Tο στρες ως μπίζνα και ως πολιτική

Γιατί έχουμε τόσο άγχος; Facebook Twitter
«Macht kaputt, was euch kaputt macht» ή αλλιώς: Κατάστρεψε ό,τι σε καταστρέφει. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0

ΤΑ 'ΠΕ ΚΙ ο Ίων πρόσφατα: «Για τη φίλη μου με τη νόσο του Crohn, γι’ αυτή με το ευερέθιστο έντερο και τον γνωστό με τη λεύκη∙ για εκείνη που διπλώνεται στα δύο απ’ τις σουβλιές κι αυτήν που ψαχουλεύει το κεφάλι της ξεριζώνοντας τρίχες»∙ για τους φίλους που έχουν βράδια άγρυπνα και κρίσεις πανικού και για χέρια τρεμάμενα που αναζητούν Zάναξ∙ για όλα εκείνα τα παιδιά που ξεπήδησαν απ’ το τίποτα και χάνονται στο πουθενά∙ τέλος, για τον ηλεκτρισμό που νιώθω ενίοτε στις φτέρνες μου να καίει – το πράγμα είναι πια σαφές: έχουμε πολύ άγχος.

Και συνεχώς αυξάνεται. Για λόγους που είναι κυρίως πολιτικοί. Γι’ αρχή, η επισφάλεια (precarity) που επιφέρει ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός: όχι τόσο η γενικευμένη στέρηση των αναγκαίων αλλά ο διαρκώς υποβόσκων κίνδυνος του αποκλεισμού από αυτά, το ζόρι τού να μην ξέρεις τι ξημερώνει. Να μην ξέρεις αν θα σου φτάσουν τα λεφτά μέχρι το τέλος του μήνα, αν θα σου ανανεώσουν τη σύμβαση, αν θα σε απολύσουν, αν κάποια «κρίση» ή «ανάπλαση» θ’ ακριβύνει τα πάντα.

(Απο)λαμβάνοντας ένα θεαματικό μπαράζ απεικονίσεων στα social, μας δημιουργείται η εντύπωση ότι υπάρχει πάντα κάποια καλύτερη εναλλακτική την οποία εμείς στερούμαστε.

Το άγχος της επισφάλειας ενισχύεται απ’ τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία της ατομικής ευθύνης, η οποία σπεύδει να κατηγορήσει τους ανθρώπους για την ίδια τους τη φτωχοποίηση. Υποστηρίζοντας ότι «η πρόσβαση στην κορυφή είναι ανοιχτή για οποιονδήποτε είναι διατεθειμένος να δουλέψει αρκετά σκληρά», η ιδεολογία αυτή προωθεί την άποψη πως «αν δεν πετύχεις, δεν μπορείς να κατηγορήσεις παρά μόνο τον εαυτό σου».¹ Έτσι, μέσω ενός δεξιού λόγου που γίνεται ολοένα και πιο ηγεμονικός, κυριαρχεί η αίσθηση ότι αν παλεύεις να τη βγάλεις, αν αναγκάζεσαι να βασιστείς σε επιδόματα και βοήθεια από άλλους, τότε είσαι σκάρτος – τεμπέλης ή/και ανεύθυνος ή/και απλώς κολλημένος.

Αυτός ο νεοφιλελεύθερος συνδυασμός γεννά ένα τρίτο, εξαιρετικά στρεσογόνο φαινόμενο: Την τοξική παραγωγικότητα, μια ασταμάτητη προσπάθεια –και πίεση απ’ τον εαυτό στον εαυτό– να είσαι πιο λειτουργικός, πιο ευρηματικός και «marketable». Αυτή η προσπάθεια εκφράζεται μέσα από χίλιες μορφές micromanagement: των οικονομικών, του κοινωνικού/εργασιακού προφίλ, του χρόνου και, όπως θα δούμε παρακάτω, του ίδιου μας του άγχους.² Στον πυρήνα της, πρόκειται για μια προσπάθεια να ρυθμίσει κανείς όλους τους (γνωστούς) παράγοντες για να περιορίσει τις ζημιές και να μεγιστοποιήσει τα κέρδη – ένα νευρωτικό όνειρο απόλυτου ελέγχου που φέρνει πλεονάσματα αστάθειας και άγχους.

Σε αυτούς τους παράγοντες διεύρυνσης του άγχους προστίθεται η αδιάκοπη συνδεσιμότητα που μας χαρίζουν τα σύγχρονα τεχνοκαπιταλιστικά συστήματα επικοινωνίας. Τα social media, προπαντός, κάνουν κάθε σπιθαμή του παρόντος μας «κοινή» (κοινοποιημένη ή κοινοποιήσιμη), μια στιγμή παρατήρησης των άλλων όσο και παρατήρησης από αυτούς. Πρόκειται για δύο παράλληλες, και εξίσου αγχωτικές, συνθήκες:

Από τη μια, το να μας βλέπουν οι άλλοι συνεχώς μάς οδηγεί σ’ ένα ασταμάτητο performance, στη διαρκή διαχείριση της επιθυμητής εικόνας μας μέσω της επιλεκτικής παρουσίασης πληροφοριών.³ Πρόκειται για το άγχος του αέναου ηθοποιού – πιρουέτες για like και stage fright.

