Tο στρες ως μπίζνα και ως πολιτική

Γιατί έχουμε τόσο άγχος; Facebook Twitter
«Macht kaputt, was euch kaputt macht» ή αλλιώς: Κατάστρεψε ό,τι σε καταστρέφει. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0

ΤΑ 'ΠΕ ΚΙ ο Ίων πρόσφατα: «Για τη φίλη μου με τη νόσο του Crohn, γι’ αυτή με το ευερέθιστο έντερο και τον γνωστό με τη λεύκη∙ για εκείνη που διπλώνεται στα δύο απ’ τις σουβλιές κι αυτήν που ψαχουλεύει το κεφάλι της ξεριζώνοντας τρίχες»∙ για τους φίλους που έχουν βράδια άγρυπνα και κρίσεις πανικού και για χέρια τρεμάμενα που αναζητούν Zάναξ∙ για όλα εκείνα τα παιδιά που ξεπήδησαν απ’ το τίποτα και χάνονται στο πουθενά∙ τέλος, για τον ηλεκτρισμό που νιώθω ενίοτε στις φτέρνες μου να καίει – το πράγμα είναι πια σαφές: έχουμε πολύ άγχος.

Και συνεχώς αυξάνεται. Για λόγους που είναι κυρίως πολιτικοί. Γι’ αρχή, η επισφάλεια (precarity) που επιφέρει ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός: όχι τόσο η γενικευμένη στέρηση των αναγκαίων αλλά ο διαρκώς υποβόσκων κίνδυνος του αποκλεισμού από αυτά, το ζόρι τού να μην ξέρεις τι ξημερώνει. Να μην ξέρεις αν θα σου φτάσουν τα λεφτά μέχρι το τέλος του μήνα, αν θα σου ανανεώσουν τη σύμβαση, αν θα σε απολύσουν, αν κάποια «κρίση» ή «ανάπλαση» θ’ ακριβύνει τα πάντα.

(Απο)λαμβάνοντας ένα θεαματικό μπαράζ απεικονίσεων στα social, μας δημιουργείται η εντύπωση ότι υπάρχει πάντα κάποια καλύτερη εναλλακτική την οποία εμείς στερούμαστε.

Το άγχος της επισφάλειας ενισχύεται απ’ τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία της ατομικής ευθύνης, η οποία σπεύδει να κατηγορήσει τους ανθρώπους για την ίδια τους τη φτωχοποίηση. Υποστηρίζοντας ότι «η πρόσβαση στην κορυφή είναι ανοιχτή για οποιονδήποτε είναι διατεθειμένος να δουλέψει αρκετά σκληρά», η ιδεολογία αυτή προωθεί την άποψη πως «αν δεν πετύχεις, δεν μπορείς να κατηγορήσεις παρά μόνο τον εαυτό σου».¹ Έτσι, μέσω ενός δεξιού λόγου που γίνεται ολοένα και πιο ηγεμονικός, κυριαρχεί η αίσθηση ότι αν παλεύεις να τη βγάλεις, αν αναγκάζεσαι να βασιστείς σε επιδόματα και βοήθεια από άλλους, τότε είσαι σκάρτος – τεμπέλης ή/και ανεύθυνος ή/και απλώς κολλημένος.

Αυτός ο νεοφιλελεύθερος συνδυασμός γεννά ένα τρίτο, εξαιρετικά στρεσογόνο φαινόμενο: Την τοξική παραγωγικότητα, μια ασταμάτητη προσπάθεια –και πίεση απ’ τον εαυτό στον εαυτό– να είσαι πιο λειτουργικός, πιο ευρηματικός και «marketable». Αυτή η προσπάθεια εκφράζεται μέσα από χίλιες μορφές micromanagement: των οικονομικών, του κοινωνικού/εργασιακού προφίλ, του χρόνου και, όπως θα δούμε παρακάτω, του ίδιου μας του άγχους.² Στον πυρήνα της, πρόκειται για μια προσπάθεια να ρυθμίσει κανείς όλους τους (γνωστούς) παράγοντες για να περιορίσει τις ζημιές και να μεγιστοποιήσει τα κέρδη – ένα νευρωτικό όνειρο απόλυτου ελέγχου που φέρνει πλεονάσματα αστάθειας και άγχους.

