Το μήνυμα ότι «ουδείς αναντικατάστατος πλην εμού» περνάει ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ της Τουρκίας, καθώς πιάνοντας εξαπήνης άπαντες ανακοίνωσε ότι καρατομεί τον άνθρωπο που θεωρούνταν τα τελευταία χρόνια το «δεξί του χέρι» με κύκλους της αντιπολίτευσης να τον αποκαλούν «Γκέμπελς της Τουρκίας».
Ο Φαχρετίν Αλτούν, ένας από τους πιο επιδραστικούς ανθρώπους στον τομέα της κυβερνητικής επικοινωνίας στην Τουρκία, υπηρέτησε ως Πρόεδρος της Διεύθυνσης Επικοινωνίας της Προεδρίας από το 2018 έως το 2025. Η Διεύθυνση αυτή, που ιδρύθηκε με προεδρικό διάταγμα, έχει τον ρόλο του συντονισμού της κυβερνητικής επικοινωνίας και της αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης, ενώ λειτουργεί ως κεντρικός μηχανισμός για την προώθηση της εικόνας της κυβέρνησης τόσο εντός όσο και εκτός Τουρκίας.
Με απόφαση που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Τουρκίας και υπογράφτηκε από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, πραγματοποιήθηκε μια σημαντική αλλαγή στην ηγεσία της Διεύθυνσης Επικοινωνίας: Απομακρύνθηκε από τη θέση του ο Φαχρετίν Αλτούν. Σύμφωνα με την απόφαση, στη θέση του Προέδρου Επικοινωνίας διορίστηκε ο Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών, Μπουραχεντίν Ντουράν.
Ο Αλτούν, από την πλευρά του, διορίστηκε Πρόεδρος του Τουρκικού Ινστιτούτου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ισότητας (TİHEK).
Ο Αλτούν είχε αφήσει προηγουμένως τη θέση του Γενικού Συντονιστή του Ιδρύματος SETA στον Ντουράν, προκειμένου να αναλάβει την Προεδρία Επικοινωνίας. Με αυτή την απόφαση, ο Αλτούν παραδίδει ξανά τα καθήκοντά του στον Ντουράν.
Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Αλτούν βρέθηκε συχνά στο επίκεντρο έντονων πολιτικών και κοινωνικών αντιπαραθέσεων. Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες στιγμές ήταν η δημόσια υποστήριξή του σε ένα κήρυγμα της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων, το οποίο χαρακτήριζε τη φιλία και το φλερτ μεταξύ ανδρών και γυναικών ως «την πόρτα που οδηγεί στην μοιχεία». Η δήλωση αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στην πολιτική σκηνή, με τον Αλτούν να υπερασπίζεται τη Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων και το έργο της. Επιπλέον, ο Αλτούν απάντησε σε επικρίσεις σχετικά με την κατάργηση της Συνθήκης της Κωνσταντινούπολης, που αφορούσε τα δικαιώματα των γυναικών, φέρνοντας στο προσκήνιο το ζήτημα της μαντίλας και κατηγορώντας τους επικριτές ως υποκριτές που παλαιότερα περιόριζαν τα δικαιώματα των γυναικών.
Παράλληλα, προκλήθηκε σκάνδαλο σχετικά με την αμοιβή της συζύγου του, Δρ. Φατμανούρ Αλτούν, από την Τουρκική Αεροπορική Εταιρεία (THY). Αν και ο Αλτούν είχε δηλώσει ότι η σύζυγός του είχε παραιτηθεί από τις αμοιβές αυτές, αποκαλύφθηκε μέσω δικαστικών εγγράφων και δηλώσεων πολιτικών αντιπάλων ότι συνέχιζε να λαμβάνει πληρωμές, γεγονός που προκάλεσε πολιτική αντιπαράθεση. Ο Αλτούν κατηγορήθηκε επίσης ότι είχε οργανώσει έναν «στρατό τρολ» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την προώθηση κυβερνητικών θέσεων και την καταπολέμηση της κριτικής. Ωστόσο, ο ίδιος αρνήθηκε κατηγορηματικά αυτές τις κατηγορίες, χαρακτηρίζοντάς τες ως ψευδείς και πολιτικά υποκινούμενες.
