκδότες παρουσίαζαν σημαντικά βιβλία, ο Νίκος Γκιώνης των εκδόσεων Πόλις είχε προτείνει τα Αιχμάλωτα Πάθη ως ένα μυθιστόρημα που έδειχνε «πώς η λογοτεχνία μπορεί να αποτελέσει θέμα και αντικείμενο της ίδιας της λογοτεχνίας».

Δεκαπέντε χρόνια μετά ο ίδιος εκδότης εκδίδει, σε νέα μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, το μυθιστόρημα της Μπάιατ, αποδίδοντας τον πρωτότυπο τίτλο, «Possession», ως «Εμμονή», αφού στον πυρήνα του βιβλίου υπάρχει η εμμονή των ηρώων, αυτό το «κόλλημα», ερωτικό, σεξουαλικό, οικονομικό, αισθητικό, ερευνητικό, τα πάντα.

Η Μπάιατ επινοεί εδώ δύο ερωτικά ζευγάρια. Το ένα είναι σύγχρονο, πρόκειται για δύο ερευνητές λογοτεχνίας, τον Ρόλαντ Μίτσελ και τη Μοντ Μπέιλι. Το άλλο ανήκει στον βικτοριανό δέκατο ένατο αιώνα. Είναι ο στιβαρός ποιητής Ράντολφ Χένρι Ας και η αινιγματική ποιήτρια Κρίσταμπελ Λαμότ. Η ερευνητική εμμονή του Μίτσελ είναι ο ποιητής Ράντολφ Χένρι Ας.

Ο Μίτσελ, «ένας μικροκαμωμένος άντρας με πολύ απαλά και όμορφα μαύρα μαλλιά και αρμονικά χαρακτηριστικά», δεν έχει κατορθώσει να λάμψει ως μελετητής του βικτοριανού ποιητή. Ουσιαστικά φυτοζωεί στη σκιά του καθηγητή του, που είναι αυθεντία στον Ας, και κερδίζει τα προς το ζην παραδίδοντας κάποια μαθήματα και δουλεύοντας πότε-πότε λαντζέρης σε εστιατόρια.

Φαίνεται όμως πως η τύχη του θα αλλάξει. Μια μέρα του Σεπτεμβρίου του 1986, στη Βιβλιοθήκη του Λονδίνου, «παραμελημένη, αλλά πολιτισμένη», μέσα σε ένα βιβλίο του φιλοσόφου Βίκο που ανήκε στον Ας, και που φαίνεται ότι δεν το είχε ανοίξει κανείς από τότε που είχε τοποθετηθεί στο ράφι, ο Μίτσελ ανακαλύπτει δύο επιστολές του Ας που απευθύνονταν σε κάποια «αγαπητή κυρία». Οι επιστολές τον συγκλόνισαν. Είχαν κάτι το απόκρυφο, ίσως και το ερωτικό, που άλλαζε εντελώς τη βεβαιότητα της επιστημονικής έρευνας για τον αποκλειστικά διανοητικό, ήσυχο και υποδειγματικό έγγαμο βίο του ποιητή Ας.

Ο Μίτσελ ένιωσε μια δυνατή παρόρμηση και αντί να επιστρέψει τις επιστολές στη θέση τους, τις έβαλε στην τσέπη του. Κατάλαβε αμέσως ότι θα άνοιγαν ένα νέο κεφάλαιο στην έρευνα για τον ποιητή αλλά και ένα νέο κεφάλαιο στη δική του ζωή ως επιστήμονα. Έπρεπε όμως να κρατήσει καλά κρυμμένη την αποκάλυψή του, καθώς υπήρχαν πολλοί ανταγωνιστές αλλά και κυνηγοί χειρογράφων του Ας, ιδίως Αμερικανοί, από πλούσια πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα που δεν δίσταζαν να πληρώνουν υπέρογκα ποσά, να εξαγοράζουν, να εκβιάζουν, να απειλούν προκειμένου να πλουτίσουν τις συλλογές τους.  

