Πώς οι Στωικοί κατέληξαν λάβαρο της alt right

Πώς οι Στωικοί κατέληξαν λάβαρο της alt right Facebook Twitter
Τα κείμενα των Στωικών φιλοσόφων θεωρούνται must read για να γίνει κανείς alpha male, ενώ το TikTok και το Instagram έχουν γεμίσει με βίντεο που σου μαθαίνουν «πέντε βασικούς κανόνες» για να «είσαι σωστός στωικός». Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0

ΔΕΝ ΛΕΙΠΟΥΝ ΤΑ ΠΑΡΑΔΟΞΑ από την εποχή μας. Δεν λείπουν τα αινίγματα, τ’ ανέκδοτα ή οι γρίφοι, ούτε και τα οξύμωρα, τα οποία ξεπροβάλλουν συνέχεια όσο τα πράγματα ενώνονται εκ νέου. Έτσι βλέπεις, συχνά, γελοίες συναντήσεις και τάσεις που η λογική διστάζει να ορίσει, όπως, για παράδειγμα, η εμπορευματοποίηση των νηπίων στο TikTok ή η αγάπη των Δυτικών ακροδεξιών για τους στωικούς.

Ο στωικισμός –που γεννιέται το 300 π.Χ. στην Αθήνα και έχει ως βασικούς εκφραστές του τον Επίκτητο, τον Σενέκα και τον Μάρκο Αυρήλιο – γίνεται σταδιακά η αγαπημένη φιλοσοφία της alt right. Τα κείμενα αυτών των φιλοσόφων θεωρούνται must read για να γίνει κανείς alpha male, ενώ το TikTok και το Instagram έχουν γεμίσει με βίντεο που σου μαθαίνουν «πέντε βασικούς κανόνες» για να «είσαι σωστός στωικός». Οι Δυτικοί ακροδεξιοί φαίνεται να εκλαμβάνουν τη στωική φιλοσοφία ως μια μορφή self-help, η οποία μπορεί να τους βοηθήσει στην καθημερινή, την επαγγελματική αλλά και την ερωτική τους ζωή.

Το παράδοξο εμφανίζεται αμέσως μόλις εξετάσουμε το περιεχόμενο του στωικισμού. Στην καρδιά αυτής της φιλοσοφίας υπάρχει η πεποίθηση ότι θα έπρεπε να μας απασχολεί μονάχα ό,τι βρίσκεται υπό τον έλεγχό μας. Οι εξελίξεις του εξωτερικού κόσμου και οι συμπεριφορές των άλλων ανήκουν στην κατηγορία του «αδιάφορου»∙ μας επηρεάζουν μόνο στον βαθμό που τις αφήνουμε. Με το να εστιάζει στις αντιδράσεις του και στη δυνατότητά του να τις ελέγξει, ο στωικός μπορεί να επιτύχει την «απάθεια», αγνοώντας τις ψευδείς εντυπώσεις που δημιουργεί ο κόσμος και στρώνοντας τον δρόμο προς την «αρετή».

Οι οπαδοί της alt right –λευκοί, cishet άντρες στην πλειονότητα– αισθάνονται χαμένοι· νιώθουν ευνουχισμένοι απ’ τον φεμινισμό, εκτοπισμένοι απ’ την πολυπολιτισμικότητα, αλλοτριωμένοι απ’ την εμπορική κουλτούρα του θεάματος.

Σε αντίθεση με αυτήν τη στάση ζωής, οι οπαδοί της alt right είναι εξοργισμένοι, καθώς ταράζονται από έναν κόσμο που βλέπουν ως «woke», φεμινιστικό και μισανδρικό. Συχνά ετεροκαθορίζονται απ’ αυτόν τον κόσμο, υποστηρίζοντας ότι «οι γυναίκες» ή οι κοινωνικές συνθήκες –πράγματα εξωτερικά κι «αδιάφορα» για κάποιον στωικό– τους ανάγκασαν ν’ ασπαστούν την ακροδεξιά. Ταυτόχρονα, οι alt-righters οπαδοί του στωικισμού περνούν τον χρόνο τους στο ίντερνετ, βρίζοντας και χλευάζοντας τους «προοδευτικούς», μια συμπεριφορά που βρίσκεται μίλια μακριά απ’ την «απάθεια». Πώς εξηγούμε αυτή την ασυμβατότητα;

Σε ένα πρώτο επίπεδο, πρόκειται για μια ρητορική χειρονομία. Διαβάζοντας τα σχόλια των οπαδών της alt right, καθίσταται γρήγορα σαφές πως χρησιμοποιούν το κλασικό πατριαρχικό επιχείρημα σύμφωνα με το οποίο οι ήρεμοι και έλλογοι άντρες αντιμετωπίζουν παράλογες, θυμωμένες κι υστερικές γυναίκες.¹ Εκμεταλλεύονται, συνεπώς, τον στωικισμό για να προβάλλουν μια εικόνα ηθικής ανωτερότητας, μια επίπλαστη αταραξία η οποία τους δίνει το δίκιο: «όχι, δεν είμαι θυμωμένος», «γιατί υψώνεις τη φωνή σου;», «η alt right δεν κινείται με γνώμονα την οργή, μα τη δικαιοσύνη».