Σε αυτούς τους παράγοντες διεύρυνσης του άγχους προστίθεται η αδιάκοπη συνδεσιμότητα που μας χαρίζουν τα σύγχρονα τεχνοκαπιταλιστικά συστήματα επικοινωνίας. Τα social media, προπαντός, κάνουν κάθε σπιθαμή του παρόντος μας «κοινή» (κοινοποιημένη ή κοινοποιήσιμη), μια στιγμή παρατήρησης των άλλων όσο και παρατήρησης από αυτούς. Πρόκειται για δύο παράλληλες, και εξίσου αγχωτικές, συνθήκες:

Από τη μια, το να μας βλέπουν οι άλλοι συνεχώς μάς οδηγεί σ’ ένα ασταμάτητο performance, στη διαρκή διαχείριση της επιθυμητής εικόνας μας μέσω της επιλεκτικής παρουσίασης πληροφοριών.³ Πρόκειται για το άγχος του αέναου ηθοποιού – πιρουέτες για like και stage fright.

Από την άλλη, το να βλέπουμε τους άλλους συνεχώς μάς παγιδεύει σε ένα πλέγμα αχανών δυνητικοτήτων που εκμηδενίζει το παρόν μας. (Απο)λαμβάνοντας ένα θεαματικό μπαράζ απεικονίσεων στα social, παίρνουμε την εντύπωση ότι υπάρχει πάντα κάποια καλύτερη εναλλακτική την οποία εμείς στερούμαστε: πρόκειται για το αίσθημα πως κάτι χάνεις συνεχώς – καθολικό FOMO και αγωνία.[4]

Ως απάντηση σε αυτή την πανδημία άγχους, η λύση σίγουρα δεν είναι η νεοσύστατη βιομηχανία διαχείρισης του στρες, οι (γλυκούληδες) guru της αυτοβοήθειας ή οι (φασιστοειδείς) guru της αυτοβελτίωσης, οι εφαρμογές mindfulness και η «θετική ψυχολογία», η οποία –ήδη απ’ την εποχή του Αντόρνο[5]– έχει ως μοναδικό σκοπό να μας κάνει «πιο λειτουργικούς» (ήτοι πιο εκμεταλλεύσιμους). Το μόνο που σκιαγραφούν τέτοιες «λύσεις» είναι η δυνατότητα ενός πολιτικού συστήματος να ατομικοποιεί τα δεινά που προκαλεί και, ακόμα πιο κραυγαλέα, η δυνατότητά του να βγάζει κέρδος απ’ αυτά: το στρες ως μπίζνα.

Απεναντίας, αυτό που χρειαζόμαστε απεγνωσμένα είναι μια πολιτικοποίηση της ψυχικής υγείας, την οπτική γωνία απ’ την οποία τα προσωπικά μας άγχη αποκαλύπτονται ως συμπτώματα ενός συγκεκριμένου κοινωνικού συστήματος και το σημείο όπου η «αρρώστια» μας δεν είναι τίποτε άλλο πέρα απ’ το άγαρμπο καθρέφτισμα ενός άρρωστου κόσμου. Μόνο έτσι μπορούμε να «κάνουμε την αρρώστια μας» όπλο, όπως μας παροτρύνει η συλλογικότητα Sozialistisches Patientenkollektiv που δραστηριοποιήθηκε τη δεκαετία του ’70 στη Γερμανία.[6] Μιλώντας για τη ζωή με τη συλλογικότητα, η Magrit Schiller λέει πως ακούγανε διαρκώς ένα τραγούδι της ροκ μπάντας Ton Steine Scherben.[7] Το τραγούδι λεγόταν «Macht kaputt, was euch kaputt macht» ή αλλιώς: Κατάστρεψε ό,τι σε καταστρέφει.


[1] Oliver James, όπως αναφέρεται στο Μ. Φίσερ, Καπιταλιστικός Ρεαλισμός, 58.
[2] Το Ινστιτούτο για την Επισφαλή Συνείδηση, Γιατί είμαστε όλοι τόσο αγχωμένοι – υπάκουοι κι αδρανείς;
[3] Ό.π.
[4] Όπως λένε ορισμένοι φίλοι των οποίων τα ονόματα ντρέπομαι να αναφέρω –των οποίων τα ονόματα δεν ξέρω–, τείνουμε να ξεχνάμε πως «υπάρχει άπλετη ομορφιά στο γεγονός ότι βρισκόμαστε εδώ και πουθενά αλλού».
[5] T. Adorno, «Υγεία προς Θάνατο», στο Minima Moralia
[6] A. Culp, A Guerrilla Guide to Refusal, 105-108.
[7] M. Schiller, Remembering the Armed Struggle: Life in Baader-Meinhof, 21-24.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ένα ελληνο-αλβανικό ανήκειν εν τη γενέσει;