Η συγγραφέας κινείται από τη μία εποχή στην άλλη, από τη μία γεωγραφία στην άλλη, από τη μία συναισθηματική συνθήκη στην άλλη, από το ένα λογοτεχνικό είδος στο άλλο, χωρίς ο αναγνώστης να ξαφνιάζεται και χωρίς να αντιλαμβάνεται την παραμικρή ραφή, τον παραμικρό ενωτικό σύνδεσμο.

Μια συνδυαστική έρευνα οδήγησε όμως τον Μίτσελ στο όνομα της «αγαπητής κυρίας». Ήταν η ποιήτρια Κρίσταμπελ Λαμότ, που την είχαν ανακαλύψει και λατρέψει οι φεμινίστριες. Η Λαμότ ήταν «μια γυναίκα εξοργισμένη, παραδομένη στην αλλοφροσύνη», με λεσβιακή σεξουαλικότητα, που έγινε το αντικείμενο του πόθου του Ας.

Θα μπορούσε όμως μόνος του ο Μίτσελ να «δουλέψει» πάνω σε αυτήν τη σχέση; Προφανώς όχι. Ήξερε τον Ας, αλλά δεν ήξερε τίποτα για την ποιήτρια Λαμότ. Έτσι έφτασε στη Μοντ Μπέιλι που διηύθυνε ένα πανεπιστημιακό Ερευνητικό Κέντρο Γυναικείων Σπουδών και η οποία είχε τη φήμη ότι «παγώνει το αίμα των αντρών».

Ρίτσαρντ και Μοντ κόλλησαν. Και άρχισαν μαζί να ψάχνουν τη σχέση των δύο βικτοριανών, να αναζητούν χειρόγραφα, να μπαίνουν σε σπίτια παράξενων κληρονόμων, να αποφεύγουν τους ανταγωνιστές και να φτάνουν στον στόχο τους: στην αποκάλυψη του απαγορευμένου έρωτα Ας και Λαμότ αλλά και στη συνειδητοποίηση του δικού τους έρωτα: «Και πολύ αργά, με άπειρες τρυφερές καθυστερήσεις και λεπτούς αντιπερισπασμούς και παραλλαγές έμμεσης επίθεσης, ο Ρόλαντ, τελικά, για να χρησιμοποιήσω μια παρωχημένη έκφραση, μπήκε μέσα της κι έκανε δική του όλη εκείνη τη λευκή ψυχρότητά της που ζεστάθηκε πάνω του, έτσι που κάθε όριο καταλύθηκε».

emmoni
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ. A.S. Byatt, Εμμονή, Μτφρ.: Κατερίνα Σχινά, Σελίδες 642, Εκδόσεις Πόλις

Δεν είναι βέβαια αυτή η σε πρώτο επίπεδο πλοκή που κάνει συναρπαστικό και μοναδικό το μυθιστόρημα της Αντόνια Μπάιατ. Είναι ότι δίπλα στη σύγχρονη δράση ή καλύτερα μέσα στη σύγχρονη δράση τοποθετεί τον βικτοριανό κόσμο του Ράντολφ Χένρι Ας και της Κρίσταμπελ Λαμότ.

Δεν τον ανασυστήνει όμως με τη βοήθεια της ιστορικής, πραγματολογικής έρευνας. Ουσιαστικά δημιουργεί δύο ποιητές, γράφοντας η ίδια ποιήματα και πεζά, τεράστιο αριθμό στίχων, αριστουργηματικά ποιήματα, μιμούμενη το βικτοριανό στυλ ή καλύτερα παρωδώντας τις παραδομένες λογοτεχνικές μορφές.

Γιατί δεν είναι μόνο τα ποιήματα που γράφει η Μπάιατ. Μεγάλα κομμάτια της Εμμονής είναι γραμμένα επίσης σε βικτοριανό ύφος. Η συγγραφέας κινείται από τη μία εποχή στην άλλη, από τη μία γεωγραφία στην άλλη, από τη μία συναισθηματική συνθήκη στην άλλη, από το ένα λογοτεχνικό είδος στο άλλο, χωρίς ο αναγνώστης να ξαφνιάζεται και χωρίς να αντιλαμβάνεται την παραμικρή ραφή, τον παραμικρό ενωτικό σύνδεσμο.

