Διεθνής υιοθεσία
Μύθοι και πραγματικότητα
Διεθνής υιοθεσία = αποικιοκρατικό σύστημα
'Oλη η βία που προήλθε από τα έθνη, τους θεσμούς, τους νόμους και τα άτομα κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας υπήρξε μεν διαχρονική, αλλά και προσαρμόστηκε, σαν μία ύλη (όπως το νερό) που περνάει από τη στερεά κατάσταση στην υγρή: πάντα η ίδια στην ουσία, αλλά με διαφορετικές μορφές ανάλογα με την εποχή. Αυτή η βία διαπέρασε επίσης τους χώρους: από τους αποικιοκρατούμενους γεωγραφικούς χώρους, έφτασε στους πιο οικείους ζωτικούς μας χώρους (οικογένεια, ερωτικές σχέσεις κ.λπ.) παίρνοντας νέες επίκαιρες μορφές (π.χ. ενδοοικογενειακός ρατσισμός, φετιχοποίηση).
Η διεθνής υιοθεσία είναι ένα αποικιοκρατικό σύστημα επειδή λειτουργεί μέσα σε ένα αποικιοκρατικό πλαίσιο και χωροχρόνο. Οι πρακτικές της διεθνούς υιοθεσίας αποτελούν μέρος μιας αποικιοκρατικής αλληλουχίας αποστέρησης και επανάκτησης. Οι πρακτικές αυτές νομιμοποιούνται και κατοχυρώνονται από ένα ολόκληρο σύστημα που τρέφεται από τις ανισότητες μεταξύ του Βορρά και του συνολικού Νότου.
Όσοι επωφελούνται από αυτό το σύστημα διεθνούς υιοθεσίας βλέπουν τα συμφέροντά τους να ικανοποιούνται: εκπλήρωση της επιθυμίας για ένα παιδί για τα άτομα που υιοθετούν, οικονομικά οφέλη για τους ιδιωτικούς φορείς υιοθεσίας και συχνά τα θεσμικά όργανα και τις κυβερνήσεις των χωρών προέλευσης, και η ενισχυμένη "εικόνα" των χωρών υποδοχής, οι οποίες αποκομίζουν συμβολικά, κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.
Joohee Bourgain - Blog Voix débridée - 20.01.2021
Joohee Bourgain
Η Joohee [Τζουχί] Bourgain είναι φιλόλογος στη γαλλική δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αντιρατσίστρια και φεμινίστρια ακτιβίστρια, είναι συγγραφέας του βιβλίου Η διεθνής υιοθεσία, μύθοι και πραγματικότητα που αποδομεί τους μύθους και το αποικιοκρατικό φαντασιακό στο οποίο βασίζεται το σύστημα της διεθνούς υιοθεσίας παιδιών.
Ως υιοθετημένο παιδί νοτιοκορεατικής καταγωγής, είναι πεπεισμένη για την ανάγκη να γίνει ορατός ένας κριτικός λόγος για τη διεθνή υιοθεσία και να επανεξεταστεί η υιοθεσία από τη σκοπιά των υιοθετημένων.
Προς τους αναγνώστες/τριες
Ξεκίνησα αυτό το έργο ανάλυσης και προβληματισμού σχετικά με τη διεθνή υιοθεσία προσπαθώντας να κατανοήσω τους μηχανισμούς ενός συστήματος στο οποίο είχα τον προκαθορισμένο ρόλο ενός αιώνια ευγνώμονα παιδιού, που του ζητείται να σιωπά. Το δοκίμιο αυτό αποτελεί επομένως μέρος μιας διαδικασίας προσωπικού empowerment. Το κείμενό μου αυτό εκφράζει μία πολιτική ελπίδα. Και θα ήθελα να προκαλέσω το ενδιαφέρον όλων εκείνων των υιοθετημένων ανθρώπων που δεν τόλμησαν να μιλήσουν μέχρι τώρα, που αμφιβάλλουν, διστάζουν, αναρωτιούνται, ψάχνονται και ψελλίζουν. Δεν είμαι καλύτερη από αυτούς. Απλώς είχα περισσότερο χρόνο και τις υλικές και ψυχολογικές προϋποθέσεις για να γράψω το δοκίμιο αυτό.
