Monkeypox ή γιατί ο Ζαν Μποντριγιάρ είχε, εν μέρει, δίκιο

Monkeypox ή γιατί ο Ζαν Μποντριγιάρ είχε, εν μέρει, δίκιο Facebook Twitter
Φαίνεται πως αυτό που ο μακαρίτης ο Ζαν Μποντριγιάρ ονόμαζε λογική του ιού (viral) είναι εδώ και παράγει μια σειρά παγκόσμιων απειλών. Εικονογράφηση: Ατελιέ/LIFO
0


ΠΑΝΕ ΤΡΙΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΩΡΑ
 που, διαβάζοντας διάφορους πολιτισμικούς «τρομοκράτες» συγγραφείς, είχαμε αντιτάξει στις σκέψεις τους την επιθυμία για ορθολογικές και βάσιμες ελπίδες. Στις περιγραφές ενός κόσμου εκτροπών και ακραίων φαινομένων, αντιπαραβάλαμε τους στέρεους θεσμούς, τα συστήματα διεθνούς συνεργασίας, τα κεκτημένα της δημοκρατικής νεωτερικότητας. Στις προφητείες ενός μέλλοντος με πανικόβλητες μητροπόλεις και ανεξέλεγκτους παράγοντες τοποθετούσαμε τους ελέγχους και τα αντίβαρα της δημοκρατικής ζωής με τη βοήθεια νέων επιστημονικών και κοινωνικών εργαλείων. Και ο λόγος γι’ αυτό ήταν γιατί πιστεύαμε στην προτεραιότητα της πολιτικής, θεωρώντας, ας πούμε, ότι όλη αυτή η ρητορεία των ανιχνευτών του πολιτισμικού και βιολογικού κινδύνου ήταν μια χαριτωμένη εκκεντρικότητα ή μια αντανάκλαση ενός νεοφιλελεύθερου no future.

Από μια άποψη είχαμε δίκιο. Ο απαισιόδοξος τόνος και ένας σχετικός μηδενιστικός οίστρος στη διανόηση φάνηκε ενίοτε ως βαρετή, αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Η έλξη προς τις σκοτεινές προγνώσεις έγινε συχνά μια απόλυτα προβλέψιμη πανεπιστημιακή φρασεολογία που στηρίζεται στην επιδεικτική κατανάλωση των κρίσεων και στην αδυναμία πραγματικής εξήγησης των καινούργιων κοινωνικών συνθηκών. Στο κάτω-κάτω, μάθαμε πως οι κοινωνίες μας είναι πάντα άξιες υπεράσπισης από τους ολοκληρωτικούς εχθρούς τους ή από εκείνους που υποτιμούν περιφρονητικά όσα ευεργετικά έχουμε κατακτήσει μέσα στον χρόνο.

Ο «κορεσμός» του σεξ γέννησε ως ειρωνική και καταστροφική απόκριση έναν ιό που έκανε επίφοβο και τρομακτικό το σεξ, μέχρι που η επιστήμη βρήκε τα εργαλεία και τις φαρμακευτικές απαντήσεις που άλλαξαν τον χαρακτήρα της ασθένειας.

Όμως, από μια άλλη άποψη, φαίνεται πως αυτό που ο μακαρίτης ο Ζαν Μποντριγιάρ ονόμαζε λογική του ιού (viral) είναι εδώ και παράγει μια σειρά παγκόσμιων απειλών. Δεν ξέρουμε αν θα έχουμε –πριν καν «τελειώσει» ο Covid– μια νέα πανδημία. Οι επιστήμονες αμφιβάλλουν προς το παρόν για το ενδεχόμενο η «ευλογιά των πιθήκων» να αποτελέσει ένα αντίστοιχης έκτασης και έντασης πρόβλημα. Το γεγονός όμως πως αυτή η νέα ασθένεια συνδέθηκε ήδη με τη σεξουαλικότητα και κάποιες ερωτικές πρακτικές μάς ταξιδεύει πίσω στον χρόνο, στην περίοδο των μέσων της δεκαετίας του ’80 και στο ΑIDS. Τότε, για τη γενεαλογία του AIDS είχε προβληθεί η ένταση και η ακρότητα της σεξουαλικής απελευθέρωσης της δεκαετίας του ’70: ο «κορεσμός» του σεξ γέννησε ως ειρωνική και καταστροφική απόκριση έναν ιό που έκανε επίφοβο και τρομακτικό το σεξ, μέχρι που η επιστήμη βρήκε τα εργαλεία και τις φαρμακευτικές απαντήσεις που άλλαξαν τον χαρακτήρα της ασθένειας.