Σ’ ένα βαθύτερο επίπεδο, η προτίμηση που δείχνει η alt right προς τους στωικούς απορρέει απ’ τους τρομακτικούς καιρούς μας. Διανύουμε την εποχή της αβεβαιότητας και του άγχους, με την οικονομική επισφάλεια να καλπάζει, τον χρόνο να συμπιέζεται και μια ασταμάτητη αλληλουχία ποικιλόμορφων «κρίσεων» που δυσχεραίνει τη ζωή. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται πως χάνουν τον έλεγχο, καθώς οι ζωές τους μετατρέπονται σε μια διαρκή «διαχείριση» απρόσμενων συμβάντων.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, μια φιλοσοφία που εστιάζει στον έλεγχο των αντιδράσεων (και όχι των γεγονότων) γίνεται ιδιαίτερα ελκυστική. «Αφού δεν μπορούμε να ελέγξουμε τι μας συμβαίνει, ας το αποδεχτούμε», διδάσκουνε τα «στωικά» βίντεο στο TikTok, «κι ας βρούμε τη χαρά στον έλεγχο των σκέψεων και των συναισθημάτων». Στα χέρια της alt right (και των διαδικτυακών εκλαϊκευτών, γενικότερα) ο στωικισμός γίνεται μία ακόμα απλουστευτική μορφή γνωσιακής ψυχολογίας, η οποία μας παροτρύνει να μην αλλάξουμε τα πράγματα, παρά μόνο τους εαυτούς μας, να «προσαρμοστούμε στις συνθήκες» ώστε να περιορίσουμε την αβεβαιότητα και τον φόβο.

Πέρα από την προσπάθεια ανάκτησης ελέγχου, η αγάπη της alt-right για τους στωικούς εκφράζει μια απόπειρα εύρεσης συμπαγούς νοήματος, ενόσω εκείνο γίνεται όλο και πιο ρευστό. Οι οπαδοί της alt right –λευκοί, cishet άντρες στην πλειονότητα– αισθάνονται χαμένοι∙ νιώθουν ευνουχισμένοι απ’ τον φεμινισμό, εκτοπισμένοι απ’ την πολυπολιτισμικότητα, αλλοτριωμένοι απ’ την εμπορική κουλτούρα του θεάματος και, συνεπώς, αποζητούν κάτι που θ’ αποκαταστήσει έναν νοηματικό ιστό.² Ενίοτε, φαίνεται να ψάχνουν απλώς μια αυθεντία, έναν Μπαμπά που θα τους πει πώς πρέπει να ζούνε, και όποιος μπορεί να λέγεται Andrew Tate, Jordan Peterson ή Μάρκος Αυρήλιος.

Στην περίπτωση της εμμονής με τη στωική φιλοσοφία, η φωνή της «αυθεντίας» θα βρεθεί σε μια ακραία πατριαρχική κοινωνία, την κλασική αρχαιότητα, η οποία ταυτίζεται στο φαντασιακό των alt right (και όχι μόνο) ακροδεξιών με τις «παραδοσιακές αξίες» της δυτικής πειθαρχίας, αρρενωπότητας και λευκότητας. Το γεγονός ότι οι ίδιοι οι στωικοί ήταν συχνά προοδευτικοί ως προς τα φυλετικά και έμφυλα ζητήματα –με τον Επίκτητο να προτάσσει τον κοσμοπολιτισμό αντί του εθνικισμού και τον Σενέκα να υποστηρίζει ότι οι γυναίκες έχουν τις ίδιες δυνατότητες με τους άντρες– δεν έχει καμία σημασία. Όπως οι ναζί ξαναέγραψαν τις πραγματείες του Νίτσε, έτσι και οι alt right επίγονοί τους διαβάζουν επιλεκτικά –και πονηρά– τη στωική φιλοσοφία.


[1] Donna Zuckerberg, Not all dead white men, 2018, σσ. 76-79.