Μου αρέσει εξάλλου αυτός ο όρος: δοκίμιο. Δοκιμάζουμε μέχρι να πετύχουμε το στόχο μας: πρώτα να γνωρίσουμε και να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας, ώστε να μπορέσουμε στη συνέχεια να οργανώσουμε τους αγώνες μας, και γιατί όχι μια πιο δίκαιη κοινωνία.
Το δοκίμιο αυτό μοιράζεται σε δύο μέρη, ανάμεσα σε έναν προλόγο και την ανάλυσή μου. Θεώρησα απαραίτητο να συστηθώ πρώτα, για να είναι όλα διάφανα, ώστε οι αναγνώστες να κατανοήσουν μέσα από ποια πορεία ζωής εκφράζομαι. Οι ακτιβιστικές μου πρακτικές με δίδαξαν να αποδίδω σημασία στο πλαίσιο του λόγου.
Η ανάλυση που επιχειρώ σε αυτό το δοκίμιο ανταποκρίνεται σε μια επείγουσα ανάγκη που φιλοδοξώ να υπερβεί την προσωπική μου περίπτωση, κατανομάζοντας το σύστημα της διεθνούς υιοθεσίας ως αυτό που είναι για να βάλω τέλος σε μια σειρά από μύθους που συγκαλύπτουν την πραγματική αποικιοκρατική του φύση.
Πρόλογος
Δεν γεννήθηκα Ασιάτισσα, έγινα Ασιάτισσα
Είμαι υιοθετημένη. Αυτή η απλή πρόταση, τόσο σύντομη και τόσο φαινομενικά ανόδυνη, έχει βαρύνοντα νόημα. Αυτή η στιγμή της ζωής μου, η στιγμή που υιοθετήθηκα, δεν περιορίζεται μόνο στη συγκεκριμένη εκείνη στιγμή που με υποδέχτηκε στη Γαλλία η θετή μου οικογένεια, αλλά δομεί ολόκληρη την ύπαρξή μου. Είμαι υιοθετημένη βαθιά μέσα μου, κάθε στιγμή της ζωής μου. Το ότι είμαι υιοθετημένη είναι μια ταυτότητα που με καθορίζει. Δεν είναι ούτε ένα αξεσουάρ που μπορώ να αποχωριστώ, ούτε μια απλή επιφανειακή ετικέτα, ιδίως όσον αφορά τις φυλετικές προεκτάσεις, επειδή είμαι μία διεθνής υιοθετημένη καθώς και μία διαφυλετική υιοθετημένη. Το γεγονός ότι είμαι υιοθετημένη σε μια λευκή οικογένεια επηρεάζει όχι μόνο την καθημερινή μου ζωή αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου, τους άλλους και τον κόσμο. Η εμπειρία μου ως υιοθετημένη είναι σαν ένας μεγεθυντικός φακός που έχει παραμορφώσει την εικόνα που είχα για τον εαυτό μου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, για μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν με έβλεπα ως Ασιάτισσα.
Μεγάλωσα σε ένα σπίτι με αγάπη. Είχα μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία με ανθρώπους καλοσυνάτους γύρω μου που με φρόντιζαν και μου επέτρεψαν να αναπτυχθώ. Θεωρώ μάλιστα τον εαυτό μου "τυχερό" - όχι επειδή "σώθηκα" από μια υποτιθέμενη μίζερη ζωή στη χώρα που γεννήθηκα, αλλά επειδή είχα μια οικογένεια που με αγάπησε και την οποία αγάπησα κι εγώ, κάτι που δεν το έχουν όλοι. Είμαι επίσης τυχερή που γλίτωσα την ενδοοικογενειακή βία των ενηλίκων στην οποία έχουν εκτεθεί ορισμένα υιοθετημένα άτομα που έχω γνωρίσει.
Ωστόσο, ακόμη και αν αισθάνομαι σε ένα συνολικό επίπεδο ικανοποιημένη από την παιδική ηλικία και τη ζωή που έζησα στην θετή μου οικογένεια, δεν παύω, πέρα από την προσωπική μου περίπτωση και με την ενήλικη ματιά μου, να θεωρώ την υιοθεσία γενικά ως ένα σύστημα του οποίου οι δομές και οι πρακτικές είναι βαθιά ασύμμετρες και σημαδεύονται από την αποικιοκρατία. Δεν ασκώ αυτή την κριτική στη διεθνή υιοθεσία ωθούμενη από οποιαδήποτε μνησικακία ή θυμό, αλλά, αντίθετα, μέσα από την εμπειρία της "επιτυχημένης" υιοθεσίας μου, η οποία πιθανότατα συνέβαλε, μεταξύ άλλων παραμέτρων, στη συναισθηματική και διανοητική μου σταθερότητα.