Τι είναι, λοιπόν, η «Εμμονή»; Είναι ένα θρίλερ. Είναι ένα ρομάντσο. Είναι ένα ψυχολογικό μυθιστόρημα. Είναι ένα campus novel. Είναι ένα βικτοριανό, ρομαντικό μυθιστόρημα. Είναι ένα μυθιστόρημα αρχείων. Είναι παστίς και παρωδία, με λίγα λόγια ένα λογοτεχνικό επίτευγμα.

Φυσικά το μυθιστόρημα έχει πάρει τη θέση του ως ένα από τα κορυφαία του τέλους του εικοστού αιώνα. Έχουν γραφεί πολλά κείμενα γι’ αυτό και το ίδιο έχει δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα, καθώς, όπως σημειώνει η Μπάιατ, «ακόμη και διατριβές έχουν γραφτεί για τους ποιητές που επινόησα».

Άλλωστε η ιδέα του μυθιστορήματος είναι, κατά την Μπάιατ, ότι τα ποιήματα ζουν περισσότερο από τους ποιητές. Θα μπορούσα να πω ότι είναι μια χειροτεχνική λογοτεχνία, με την έννοια του crafting. Και το λέω γιατί η ίδια γράφει στην εισαγωγή της Εμμονής ότι «ένα μυθιστόρημα είναι για μένα ένα πλεκτό, φτιαγμένο από ένα συνεχές νήμα».

Αυτό το λογοτεχνικό επίτευγμα δεν θα μπορούσε να σταθεί στη γλώσσα μας αν και η μετάφραση δεν ήταν επίτευγμα. Και η Κατερίνα Σχινά έχει κάνει μια χειροποίητη μετάφραση (νομίζω την καλύτερή της μέχρι τώρα) που συγκρίνεται άμεσα με το πρωτότυπο crafting της Μπάιατ. (Θυμίζω ότι η Κατερίνα Σχινά είναι η συγγραφέας του υπέροχου βιβλίου «Ο πολιτισμός του πλεκτού»).

Η μεταφράστρια αποδίδει σχεδόν στο απόλυτο, δηλαδή όσο το επιτρέπουν τα όρια της δικής μας γλώσσας, τα διαφορετικά λογοτεχνικά στυλ της Αγγλίδας συγγραφέως. Και δεν μπορούμε να μην επαινέσουμε, γιατί ακριβώς απολαμβάνουμε, τον τρόπο με τον οποίο αποδίδει τα ποιήματα των επινοημένων ποιητών. Φαντάζομαι την τεράστια δυσκολία και τον μόχθο.

Να ένα ποίημα του Ας:

Είναι πιο δυνατή η αγάπη/ Από ένα λάκτισμα γαλβανικό

Απ’ του ηφαιστείου τη στάχτη / Και το βροντώδες βουητό

Που εξαπολύει ένας κρατήρας / Από τα έγκατα της γης;

Είμαστε ανδρείκελα, μοιραία, / Ή των Αγγέλων συγγενείς;

Κι ένα ποίημα της Κρίσταμπελ Λαμότ:

Γάντια μαζί απλωμένα / Άτονα χαλαρά

Με δάχτυλα ενωμένα / Κοιτιούνται αντικριστά

Με πάλλευκο μετάξι / Της μνήμης φυλαχτά

Σ’ αυτές τις άσπρες θήκες / Λευκά χέρια γλιστρούν

Ευλύγιστα ισιώνουν / Κι ανήσυχα ξυπνούν

Το ένα τ’ άλλο σφίγγουν / Τη δέσμευση τηρούν

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΕΟΣΟΥΑ

Το πίσω ράφι / «Ρετροσπεκτίβα» του Α. Γεοσούα: Μπορεί ένα μυθιστόρημα ιδεών να σε κρατάει δέσμιο ως το τέλος;

Από τους σημαντικότερους συγγραφείς του Ισραήλ, ο πρόσφατα χαμένος Αβραάμ Γεοσούα αφηγείται εδώ την ιστορία ενός εβδομηντάχρονου κινηματογραφιστή που κουβαλά ένα νεανικό αμάρτημα κι εξετάζει αναδρομικά τα πεπραγμένα του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
«Μια γυναίκα με το όνομα Σύφιλη»