Το 2022, υπό την εποπτεία του, ιδρύθηκε το Κέντρο Καταπολέμησης της Παραπληροφόρησης (DMM), με στόχο την αντιμετώπιση συστηματικών εκστρατειών παραπληροφόρησης κατά της Τουρκίας. Το κέντρο αυτό, αν και παρουσιάστηκε ως σημαντικό βήμα για την προστασία της πληροφόρησης, έχει προκαλέσει ερωτήματα σχετικά με τη διαφάνεια και τη λειτουργία του. Τον Ιούνιο του 2023, ο Αλτούν επανεξελέγη στη θέση του Προέδρου της Διεύθυνσης Επικοινωνίας, εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη του προς τον Πρόεδρο Ερντογάν και δεσμευόμενος να συνεχίσει την «μάχη για την αλήθεια» και την προώθηση των στόχων της κυβέρνησης για το «Τουρκικό Αιώνα».
Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Αλτούν αποτέλεσε κεντρικό πρόσωπο στη διαμόρφωση της εικόνας της κυβέρνησης, αλλά και στην εφαρμογή πολιτικών που συχνά προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις, τόσο εντός της Τουρκίας όσο και διεθνώς. Η νέα του θέση στο TİHEK τον φέρνει σε έναν διαφορετικό ρόλο, αυτόν της προώθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ισότητας, σε μια περίοδο που η Τουρκία βρίσκεται υπό διεθνή παρακολούθηση για θέματα δικαιωμάτων. Η πορεία του Αλτούν αποτυπώνει τις προκλήσεις και τις αντιφάσεις της τουρκικής πολιτικής σκηνής, όπου η επικοινωνία, η εξουσία και η διαχείριση της πληροφορίας παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της χώρας.
Μετά την ανακοίνωση, ο νέος Πρόεδρος Επικοινωνίας έκανε ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ευχαριστώντας τον Πρόεδρο Ερντογάν: «Ευχαριστώ θερμά τον Πρόεδρό μας, κ. Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που μου ανέθεσε την Προεδρία Επικοινωνίας της Προεδρίας της Δημοκρατίας. Εύχομαι υπό την ηγεσία του Προέδρου μας να προσφέρω χρήσιμες υπηρεσίες στην πατρίδα και το έθνος μας».
Ο Φαχρετίν Αλτούν σε ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανέφερε: «Από σήμερα αποχωρώ από την Προεδρία Επικοινωνίας της Προεδρίας της Δημοκρατίας, θέση που ανέλαβα στις 25 Ιουλίου 2018 με την εμπιστοσύνη του Προέδρου μας κ. Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και την είχα υπηρετήσει για περίπου 7 χρόνια. Ευχαριστώ τον Πρόεδρό μας που μου ανέθεσε και εμπιστεύτηκε αυτό το καθήκον, την οικογένειά μου που ήταν πάντα δίπλα μου, τους συνεργάτες μου που εργάστηκαν μαζί μου για την κατασκευή του Τουρκικού Μοντέλου Επικοινωνίας, καθώς και όλους τους δημοσιογράφους που αγωνίζονται για την αλήθεια.
Εύχομαι επιτυχία στον Αναπληρωτή Υπουργό Εξωτερικών και αγαπητό μου αδελφό, Καθηγητή Δρ. Μπουραχεντίν Ντουράν, που αναλαμβάνει την Προεδρία Επικοινωνίας. Συνεργαστήκαμε για πολλά χρόνια και είμαι πολύ ικανοποιημένος που παραδίδω τα καθήκοντα σε αυτόν.
Τέλος, ευχαριστώ ξανά τον Πρόεδρό μας που με τίμησε με τον διορισμό μου ως Πρόεδρος του Τουρκικού Ινστιτούτου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ισότητας (TİHEK) και εύχομαι επιτυχίες σε όλα τα μέλη του Ινστιτούτου στα νέα τους καθήκοντα.»