Το κουκούλι
Γεννήθηκα στη Νότια Κορέα το 1982 και έφτασα στη Γαλλία το 1983 σε ηλικία 10 μηνών.
Μεγάλωσα σε μια λευκή οικογένεια όπου ήμουν το μοναδικό υιοθετημένο παιδί δίπλα σε άλλα δύο αδέρφια. Πάντα περιτριγυριζόμουν από λευκούς ανθρώπους, τόσο σε οικογενειακό όσο και σε φιλικό επίπεδο. Η πόλη όπου ζούσα ήταν μια μεσαίου μεγέθους πόλη στη βόρεια Γαλλία, που αποτελούνταν κυρίως από λευκούς ανθρώπους και όπου ήταν επομένως σχεδόν αδύνατο για μένα να βρω κάποιο alter ego. Χαρακτηριστικό είναι, για να καταλάβουμε το κοινωνικό και φυλετικό περιβάλλον στο οποίο έζησα μέχρι τα 20 μου χρόνια, ότι ένας φίλος που δίδασκε σε σχολείο αυτής της πόλης πριν από μερικά χρόνια μου είπε μια μέρα: "Δεν έχω δει ποτέ τόσους πολλούς ξανθούς, γαλανομάτες μαθητές όσο εδώ".
Στην άμεση οικογένειά μου (οι γονείς μου, η αδελφή μου και ο αδελφός μου), ζούσα αποκομμένη από τον κόσμο, αρνούμενη την "ασιατικότητά" μου, και το έβρισκα αυτό ανακουφιστικό. Ταύτιζα το οικογενειακό σπίτι με ένα είδος κουκούλι, όπου οι δικοί μου ενίσχυαν την ιδέα ότι δεν ήμουν Ασιάτισσα. 'Εχοντας ξεχάσει τη μητρική μου γλώσσα, και υποστεί μία ριζική αποπολιτισμοποίηση που προκάλεσε η μετακινησή μου από τη Νότια Κορέα στη Γαλλία, δεν ήμουν πράγματι πλέον Ασιάτισσα από πολλές απόψεις. Αυτό που απέμενε ήταν να "διαχειριστώ" την άλλη διαφορά, αυτή που είναι ορατή στην καθημερινή ζωή, στον καθρέφτη και στα μάτια των άλλων: τη φυσική διαφορά μεταξύ αυτών και εμού.
'Ενα άλλο πρόβλημα ήταν ότι η αποδοχή της ασιατικής μου ταυτότητας θα σήμαινε, στο μυαλό μου, και υποθέτω και στο μυαλό της οικογένειάς μου, ότι δεν θα ήμουν ακριβώς κανονικό μέλος της οικογένειας που με είχε υιοθετήσει. Έτσι, οι στρατηγικές που εφάρμοσαν οι δικοί μου ήταν να διαβεβαιώνουν ότι δεν έβλεπαν καν ότι ήμουν κατηγοριοποιημένη ως Ασιάτισσα, πράγμα που υπονοούσε με τα καθησυχαστικά τους λόγια ότι ήμουν ακριβώς σαν κι αυτούς. Με έκαναν να νιώσω ότι ανήκα στην οικογένειά τους, ενώ ταυτόχρονα μου ενίσχυαν την πεποίθηση ότι ήμουν μοναδική στα μάτια τους. Θυμάμαι συζητήσεις στο τραπέζι όπου μου έλεγαν ότι δεν έμοιαζα με τις διάσημες ασιατικές προσωπικότητες που έβλεπες στην οθόνη (πολύ λίγες τότε, και ακόμα και σήμερα αν το καλοσκεφτείς). Καθώς ήταν ελάχιστες, θυμάμαι ακόμα πολύ καλά τα ονόματά τους (τη Lucy Liu ή την Tia Carrere που έπαιζε σε σειρά την εξερευνήτρια Sydney Fox). Φράσεις όπως: "Μα δεν μοιάζεις καθόλου με τη Lucy Liu, δεν έχεις τα ίδια μάτια, δεν έχεις το ίδιο πρόσωπο" με έκαναν να πιστεύω ότι ήμουν διαφορετική. Εξάλλου, δεν έβρισκα τη Lucy Liu όμορφη, επειδή όχι μόνο είχα εσωτερικεύσει τα λευκά αισθητικά πρότυπα και τη θεωρούσα υπερβολικά ασιατική, αλλά και εξέφραζα ασυνείδητα την άρνησή μου για την ασιατικότητα. Ήλπιζα ότι η διαφορά που σημείωνε η οικογένειά μου σήμαινε ότι δεν ήμουν "υπερβολικά" κατηγοριοποιημένη ως Ασιάτισσα στα μάτια των άλλων. Αντιλαμβανόμουν ότι η φράση: "Δεν είσαι σαν αυτήν" σήμαινε: "Είσαι σαν εμάς", δηλαδή λευκή. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτές οι περιστασιακές συζητήσεις συχνά τελείωναν με τη φράση: "Πάντως, δεν βλέπει πια κανείς ότι είσαι Ασιάτισσα".