Σήμερα, και αφού προηγήθηκαν οι εμπειρίες των περιορισμών και των lockdowns για δυο χρόνια, αναρωτιόμαστε μήπως η επιστροφή στην εμπύρετη κοινωνικότητα και στις σεξουαλικές της εκδοχές γεννούν μια νέα επιδημία. Φυσικά, απ’ όσα λέγονται, η συγκεκριμένη ευλογιά υπάρχει ήδη από δεκαετίες, επομένως δεν είναι πρόσφατη υπόθεση. Ο ιός έχει ανιχνευθεί σε πιθήκους στη Δανία το 1958 και σε ανθρώπους στην περιοχή του Κονγκό ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Οι ηλικίες των πενήντα και άνω, όσοι/-ες έχουμε το σημάδι της «βατσίνας» ψηλά στο μπράτσο, θα έχουμε έναν βαθμό προστασίας. Φαίνεται όμως πως πάλι ένας ιός «εκμεταλλεύεται» την κινητικότητα, τις ελευθερίες και τους παγκοσμιοποιημένους τρόπους ζωής. Ενώ υπήρχε σε στάσιμη μορφή και γεωγραφικά καθηλωμένος στην υποσαχάρια Αφρική, γίνεται ευρωπαϊκός και παγκόσμιος με ταχύτατους ρυθμούς. Όσο και αν οι κρίσεις –και η ενεργειακή–ευνόησαν την αναστροφή της παγκοσμιοποίησης, αυτή η τελευταία έχει πάντα με το μέρος της τις επιθυμίες και τις δυνατότητες των συγχρόνων. Η οικονομική καθήλωση δεν εμποδίζει την οργιαστική εκτίναξη των τουριστικών ρευμάτων, πράγμα που δείχνει πως τα συστήματα ενέργειας των παθών βρίσκουν τρόπο να ξεγελούν την υλική μιζέρια που επιστρέφει άλλοτε ως κατάσταση και άλλοτε ως ανησυχία. 

Η Σούζαν Σόνταγκ στο δοκίμιό της Η νόσος ως μεταφορά έλεγε ότι δεν μπορούμε να έχουμε συγχρόνως δύο νόσους ως οχήματα του κινδύνου και του κακού. Οι ασθένειες διαδέχονται η μία την άλλη και μαζί τους ένα φορτίο νοημάτων, φαντασίας και φόβων που κι αυτοί αλλάζουν ανάλογα με το αν η ασθένεια είναι «μυστηριώδης» ή πιο εξηγήσιμη, αν διαθέτουμε εμβόλιο γι’ αυτήν ή όχι. 

Το ερώτημα είναι αν αυτή η διαδοχή θα γίνει πραγματικά μια διαρκής, δίχως χρονικά κενά παρουσία πλανητικών απειλών. Αυτό δείχνει να είναι το καινούργιο της τωρινής κατάστασης: η μια κρίση έρχεται κολλητά και μέσα στην άλλη, ο καινούργιος συναγερμός ηχεί μέσα στο ενεργοποιημένο σύστημα συναγερμού για κάτι άλλο, πριν αυτό το άλλο παλιώσει ή περάσει. Η ροή αγωνιωδών συμβάντων μοιάζει να αντιγράφει πιστά τους κύκλους των τηλεοπτικών σειρών, όπου ο ένας κύκλος έρχεται αμέσως μετά τον άλλον, παρουσιάζοντας νέα πρόσωπα του κακού.