Από την άλλη, το να βλέπουμε τους άλλους συνεχώς μάς παγιδεύει σε ένα πλέγμα αχανών δυνητικοτήτων που εκμηδενίζει το παρόν μας. (Απο)λαμβάνοντας ένα θεαματικό μπαράζ απεικονίσεων στα social, παίρνουμε την εντύπωση ότι υπάρχει πάντα κάποια καλύτερη εναλλακτική την οποία εμείς στερούμαστε: πρόκειται για το αίσθημα πως κάτι χάνεις συνεχώς – καθολικό FOMO και αγωνία.[4]

Ως απάντηση σε αυτή την πανδημία άγχους, η λύση σίγουρα δεν είναι η νεοσύστατη βιομηχανία διαχείρισης του στρες, οι (γλυκούληδες) guru της αυτοβοήθειας ή οι (φασιστοειδείς) guru της αυτοβελτίωσης, οι εφαρμογές mindfulness και η «θετική ψυχολογία», η οποία –ήδη απ’ την εποχή του Αντόρνο[5]– έχει ως μοναδικό σκοπό να μας κάνει «πιο λειτουργικούς» (ήτοι πιο εκμεταλλεύσιμους). Το μόνο που σκιαγραφούν τέτοιες «λύσεις» είναι η δυνατότητα ενός πολιτικού συστήματος να ατομικοποιεί τα δεινά που προκαλεί και, ακόμα πιο κραυγαλέα, η δυνατότητά του να βγάζει κέρδος απ’ αυτά: το στρες ως μπίζνα.

Απεναντίας, αυτό που χρειαζόμαστε απεγνωσμένα είναι μια πολιτικοποίηση της ψυχικής υγείας, την οπτική γωνία απ’ την οποία τα προσωπικά μας άγχη αποκαλύπτονται ως συμπτώματα ενός συγκεκριμένου κοινωνικού συστήματος και το σημείο όπου η «αρρώστια» μας δεν είναι τίποτε άλλο πέρα απ’ το άγαρμπο καθρέφτισμα ενός άρρωστου κόσμου. Μόνο έτσι μπορούμε να «κάνουμε την αρρώστια μας» όπλο, όπως μας παροτρύνει η συλλογικότητα Sozialistisches Patientenkollektiv που δραστηριοποιήθηκε τη δεκαετία του ’70 στη Γερμανία.[6] Μιλώντας για τη ζωή με τη συλλογικότητα, η Magrit Schiller λέει πως ακούγανε διαρκώς ένα τραγούδι της ροκ μπάντας Ton Steine Scherben.[7] Το τραγούδι λεγόταν «Macht kaputt, was euch kaputt macht» ή αλλιώς: Κατάστρεψε ό,τι σε καταστρέφει.


[1] Oliver James, όπως αναφέρεται στο Μ. Φίσερ, Καπιταλιστικός Ρεαλισμός, 58.
[2] Το Ινστιτούτο για την Επισφαλή Συνείδηση, Γιατί είμαστε όλοι τόσο αγχωμένοι – υπάκουοι κι αδρανείς;
[3] Ό.π.
[4] Όπως λένε ορισμένοι φίλοι των οποίων τα ονόματα ντρέπομαι να αναφέρω –των οποίων τα ονόματα δεν ξέρω–, τείνουμε να ξεχνάμε πως «υπάρχει άπλετη ομορφιά στο γεγονός ότι βρισκόμαστε εδώ και πουθενά αλλού».
[5] T. Adorno, «Υγεία προς Θάνατο», στο Minima Moralia
[6] A. Culp, A Guerrilla Guide to Refusal, 105-108.
[7] M. Schiller, Remembering the Armed Struggle: Life in Baader-Meinhof, 21-24.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κοινωνική κατοικία: Μπορεί το παράδειγμα της La Borda να εφαρμοστεί στην Αθήνα;

Συνεταιριστική κατοικία / Μπορούμε να αντιγράψουμε τη Βαρκελώνη και να λύσουμε το στεγαστικό;

Ενώ στην Ευρώπη παρατηρείται αναζωπύρωση των συνεταιριστικών στεγαστικών κινημάτων, στην Ελλάδα, ειδικά στην Αθήνα, η στεγαστική κρίση οξύνεται. Το παράδειγμα της La Borda στη Βαρκελώνη θα μπορούσε να δώσει τη λύση, χρειάζεται όμως πολιτική βούληση.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας»