Πώς θα μπορούσα λοιπόν να είμαι Ασιάτισσα χωρίς να έχω αναφορές και χωρίς να μοιάζω με τα ασιατικά πρόσωπα που προβάλλονταν στις οθόνες; Αλλά την ίδια στιγμή, πώς θα μπορούσα να είμαι εντελώς λευκή αφού δεν είχα φυσική ομοιότητα με τους συγγενείς μου; Επομένως, δεν ήμουν κατά κάποιον τρόπο ούτε το ένα ούτε το άλλο. Αλλά τότε ποια ήμουν;
Στο σπίτι, ζούσα σε ένα λευκό κουκούλι. Νομίζω ότι είναι σημαντικό να σταθούμε σε αυτή την έννοια. Μέσα στο κουκούλι, η ατμόσφαιρα είναι τόσο ζεστή και ανακουφιστική που μπορεί να μην (θέλεις να) βλέπεις τι συμβαίνει έξω. Αλλά και ο εξωτερικός κόσμος μοιάζει εκεί κάπως θολός κι αυτό σε εμποδίζει να τον αντιμετωπίσεις με επαρκή διαύγεια.
Αυτές οι οικογενειακές συζητήσεις που φανέρωναν κάποιο είδος colorblindness, συνοδευόμενες από μια σειρά λεκτικών στρατηγικών για να μην βλέπεις τη φυλή (ή να προσποιείσαι ότι δεν τη βλέπεις), συχνά βρίσκονταν σε αντίθεση με τα ερωτήματα που είχα σχετικά με το ότι γινόμουν αντιληπτή ως Ασιάτισσα από τον έξω κόσμο... Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ένιωθα πάντα ευάλωτη σε δημόσιους χώρους έξω από το οικογενειακό κουκούλι. Είτε στο σχολείο είτε στο δρόμο, δεχόμουν ρατσιστικές επιθέσεις επειδή ήμουν Ασιάτισσα: τα παιδιά με φώναζαν "βρώμο-Κινέζα", "τσινγκ τσονγκ" και "μπολ με ρύζι"· άλλοι μου έλεγαν "πήγαινε σπίτι σου". Θυμάμαι ότι με πλήγωναν τόσο πολύ από πολύ μικρή ηλικία που έκλαιγα. Και εξαιτίας αυτής της φυλετικής τύφλωσης στο σπίτι, ήμουν εντελώς αβοήθητη απέναντι στον ρατσισμό. Με το να δέχομαι όλες αυτές τις επιθέσεις, δημιούργησα ένα κέλυφος που με σκλήρυνε χωρίς να το θέλω. Κατέληξα να απαντάω και να αντιδράω. Όντας όμως απομονωμένη, χωρίς την υποστήριξη μιας ομάδας, οι αιχμηρές απαντήσεις μου δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα και συνέχισα να γίνομαι αντικείμενο προσβολών ή ρατσιστικών επιθέσεων.