Guest Editors / Μεταξύ ελληνικότητας και αλβανικότητας 

Μια έρευνα επιβεβαιώνει ότι η αλβανική μετανάστευση στην Ελλάδα αναδιαμορφώνει ριζικά τις έννοιες της ταυτότητας και του ανήκειν, αποκαλύπτοντας τις προκλήσεις και τις προοπτικές αυτής της νέας πραγματικότητας.
ΙΛΙΡΙΝΤΑ ΜΟΥΣΑΡΑΙ
ΕΠΕΞ Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Περιβάλλον / Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για τη θαλάσσια ζωή και μπλόκαρε, έστω προσωρινά, τα σχέδια για εξορύξεις στον ανεξερεύνητο βυθό. Ο Andrew Sweetman μιλά στη LiFO για την έρευνα που έγινε απροσδόκητα viral και συγκρούστηκε με κολοσσούς, πολιτικές αποφάσεις και… το TikTok.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Ακροβατώντας / Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Τι σημασία έχουν τα μεγάλα σκάνδαλα, όταν η απειλή είναι μπροστά μας, όπως οι καραβιές Λίβυων και Σουδανών μεταναστών και πολιτικών προσφύγων που καταφθάνουν στη νότια Κρήτη και εισβάλλουν ανεξέλεγκτα στην πατρίδα;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Ο δημοσιογράφος της «Εφημερίδας των Συντακτών» και του e-tetRadio μιλά για την εφημερίδα, επιβεβαιώνοντας τις τελικές συζητήσεις με τον Δημήτρη Μελισσανίδη, για την κρίση της αριστεράς, την επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα και το μέλλον του Τύπου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Οπτική Γωνία / «Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Ο θεατρικός σκηνοθέτης Guy Ben-Aharon, που βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα, γράφει στη LiFO για την απόρριψη που βιώνει τόσο στην πατρίδα του όσο και στο εξωτερικό ως Ισραηλινός που υποστηρίζει την ελευθερία της Παλαιστίνης. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
«Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Οπτική Γωνία / «ΟΠΕΚΕΠΕ: Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έστειλε πριν από λίγο καιρό στη Βουλή τη δικογραφία για Αυγενάκη και Βορίδη, αλλά η ΝΔ δεν βλέπει ποινικές ευθύνες υπουργών στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ και επιμένει ότι πρόκειται για «διαχρονικές παθογένειες». 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Γιατί κανείς δεν μας προστατεύει από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Οπτική Γωνία / Γιατί δεν μας προστατεύει κανείς από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Η Κομισιόν στέλνει τη χώρα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή δεν έχει υιοθετήσει τα απαραίτητα σχέδια δράσης για την ηχορρύπανση. Τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητά μας; Μιλά στη LiFO ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Γεώργιος Παπανικολάου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας κανονικός αφελληνισμός

Οπτική Γωνία / Ένας κανονικός αφελληνισμός

Στη θέση εκείνων των ξένων που καλλιεργούσαν μια αληθινή σχέση με την Ελλάδα, πολλαπλασιάζονται τα φιμέ τζάμια των υπερπολυτελών τζιπ, αόρατοι και αδιάφοροι μεσάζοντες, αγοραστές επαύλεων που υπενοικιάζονται ή έχουν γίνει φρούρια με μικρούς ιδιωτικούς στρατούς τραμπούκων.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και θεωρητικός φυσικός μιλά για την προέλευση της συνείδησης, τoν εγκέφαλο ως κβαντική μηχανή και το μέλλον του ανθρώπου ως υβριδίου τεχνολογίας και βιολογίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Οπτική Γωνία / «Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Ένα 13χρονο παιδί δεν άντεξε την ομοφοβία και έδωσε τέλος στη ζωή του. Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος εξηγεί πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να εντοπίσουν έγκαιρα τα σημάδια της αυτοκτονικής διάθεσης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Antinero: Καταγγελία-μαμούθ για το μεγαλύτερο πρόγραμμα δασικής πρόληψης

Ρεπορτάζ / Antinero: Πώς το «μεγαλύτερο πρόγραμμα δασικής πρόληψης» έγινε πεδίο καταγγελιών

Με εκατομμύρια ευρώ να έχουν ήδη διατεθεί, το πρόγραμμα Antinero μπαίνει στο στόχαστρο: 213 φορείς και πολίτες υπέβαλαν αναφορά στην Ε.Ε., αμφισβητώντας τη νομιμότητα και την αποτελεσματικότητά του.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