Βασιλική Σιούτη / Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας

Η κυβέρνηση αξιοποίησε τη ρύθμιση για τη φύλαξη του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη για να αλλάξει την πολιτική ατζέντα και να ενισχύσει την απήχησή της στο συντηρητικό κοινό, παρά τις διαφοροποιήσεις ακόμη και μέσα στην κυβερνητική παράταξη.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

Οπτική Γωνία / Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

«Ό,τι όμως και αν υπήρξε ο Διονύσης Σαββόπουλος, είχε τη δόνηση, τον λοξό τόνο, μια διάθεση μεταμόρφωσης και γιορτής. Επέστρεφε σε μια πάμφωτη αυλή, περιμένοντας τους φίλους, το νόημα της συνάθροισης».
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
ΕΠΕΞ Στην εποχή του Οφθαλμού

Ιλεκτρίσιτυ / Στην εποχή του Οφθαλμού

Οι κρίσεις ευνοούν την εξουσία, διατηρώντας ένα επίπεδο φόβου μες στην κοινωνία, νομιμοποιώντας μέτρα που ανακουφίζουν τον φόβο αυξάνοντας τον έλεγχο, και δημιουργώντας ευκαιρίες για τη διοχέτευση του κεφαλαίου.
ΧΑΡΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ
Μετά τα ερείπια της Γάζας: ποιος μπορεί να χτίσει ξανά την ελπίδα;;

Οπτική Γωνία / Η Γάζα μετά τον πόλεμο: Υπάρχει ελπίδα;

Η καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και μέλος του Κέντρου Ερευνών για το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Μαρία Γαβουνέλη, αναλύει τις προκλήσεις της ανοικοδόμησης, τον ρόλο της Ευρώπης και της Ελλάδας και το αβέβαιο μέλλον μιας λύσης δύο κρατών.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Ακροβατώντας / Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Οι μοναχικοί θάνατοι ηλικιωμένων ανθρώπων είναι ένα φαινόμενο που ολοένα εντείνεται και στη χώρα μας, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ας μπει στον δημόσιο διάλογο, μήπως πειστούν οι αρμόδιοι ότι πρόκειται για ένα σοβαρό θέμα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Ρεπορτάζ / Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Η προκήρυξη διαγωνισμών για την εκπόνηση μελετών που αφορούν τη χρήση της ιστορικής σιδηροδρομικής γραμμής Πελοποννήσου ως ποδηλατοδρόμου έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Διατυπώνονται σοβαρές επιφυλάξεις για την οριστική απώλεια μιας εμβληματικής υποδομής με υψηλή ιστορική, τουριστική και συγκοινωνιακή αξία.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οπτική Γωνία / Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οι δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν ξανά τη φθορά εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα, με κυβέρνηση και αντιπολίτευση να δείχνουν ανήμπορες να ανατρέψουν το κλίμα απαξίωσης, όπως και οι νέοι παίκτες – που είναι παλιοί. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Υγεία / «Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Δημήτρης Δασκαλάκης: Ο διακεκριμένος ελληνικής καταγωγής λοιμωξιολόγος, που παραιτήθηκε πρόσφατα από επιτελική θέση  καταγγέλλοντας το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ για εξωθεσμικές πιέσεις και αντιεπιστημονικές πρακτικές, μιλά για την απόφασή του, τη δημόσια υγεία στην Αμερική, τον Covid, τον HIV αλλά και την αφύπνιση του επικίνδυνου «ιού» του φασισμού.   
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Ρεπορτάζ / Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Πάνω από 312.000 θανατώσεις ζώων, φόβοι για lockdown και απειλή για μείωση των εξαγωγών του εθνικού προϊόντος μας εξαιτίας της ευλογιάς των προβάτων. Εμβολιασμός ή εκρίζωση του ιού; Ειδικοί μιλούν στη LiFO για το τι διακυβεύεται πραγματικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Social Media / Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Kαθορίζει την εικόνα μας, τη διάθεσή μας, τα οικονομικά μας, καθορίζει τον τρόπο που ζούμε. Θα έλεγε κανείς πως, μετά την έλευσή του, μια πετυχημένη selfie, σαν την περίφημη selfie των Oscar του 2014, αλλάζει τον μικρόκοσμο που ζούμε. Ο Χαράλαμπος Τσέκερης, κύριος ερευνητής ΕΚΚΕ και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής & Τεχνοηθικής, αναλύει το φαινόμενο Instagram.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Αυτό που πραγματικά συνδέει τα κινήματα διαμαρτυρίας της Γενιάς Ζ ανά τον πλανήτη

Οπτική Γωνία / Αυτό που πραγματικά συνδέει τα κινήματα διαμαρτυρίας της Γενιάς Ζ ανά τον πλανήτη

Το κόστος ζωής, η ανισότητα, η διαφθορά, ο νεποτισμός, η βιαιότητα των δυνάμεων καταστολής: αυτά είναι τα ζητήματα που απασχολούν τα κινήματα της Γενιάς Ζ και όχι τόσο τα memes ή τα καρτούν.
THE LIFO TEAM