Στο νηπιαγωγείο, ένα παιδί έκοψε τα μαλλιά μου επειδή ήταν μακριά, ίσια και μαύρα και πρέπει να του φαίνονταν κάπως παράξενα. Στο δημοτικό σχολείο, με έσπρωξαν καθώς έτρεχα στην αυλή. Αυτός που με έσπρωξε δεν με συμπαθούσε... και δεν μπορώ να μην προσθέσω "επειδή ήμουν Ασιάτισσα" (το αποτέλεσμα: ένα σπασμένο μηριαίο οστό και ένας μήνας στον γύψο). Στο σχολείο, ένα αγόρι μου είπε ότι ήμουν "άσχημη" επειδή είχα μεγάλη μύτη και μικρά μάτια. Σύμφωνα με ποια κριτήρια και αισθητικές νόρμες η μύτη και τα μάτια μου ήταν άσχημα; Και όμως, αυτό το νεαρό αγόρι είχε πάρει από κάπου αυτά τα ρατσιστικά πρότυπα αισθητικής κρίσης... Οι ενήλικες δεν αποτελούσαν εξαίρεση. Μια συμμαθήτρια μου είπε κάποτε ότι η μητέρα της αναρωτιόταν αν μπορούσα να βλέπω σωστά λόγω του μεγέθους των ματιών μου. Στη γειτονιά μου, ένας άντρας που συναντούσα κατά καιρούς στο δρόμο μου χωρίς να τον γνωρίζω με αποκαλούσε "Yoko" (από την Γιαπωνέζα Yoko Ono) κάθε φορά που με έβλεπε.
Είναι δύσκολο να μην ερμηνεύσουμε αυτές τις επιθέσεις μέσα από το πρίσμα του ρατσισμού, καθώς ήταν τόσο πολλές που έχουν δομήσει την προσωπικότητά μας σε τέτοιο βαθμό. Ως φαινόμενο όμως, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί γιατί κανείς, εκτός από λίγους απροκάλυπτους ρατσιστές, δεν παραδέχεται ότι έχει πει κάτι ρατσιτικό ή ότι είχε μια ρατσιστική συμπεριφορά: στις κοινωνίες μας, ο ρατσισμός δεν είναι κάτι που μπορεί να ομολογηθεί, τουλάχιστον όχι ανοιχτά. Και όμως, έχοντας υποστεί τον ρατσισμό ως Ασιάτισσα, και με την πολιτικοποιημένη ενήλικη οπτική μου, δεν έχω καμία αμφιβολία σήμερα για το ρατσιστικό περιεχόμενο όλων αυτών των γεγονότων. Για να το θέσω στη νομική γλώσσα, είναι πασίδηλο.
'Ηταν επόμενο ότι όλες αυτές οι (μικρο)επιθέσεις με έκαναν να απορρίψω την Ασιατικότητά μου, την οποία αντιλαμβανόμουν ως την πηγή αυτών των επιθέσεων και των δεινών. Κατά βάθος, ήθελα να είμαι Λευκή, να είμαι σαν την οικογένειά μου, αλλά και για να αποκτήσω μια κάποια ψυχική ηρεμία που μου ήταν απαγορευμένη.
'Eχω μια άλλη ανάμνηση - που σχετίζεται κι αυτή για μένα με το ρατσισμό - που έπαιξε ρόλο στη διαμόρφωση του εαυτού μου. Είναι η φετιχοποίησή μου από άλλα παιδιά. Στο δημοτικό σχολείο, θυμάμαι ένα κορίτσι λίγο μεγαλύτερο από μένα που ερχόταν και με περίμενε κάθε μέρα στην πύλη του σχολείου και με συνόδευε μέχρι τη γωνία του δρόμου όπου θα συναντούσα τους γονείς μου. Ωστόσο, δεν ήταν από το σχολείο μου. Σχολίαζε συνεχώς την εξωτερική μου εμφάνιση και συνέχαιρε επίσης τους γονείς μου που είχαν ένα τόσο όμορφο κοριτσάκι που "έμοιαζε με κούκλα". Αυτή η σχέση με έκανε να νιώθω πολύ άβολα, αλλά δεν είχα τα λόγια να το εκφράσω εκείνη την εποχή. Κάτω από τα κομπλιμέντα και τα θετικά θερμά λόγια, υπήρχε μια ρατσιστική στάση που δεν έλεγε το όνομά της: η φετιχοποίηση των ασιατικών σωμάτων και ανθρώπων. Και αυτή η φετιχοποίηση ήταν κάτι που βίωσα από πολύ μικρή ηλικία, πριν ακόμα αποκτήσω οποιαδήποτε ανάμνηση. Η μητέρα μου έλεγε με υπερηφάνεια ότι όταν πηγαίναμε μαζί περίπατο, οι περαστικοί σταματούσαν συχνά και εκστασιάζονταν μπροστά σε μένα, μωρό. Ήμουν ένα αξιοπερίεργο, ένα είδος όμορφου μπιμπελό, μια "chinoiserie", μια πορσελάνινη "κινέζικη κούκλα" που τη θαυμάζουν για τα εξωτικά της χαρακτηριστικά. Δεν γνώριζα τότε ότι αυτή η φετιχοποίηση θα συνεχιζόταν στις προσωπικές μου σχέσεις στην ενήλικη ζωή μου...