Εμείς, λοιπόν, που πριν από δεκαετίες σκεφτόμασταν τον κόσμο ως διαδοχή ιστορικών σταδίων, βλέπουμε τώρα μια παγκοσμιότητα με πολλούς σε έξαρση ιούς: όχι μόνο τον κορωνοϊό και τον ανερχόμενο monkeypox αλλά και τον ιό του ακραίου, φονικού αναθεωρητισμού και τον ιό της δημοκρατικής κόπωσης ή τον ιό των fake news και της δικής τους ανεμπόδιστης υπερμεταδοτικότητας.

Βεβαίως, ο Μποντριγιάρ είχε μαζί του τη δύναμη της κοινωνιολογικής του φαντασίας. Επειδή ως μηδενιστής αδιαφορούσε για την πολιτική του δικαίωση ως χρήσιμου δημόσιου διανοούμενου, μπορούσε να υπερβάλλει ελεύθερα δίχως καμιά έγνοια μην και απογοητεύσει ή τρομάξει τον αναγνώστη του. Άλλωστε μάλλον απολάμβανε το σπλάτερ της θεωρίας, ενώ οι δημοκράτες και πολιτικοί διανοούμενοι το σιχαίνονται. Στη δική μας συγκυρία, όπου ξανασκεφτόμαστε ηθικά –και συχνά ηθικολογώντας σαν τους νεότερους–, φοβόμαστε να παραδεχτούμε ότι τελικά εκείνος μιλούσε για τους τωρινούς και αυριανούς κόσμους: για τις εποχές όπου, έχοντας αφήσει πίσω την ελεγχόμενη αβεβαιότητα, βρισκόμαστε μπροστά σε μια μεγάλη και πιο άγρια αβεβαιότητα. Κάθε πολιτική προϋποθέτει ότι κρατούμε υπό έλεγχο τις απειλές, ότι η συνείδηση είναι πιο δυνατή από το σώμα, ότι τα σχέδια έχουν την ικανότητα να ισοσταθμίσουν το χάος. Ας ελπίσουμε, λοιπόν, ότι οι εναλλαγές ιών και κρίσεων που μιμούνται τα κύματα μιας επιδημίας θα ανακόπτονται και θα αναχαιτίζονται. Έχει εν τέλει σημασία να μη δικαιωθεί ο Μποντριγιάρ, ακόμα και αν είχε περιγράψει με έξυπνα τρομακτικό τρόπο πολλά από τα αδιέξοδά μας.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μετά τα ερείπια της Γάζας: ποιος μπορεί να χτίσει ξανά την ελπίδα;;

Οπτική Γωνία / Η Γάζα μετά τον πόλεμο: Υπάρχει ελπίδα;