Λέσχη Ανάγνωσης / «Μια γυναίκα με το όνομα Σύφιλη»

Οι μεταφράστριες Ρίτα Κολαΐτη και Κατερίνα Σχινά συζητούν με τον Νίκο Μπακουνάκη για τη σχέση του σύγχρονου Άγγλου συγγραφέα Τζούλιαν Μπαρνς με τον Γάλλο αισθητιστή και εκπρόσωπο της λογοτεχνίας της παρακμής Ζορίς Καρλ Ουισμάνς. Ο 21ος αιώνας καθρεφτίζεται στο τέλος του 19ου.
Όλεν Στάινχαουερ

Βιβλίο / «Ο τουρίστας» του Όλεν Στάινχαουερ ανανεώνει το κατασκοπικό μυθιστόρημα

«Τουρίστες» ήταν οι εκπαιδευμένοι από τη CIA επαγγελματίες δολοφόνοι που εκτελούσαν επικίνδυνες αποστολές σε όλον τον κόσμο και δεν δίσταζαν να σκοτώσουν οποιονδήποτε, αν έπαιρναν τη σχετική εντολή.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Ο Θεός και ο λαός μιλούν την ίδια γλώσσα

Βιβλίο / «Ο πόλεμος των φτωχών» του Ερίκ Βυϊγιάρ: Ο Θεός και ο λαός μιλούν την ίδια γλώσσα

Ο Γάλλος συγγραφέας Ερίκ Βυϊγιάρ διηγείται τον πόλεμο των χωρικών στη Γερμανία του δέκατου έκτου αιώνα για να αποφλοιώσει την ιστορία και να μας οδηγήσει στην καρδιά των ιδεών και των συναισθημάτων που ξεπερνούν τον χρόνο.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Τα περισσότερα περιστατικά αστυνομικής βίας εκδηλώνονται σε βάρος ειρηνικών διαδηλωτών»  

Βιβλίο / «Τα περισσότερα περιστατικά αστυνομικής βίας εκδηλώνονται σε βάρος ειρηνικών διαδηλωτών»  

Μια επίκαιρη συζήτηση με την εγκληματολόγο Αναστασία Τσουκαλά για ένα πρόβλημα που θεωρεί «πρωτίστως αξιακό», με αφορμή την κυκλοφορία του τελευταίου της βιβλίου της το οποίο αφιερώνει «στα θύματα, που μάταια αναζήτησαν δικαιοσύνη».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Η διαμάχη ανάμεσα στην Τζόαν Ντίντιον και την Ιβ Μπάμπιτζ συνεχίζεται και μετά θάνατον σε μια «διπλή» βιογραφία

Βιβλίο / Τζόαν Ντίντιον vs. Iβ Μπάμπιτζ: Μια διαμάχη που συνεχίζεται και μετά θάνατον

Η Ντίντιον και η Μπάμπιτζ πέθαναν με διαφορά έξι ημερών τον Δεκέμβριο του 2021: «Θέλω να πιστεύω ότι η Τζόαν Ντίντιον έζησε μια επιπλέον εβδομάδα από κακία», είχε γράψει τότε μια δημοσιογράφος σε ένα tweet που έγινε viral.
THE LIFO TEAM
Τα ημερολόγια του Αλέξη Ακριθάκη σε μια νέα έκδοση

Βιβλίο / Τα ημερολόγια του Αλέξη Ακριθάκη σε μια νέα έκδοση

Με αφορμή τη συμπλήρωση τριάντα χρόνων από τον θάνατο του καλλιτέχνη κυκλοφορεί το βιβλίο «Γράφοντας τη ζωγραφική - Ημερολόγια 1960-1990» που αφηγείται τη δημιουργική αγωνία και τον σύντομο, πλην πλούσιο και ταραχώδη βίο του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μην πεις λέξη»: Ένα καταιγιστικό βιβλίο για την άλλη «ματωμένη» Κυριακή

Βιβλίο / «Μην πεις λέξη»: Ένα καταιγιστικό βιβλίο για την άλλη «ματωμένη» Κυριακή