Γενικότερα, αυτή η αντίθεση μεταξύ του τρόπου με τον οποίο με αντιλαμβανόταν η στενή μου οικογένεια και του τρόπου με τον οποίο ο εξωτερικός κόσμος μου επιβαλλόταν με βίαιο μερικές φορές τρόπο, μου δημιούργησε μένα πραγματικό γνωστικό διχασμό. Αντιλαμβανόμουν τον εαυτό μου ως Λευκή στην καθημερινή ζωή όσο δεν έβλεπα το είδωλό μου. Η δοκιμασία του καθρέφτη ήταν σαν μια δυσάρεστη επιστροφή στην πραγματικότητα, στέλνοντάς μου πίσω την εικόνα ενός ασιατικού προσώπου από το οποίο θα ήθελα να σβήσω ορισμένα χαρακτηριστικά που θεωρούσα πολύ έντονα: τα πολύ μικρά μάτια μου, την πολύ μεγάλη και επίπεδη μύτη μου, το πολύ στρογγυλό μου πρόσωπο.
Με δεδομένη τη φυλετικά τυφλή αυτή λευκή ανατροφή που απολάμβανα, αρνιόμουν να δω τη φυλετική διάσταση του να είσαι Ασιάτης, την Ασιατικότητά μου, τον ρατσισμό που βίωνα καθημερινά, επειδή η συνειδητοποίησή του θα ήταν πολύ βίαιη και θα με άφηνε αβοήθητη. Για να αισθάνομαι μέλος μιας κοινότητας - αυτής της στενής μου οικογένειας - και για την ψυχική, ηθική και κοινωνική μου ισορροπία, δεν μπορούσα να αποδεχτώ την ασιατική μου ταυτότητα. Εξάλλου, σε ποια πολιτισμική βάση θα μπορούσα να χτίσω αυτή την ταυτότητα; Σε αντίθεση με τους μη υιοθετημένους Ασιάτες, δεν είχα καμία κοινότητα αναφοράς στην οποία να ανήκω. Ήμουν μία outsider Ασιάτισσα που έπρεπε να πιαστεί από βεβαιότητες, ακόμη και αν αυτές ήταν απατηλές. Αυτός ο γνωστικός διχασμός με έκανε να υποτιμώ τον ρατσισμό που βίωνα. Κατά βάθος, ήξερα ότι επρόκειτο για ρατσισμό. Αλλά μπόρεσα να διατυπώσω αυτό το συναίσθημα μόνο ως ενήλικας. Ως παιδί και έφηβη, κατηγορούσα τους θύτες μου ως "ηλίθιους", "κακούς" και "αστοιχείωτους". Τώρα ξέρω ότι δεν μου αρκεί πλέον να περιφρονώ τους θύτες μου μεμονωμένα, επειδή ο ρατσισμός είναι ένα δομικό φαινόμενο.
Η ρωγμή
Σε αυτό το λευκό κουκούλι, η θετή μου μητέρα ήταν ο συγκολλητικός παράγοντας. Είχαμε μαζί μια πολύ δυνατή σχέση. Ήταν η δύναμη, η ενέργεια και η αφοσίωσή της που εξασφάλισαν την καλή λειτουργία της οικογένειάς μας και τις καλές μας σχέσεις όλα αυτά τα χρόνια - με κόστος, όπως βλέπω τώρα, ένα τεράστιο ψυχικό βάρος ως γυναίκα και ως μητέρα.
Η μητέρα μου πέθανε από καρκίνο σε ηλικία 57 ετών. Εγώ ήμουν τότε 23 ετών.
Το κουκούλι άρχισε τότε να ραγίζει και με την πάροδο του χρόνου διαλύθηκε εντελώς. Δεν είχα πλέον μια οικογενειακή κοινότητα για να στηριχθώ ή μία αναφορά για να με καθοδηγήσει. Έπρεπε να ξαναχτίσω μια ταυτότητα, μια ένταξη και μια κοινότητα αλλού.