[2]Jules Evans, How the alt-right emerged from men’s self-help, 2016.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δυο καράβια των παιδικών χρόνων

Οπτική Γωνία / Η αριστοκρατική Μαριλένα και η τραχιά Μυρτιδιώτισσα όργωσαν τις ελληνικές θάλασσες, αφήνοντας το στίγμα τους

Βίος και πολιτεία δυο καραβιών που έγραψαν τη δική τους ξεχωριστή ιστορία στα όχι άγνωστα αλλά και όχι πάντοτε ήρεμα νερά της Ελλάδας.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
«Η μόνη καλλιέργεια που σώθηκε είναι της καταναλωτικής πλάνης»

Ρεπορτάζ / «Η μόνη καλλιέργεια που σώθηκε είναι της καταναλωτικής πλάνης»

Ο συγγραφέας Γιάννης Μακριδάκης, που ζει στη Χίο και καλλιεργεί εκεί ο ίδιος τη δική του γη, περιγράφει στη LiFo την καθημερινότητα, που έχει αλλάξει ριζικά μετά τις φωτιές, και την προσπάθεια των κατοίκων να σταθούν ξανά στα πόδια τους.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Θα λήξει τον πόλεμο στην Ουκρανία ο Τραμπ και με ποιους όρους;

Βασιλική Σιούτη / Θα λήξει τον πόλεμο στην Ουκρανία ο Τραμπ και με ποιους όρους;

Πώς θα τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία και πόσο κοντά βρισκόμαστε σε αυτό το τέλος; Τραμπ και Πούτιν μοιάζουν αποφασισμένοι, αλλά ο Ζελένσκι και οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν βιάζονται.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Μαζωνάκης: Το χρονικό μιας (ακόμα) διαπόμπευσης

Οπτική Γωνία / Μαζωνάκης: Το χρονικό μιας (ακόμα) διαπόμπευσης

Αν έβγαζε κάποιος ένα συμπέρασμα από τον χειρισμό της υπόθεσης αυτής, θα έλεγε πως «όλα ήταν ένα λάθος». Ένα λάθος το οποίο πολλοί δεν το βλέπουν ως τέτοιο, καθώς θεωρούν αυτονόητο να μαθαίνουν πληροφορίες για τις ζωές των άλλων, ακόμα και αν αυτές έχουν δυσκολίες και απαιτούν σεβασμό.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Για τους «εμπρηστές της Πάτρας»: Ιδεολογικές καταχρήσεις μιας φωτογραφίας

Οπτική Γωνία / Για τους «εμπρηστές της Πάτρας»: Ιδεολογικές καταχρήσεις μιας φωτογραφίας

Από που προκύπτει το αναρχικό, πόσο μάλλον κάποιο «κομμουνιστικό» προφίλ των «εμπρηστών»; Από ένα σκουλαρίκι, την είδηση για το χασίς και τα τσίπουρα, τα ρούχα που είναι αυτά που συναντάς σε πλήθος εικοσάρηδων σε πλατείες και δρόμους της χώρας;
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Υπάρχει όντως λόγος να επιστρέψει ο Τσίπρας;

Οπτική Γωνία / Υπάρχει όντως λόγος να επιστρέψει ο Τσίπρας;

Υπάρχει ανάγκη στην πολιτική ζωή για ένα νέο κόμμα; Υπάρχει κρίσιμος ζωτικός χώρος που δεν έχει εκπροσώπηση; Μπορεί να ξεπεραστούν ή, έστω, να αμβλυνθούν οι έντονα αρνητικές μνήμες από τη διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ; Είναι ο Αλέξης Τσίπρας το ιδανικό πρόσωπο;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Σουδάν: Ο ξεχασμένος πόλεμος και τα «παιδιά-πρόσφυγες» που κατηγορούνται ως διακινητές

Οπτική Γωνία / Σουδάν: Η μεγαλύτερη τραγωδία του αιώνα δεν γίνεται ποτέ πρωτοσέλιδο

Οι νεκροί από τις συγκρούσεις, την πείνα και τις επιδημίες υπολογίζεται συνολικά περί το 1 εκατ., και περισσότεροι από τους μισούς εξ αυτών είναι παιδιά. Μια εφιαλτική κατάσταση, που έχει όμως την «ατυχία» να περνά σε δεύτερη ή και τρίτη μοίρα, καθώς ούτε τα ΜΜΕ και τους διεθνείς οργανισμούς φαίνεται να συγκινεί ιδιαίτερα ούτε εντάσσεται εύκολα σε κάποιο πολιτικό αφήγημα ώστε να εμπνεύσει μαζικά κινήματα αλληλεγγύης.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Εύα Ιλούζ, η Γάζα και μια εκδοτική επιλογή

Οπτική Γωνία / Η Εύα Ιλούζ, η Γάζα και μια εκδοτική επιλογή

Σκέψεις πάνω στην απόφαση του Oposito, ενός μικρού εκδοτικού οίκου που έχει δώσει ενδιαφέροντα δείγματα ανήσυχης κοινωνικής και πολιτισμικής σκέψης, για την «αποδέσμευσή» του σε σχέση με το βιβλίο της κοινωνιολόγου Eύα Ιλούζ «Ψυχρή τρυφερότητα. Η άνοδος του συναισθηματικού καπιταλισμού».
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες

Ακροβατώντας / Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες

Ένα εντυπωσιακά μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας είναι διατεθειμένο να δώσει «συγχωροχάρτι» για ένα μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο, αρκεί οι εμπλεκόμενοι να τηρήσουν ακροδεξιά και ρατσιστική στάση στο μεταναστευτικό.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