Το πολυβραβευμένο βιβλίο του Patrick Radden Keefe που έγινε μίνι σειρά στο Disney+, εκτός από τη συγκλονιστική ιστορία της Jean McConville που απήχθη και δολοφονήθηκε από τον IRA, φέρνει και ένα παράδειγμα έντασης γραφής και έρευνας που δεν το συναντούμε συχνά.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΒΑΛΛΙΕΡΑΚΗΣ
 Δημήτρης Χατζής  (Νίκος Γουλανδρής «491 δελτία για τον Δημήτρη Χατζή»)

Το πίσω ράφι / «Αν δεν γυρίσω, σα συγγραφέας είμαι χαμένος»: Ο Δημήτρης Χατζής μέσα από 491 δελτία

Στο βιβλίο του Νίκου Γουλανδρή, μέσα από έγγραφα, φωτογραφίες και επιστολές καταγράφεται ο κόσμος που θέλησε ν’ αλλάξει ο Χατζής, ως πολίτης, ως πεζογράφος, ως ιδεολόγος.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Βιβλίο / Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Μόλις μία εβδομάδα μετά τις αμερικανικές εκλογές, βιβλία δυστοπικού περιεχομένου και πολιτικής θεωρίας εκτοξεύτηκαν στις πρώτες θέσεις των παγκόσμιων πωλήσεων, αποδεικνύοντας ότι η ανάγνωση παραμένει το ένα και μοναδικό όπλο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά

Οθόνες / Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά μόλις κυκλοφόρησε

Τα κείμενα του Φώντα Τρούσα για τις «βαθιά υποτιμημένες ταινίες που απελευθέρωσαν τη ματιά του θεατή από την οικογενειακή τηλεοπτική εικόνα, απενοχοποιώντας περαιτέρω το γυμνό» και για τον underground και τον πειραματικό ελληνικό κινηματογράφο κυκλοφορούν σε ένα μοναδικό, κυριολεκτικά, βιβλίο, από τα LiFO Books.
M. HULOT
Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Βιβλίο / Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Υπεύθυνη για τα πιο πολύτιμα αποκτήματα της ιδιωτικής συλλογής του διάσημου τραπεζίτη, η απέριττα κομψή βιβλιοθηκάριος Μπελ ντα Κόστα Γκριν ήταν μαύρη αλλά εμφανιζόταν ως λευκή στον αφρό της υψηλής κοινωνίας μέχρι και τον θάνατό της το 1950.
THE LIFO TEAM
Leslie Absher: «Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι» 

Βιβλίο / Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι, συγγραφέας

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie Absher μάς ξεναγεί στο «Σπίτι με τα μυστικά», εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική της πορεία προς την απελευθέρωση, την «ελληνική» της εμπειρία και τις εντυπώσεις της από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Πολυτεχνείο - Ένα παραμύθι που δεν λέει παραμύθια»

Βιβλίο / Το Πολυτεχνείο έγινε κόμικ: Μια νέα έκδοση για μια μονίμως επίκαιρη εξέγερση

Παραμονές της φετινής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι εκδόσεις Red ‘n’ Noir κυκλοφόρησαν ένα έξοχο κόμικ αφιερωμένο σε αυτή, που το υπογράφουν ο συγγραφέας Γιώργος Κτενάς και ο σκιτσογράφος John Antono.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Μάλκολμ Λόουρι και το «Κάτω από το ηφαίστειο»

Βιβλίο / Το μεγαλόπνοο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι, μια προφητεία για την αποσύνθεση του κόσμου

Οι αναλογίες μεταξύ του μυθιστορηματικού βίου του Βρετανού συγγραφέα και του κορυφαίου έργου του είναι παραπάνω από δραματικές, όπως και αυτές μεταξύ της υπαρξιακής πτώσης του και του σημερινού, αδιέξοδου κόσμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Βιβλίο / Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Στο νέο του βιβλίο, «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο Νικόλας Σμυρνάκης καταρρίπτει 23 μύθους που μας καταπιέζουν, βοηθώντας μας να ζήσουμε ουσιαστικότερα.
ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