Η επιθυμία μου για δικαιοσύνη και ισότητα με έσπρωξε κοντά σε ομάδες ακτιβιστών στη Λιλ, την πόλη όπου σπούδαζα. Είχα την εντύπωση ότι ξαναέβρισκα ένα είδος αλληλεγγύης που έπαιρνε μορφή γύρω από τους αγώνες και τις αρχές της ισότητας.
Συμμετείχα στο CSP59 (Comité des Sans-Papiers 59), μια συλλογικότητα που δημιουργήθηκε το 1996 και αγωνιζόταν για τη νομιμοποίηση όλων των εργαζομένων χωρίς χαρτιά. Εκείνη την περίοδο γνώρισα τρεις ακτιβιστές-τριες χωρίς χαρτιά, τους οποίους άρχισα να παρακολουθώ και να βοηθάω στις διοικητικές τους υποθέσεις. ΕίχανΤαϊλανδέζικη καταγωγή και ήταν οι μόνοι Ασιάτες στο CSP59. Και από την πλευρά των αλληλέγγυων, ήμουν επίσης το μόνο άτομο από την Ασία. Νομίζω ότι αυτό εν μέρει ήταν που μας έφερε κοντά. Ήταν μειοψηφία στο CSP59 και αυτό συνέβαλε σε μια σχετική τους απομόνωση.
Παρά το εμπόδιο της γλώσσας, καταφέρναμε να επικοινωνούμε και να ανταλλάζουμε απόψεις για καθημερινά θέματα. Με έβλεπαν ως Ασιάτισσα, αλλά αυτό δεν με πείραζε. Ίσως επειδή ήταν κι εκείνοι Ασιάτες και έβλεπα σ' αυτούς μια εικόνα του εαυτού μου που ήθελα να συγκροτήσω. Οι ερωτήσεις τους, οι οποίες θα φαίνονταν ασήμαντες σε μη υιοθετημένους ανθρώπους, συχνά με στρίμωχναν. Δεν κατάφερα ποτέ να τους πω ότι ήμουν υιοθετημένη, νομίζω ότι φοβόμουν ότι δεν θα μπορούσα να τους το εξηγήσω... Όταν με ρωτούσαν αν είχα οικογένεια στη Νότια Κορέα, τους απαντούσα πως όχι. Όταν με ρωτούσαν αν μιλάω κορεάτικα, τους απαντούσα πάλι πως όχι.. Είχα την εντύπωση ότι υπήρχε έλλειψη κατανόησης μεταξύ μας από τη στιγμή που θίγαμε το θέμα της καταγωγής μου. Και παραδόξως, οι ερωτήσεις τους είχαν ως αποτέλεσμα να με παρακινήσουν να ενδιαφερθώ για τη Νότια Κορέα. Από φόβο μήπως φανώ "μη κανονική", ασχολήθηκα με την ιστορία, τον πολιτισμό και τη γλώσσα της Νότιας Κορέας. Αλλά εκείνη τη στιγμή, αυτή η σύνδεση ήταν τεχνητή, καθώς αφορούσε περισσότερο μια ανάγκη για κανονικότητα απέναντι σε μη υιοθετημένους Ασιάτες παρά μια πραγματική ανάγκη να μάθω την καταγωγή μου.
Η επανακόλληση
Επεξεργάστηκα εκ νέου αυτή τη σύνδεση λίγα χρόνια αργότερα, όταν έκανα το βήμα να επιστρέψω για να ζήσω στη χώρα που γεννήθηκα. Και εδώ πάλι, η τύχη έπαιξε το ρόλο της.
Μια φίλη ρωσοαμερικανικής καταγωγής, την οποία είχα γνωρίσει σε ακτιβιστικούς κύκλους στη Λιλ, μου είπε μια μέρα ότι επρόκειτο να διδάξει αγγλικά στη Νότια Κορέα. Δεν της είχα πει ποτέ ότι ήμουν νοτιοκορεατικής καταγωγής. Αλλά αναφώνησα αμέσως: "Α, αν πάρεις αυτή τη δουλειά, θα έρθω να σε επισκεφτώ!
Έτσι πήρα την απόφαση να επιστρέψω στη Νότια Κορέα για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 2012. Μια επιστροφή με αεροπλάνο, 29 χρόνια μετά το ταξίδι που με είχε φέρει στη Γαλλία επίσης αεροπορικώς. Και ήταν μια αποκάλυψη που δεν περίμενα...