Η καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και μέλος του Κέντρου Ερευνών για το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Μαρία Γαβουνέλη, αναλύει τις προκλήσεις της ανοικοδόμησης, τον ρόλο της Ευρώπης και της Ελλάδας και το αβέβαιο μέλλον μιας λύσης δύο κρατών.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Ακροβατώντας / Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Οι μοναχικοί θάνατοι ηλικιωμένων ανθρώπων είναι ένα φαινόμενο που ολοένα εντείνεται και στη χώρα μας, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ας μπει στον δημόσιο διάλογο, μήπως πειστούν οι αρμόδιοι ότι πρόκειται για ένα σοβαρό θέμα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Ρεπορτάζ / Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Η προκήρυξη διαγωνισμών για την εκπόνηση μελετών που αφορούν τη χρήση της ιστορικής σιδηροδρομικής γραμμής Πελοποννήσου ως ποδηλατοδρόμου έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Διατυπώνονται σοβαρές επιφυλάξεις για την οριστική απώλεια μιας εμβληματικής υποδομής με υψηλή ιστορική, τουριστική και συγκοινωνιακή αξία.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οπτική Γωνία / Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οι δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν ξανά τη φθορά εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα, με κυβέρνηση και αντιπολίτευση να δείχνουν ανήμπορες να ανατρέψουν το κλίμα απαξίωσης, όπως και οι νέοι παίκτες – που είναι παλιοί. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Υγεία / «Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Δημήτρης Δασκαλάκης: Ο διακεκριμένος ελληνικής καταγωγής λοιμωξιολόγος, που παραιτήθηκε πρόσφατα από επιτελική θέση  καταγγέλλοντας το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ για εξωθεσμικές πιέσεις και αντιεπιστημονικές πρακτικές, μιλά για την απόφασή του, τη δημόσια υγεία στην Αμερική, τον Covid, τον HIV αλλά και την αφύπνιση του επικίνδυνου «ιού» του φασισμού.   
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Ρεπορτάζ / Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Πάνω από 312.000 θανατώσεις ζώων, φόβοι για lockdown και απειλή για μείωση των εξαγωγών του εθνικού προϊόντος μας εξαιτίας της ευλογιάς των προβάτων. Εμβολιασμός ή εκρίζωση του ιού; Ειδικοί μιλούν στη LiFO για το τι διακυβεύεται πραγματικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Social Media / Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Kαθορίζει την εικόνα μας, τη διάθεσή μας, τα οικονομικά μας, καθορίζει τον τρόπο που ζούμε. Θα έλεγε κανείς πως, μετά την έλευσή του, μια πετυχημένη selfie, σαν την περίφημη selfie των Oscar του 2014, αλλάζει τον μικρόκοσμο που ζούμε. Ο Χαράλαμπος Τσέκερης, κύριος ερευνητής ΕΚΚΕ και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής & Τεχνοηθικής, αναλύει το φαινόμενο Instagram.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Αυτό που πραγματικά συνδέει τα κινήματα διαμαρτυρίας της Γενιάς Ζ ανά τον πλανήτη

Οπτική Γωνία / Αυτό που πραγματικά συνδέει τα κινήματα διαμαρτυρίας της Γενιάς Ζ ανά τον πλανήτη

Το κόστος ζωής, η ανισότητα, η διαφθορά, ο νεποτισμός, η βιαιότητα των δυνάμεων καταστολής: αυτά είναι τα ζητήματα που απασχολούν τα κινήματα της Γενιάς Ζ και όχι τόσο τα memes ή τα καρτούν.
THE LIFO TEAM
Όταν οι αστυνομικοί γίνονται τηλεσχολιαστές, κάτι πάει στραβά στη χώρα

Οπτική Γωνία / Όταν οι αστυνομικοί γίνονται τηλεσχολιαστές, κάτι πάει στραβά στη χώρα

Δεν μιλάμε πια για ειδικούς αναλυτές θεμάτων ασφάλειας, αλλά για έναν νέο τύπο τηλεοπτικού ιεροκήρυκα: ο αστυνομικός που εξηγεί, καθοδηγεί και κρίνει τα πάντα «με τάξη και ασφάλεια».
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Αναστασία Ντραγκομίροβα: «Στήριξη δεν υπάρχει από πουθενά, αλλά έχω μάθει να μην γκρινιάζω»

Αθλητισμός / Αναστασία Ντραγκομίροβα: «Στήριξη δεν υπάρχει, αλλά έχω μάθει να μην γκρινιάζω»

H ανερχόμενη αθλήτρια του ελληνικού στίβου έχει μάθει να μην αφήνει το παρελθόν να την κρατά πίσω, τροφοδοτείται από το συναίσθημα, έχει στόχο τους Ολυμπιακούς και ζωγραφίζει παντού, ακόμα και στο δέρμα της.
ΜΙΝΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
Γιατί ανοίγει ξανά η υπόθεση θανάτου της Μαίρης Χρονοπούλου

Ρεπορτάζ / Γιατί ανοίγει ξανά η υπόθεση θανάτου της Μαίρης Χρονοπούλου

Δύο χρόνια μετά τον θάνατο της αγαπητής ηθοποιού, η υπόθεση βρίσκεται στο Τμήμα Ανθρωποκτονιών και ερευνάται εκ νέου. Κοντινοί της άνθρωποι ισχυρίζονται ότι «δεν ήταν ατύχημα, αλλά εγκληματική ενέργεια».
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