Στο αεροπλάνο, πριν από την προσγείωση, ένιωσα έναν ασυγκράτητο ενθουσιασμό καθώς κοίταζα από το παράθυρό μου τα νησιά που συνόρευαν με τη χερσόνησο. Αυτά δεν ήταν απλά κομμάτια γης. Ήταν η γη των προγόνων μου, όπου γεννήθηκα και όπου θα μπορούσα να είχα ζήσει. Ανυπομονούσα να την περπατήσω. Αυτό το ταξίδι ξεκίνησε με μια αίσθηση ιερότητας αλλά και μαγείας·επρόκειτο να μου δώσει πίσω όλα όσα μου είχαν αφαιρεθεί, τη γλώσσα μου, τον πολιτισμό μου, την κοινότητά μου, την ταυτότητά μου...
Από τις πρώτες στιγμές στο μετρό, παρατηρώντας τα πρόσωπα, ανακουφίστηκα που ξεφορτώθηκα το κλισέ ότι όλοι οι Ασιάτες μοιάζουν μεταξύ τους. Μήπως όμως περίμενα να βρω κι ένα κομμάτι του εαυτού μου στα πρόσωπα που συναντούσα; Μια οικειότητα που μου έλειπε τόσο πολύ μέχρι τώρα; Δεν μπόρεσα να το καταφέρω. Όλα αυτά τα πρόσωπα, όλοι αυτοί οι άνθρωποι ήταν μοναδικοί.
Το ταξίδι αυτό ήταν κάτι σαν μύηση. Πρωταγωνίστρια της δικής μου ιστορίας, προσπάθησα να επανασυνδεθώ με κάποιες κρυμμένες πλευρές της ταυτότητάς μου μέσα από τα τουριστικά μέρη και το φαγητό που ανακάλυπτα με όρεξη. Ήμουν μια ακόρεστη τουρίστρια, πάντα πρόθυμη να γνωρίσω τα τοπία και τα μέρη που συνιστούσαν οι τουριστικοί οδηγοί. Εκστασιαζόμουν με ό,τι έβλεπα, άγγιζα και μύριζα. Ωστόσο, δεν ήμουν μία αμέριμνη τουρίστρια. Υπήρχε ένα αντιστάθμισμα, ένα μυστήριο κρυμμένο που μου είχε γίνει έμμονη ιδέα. Φανταζόμουν συνεχώς ότι, ανάμεσα στα πρόσωπα των γυναικών που συναντούσα, θα μπορούσε να υπάρχει το πρόσωπο της βιολογικής μου μητέρας... [...]
"Αυτό που εξαφανίζεται πάντα στην αφήγηση της υιοθεσίας σου είναι οι πρώτες οικογένειες. Δεν είμαστε tabula rasa. Κάτι συνέβη πριν από την υιοθεσία. Κι αυτό που συνέβη πριν, είναι ότι συχνά οι φτωχές γυναίκες είναι αυτές που αποχωρίζονται τα παιδιά τους. Υπάρχει αυτή η ρήξη, με αυτές τις μητέρες που πάντα εξαφανίζονται. Αυτό ακριβώς είναι το εντυπωσιακό στο πρώτο αρχειακό ντοκουμέντο της ταινίας, μια διαφημιστική ταινία της Fondation d'Heucqueville, όπου οι βιολογικές μητέρες έχουν εξαφανιστεί. Η δημόσια αφήγηση της υιοθεσίας διαγράφει τις πρώτες οικογένειες. Ήταν σημαντικό να καταδείξουμε τη ρήξη και την ύπαρξη των άνθρώπων που έκαναν τα παιδιά. Γι' αυτό το λόγο, αμέσως μετά το ντοκουμέντο από την Fondation d'Heucqueville ακολουθεί η ανάγνωση της επιστολής της Joohee προς τη βιολογική της μητέρα. Εμείς τις βιολογικές μητέρες δεν τις βλέπουμε ούτε τις ακούμε ποτέ στο δημόσιο χώρο. Αλλά για τα υιοθετημένα άτομα, είναι παρούσες όλη την ώρα." (Amandine Gay, σκηνοθέτιδα της ταινίας Une histoire à soi, υιοθετημένο παιδί η ίδια).