Ο Μπουραχεντίν Ντουράν γεννήθηκε το 1971 στην περιοχή Αγρίλιο στα περιοχή του Σαγγάριου. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και Διεθνείς Σχέσεις στο Πανεπιστήμιο του Βοσόρου. Εργάστηκε ως ερευνητής και καθηγητής σε διάφορα πανεπιστήμια, μεταξύ άλλων στο Πανεπιστήμιο Σακαρίας και στο Πανεπιστήμιο Şehir της Κωνσταντινούπολης. Από το 2014 έως το 2024 υπηρέτησε ως Γενικός Συντονιστής του Ιδρύματος SETA, γνωστού για τη στενή σχέση του με το κυβερνών κόμμα AKP.
Ο Φαχρετίν Αλτούν γεννήθηκε το 1976 στο Στουτγκάρδη της Γερμανίας. Αποφοίτησε από το Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης το 1998. Ολοκλήρωσε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Mimar Sinan και διδακτορικό με θέμα τη συγκριτική ανάλυση των θεωριών μέσων των McLuhan και Baudrillard. Υπηρέτησε σε διοικητικές θέσεις στο SETA και στην Ισλαμική Πανεπιστημιακή Σχολή Ibn Haldun. Έχει εργαστεί ως αρθρογράφος και παρουσιαστής σε διάφορα μέσα ενημέρωσης. Διορίστηκε Πρόεδρος Επικοινωνίας στις 25 Ιουλίου 2018 και αποχώρησε από τη θέση αυτή στις 10 Ιουλίου 2025, οπότε και ανέλαβε την προεδρία του TİHEK.
Η δράση του Φαχρετίν Αλτούν που του απέφερε το προσωνύμιο «Γκέμπελς»
Όταν ο γαμπρός του προέδρου Ερντογάν παραιτήθηκε ξαφνικά από τη θέση του υπουργού Οικονομικών στα τέλη του 2020, τέσσερα στελέχη στα κορυφαία δημοσιογραφικά γραφεία της Τουρκίας, είπαν ότι έλαβαν μια σαφή οδηγία από τους διευθυντές τους: Μην το αναφέρετε μέχρι να το πει η κυβέρνηση.
Ο Φαχρετίν Αλτούν, που διορίστηκε το 2018 από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ως πρόεδρος της νεοσύστατης Διεύθυνσης Επικοινωνιών της Τουρκίας, αποτελεί κεντρικό πρόσωπο στη διαχείριση της κυβερνητικής επικοινωνίας και των μέσων ενημέρωσης. Παρότι μέχρι τότε ήταν σχετικά άγνωστος στον χώρο των μέσων, ο Αλτούν ανέλαβε μια δομή με ετήσιο προϋπολογισμό περίπου 38 εκατομμυρίων δολαρίων, η οποία έχει εξελιχθεί από απλή υπηρεσία έκδοσης δελτίων τύπου σε έναν οργανισμό που συντονίζει την κυβερνητική πολιτική επικοινωνίας, αντιμετωπίζοντας παράλληλα και τις «συστημικές εκστρατείες παραπληροφόρησης» εναντίον της Τουρκίας.
Η Διεύθυνση διαθέτει 48 γραφεία σε 43 χώρες και απασχολεί παρατηρητές μέσων, μεταφραστές, νομικούς και ειδικούς δημοσίων σχέσεων. Όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται από τον Αλτούν και τους συνεργάτες του, οι οποίοι ελέγχουν την κάλυψη σημαντικών ειδήσεων που θα μπορούσαν να βλάψουν την εικόνα της κυβέρνησης, όπως οικονομικά ή στρατιωτικά γεγονότα. Για παράδειγμα, μετά την παραίτηση του υπουργού Οικονομικών Αλμπαϊράκ, η Διεύθυνση ζήτησε από τα μέσα ενημέρωσης να κρατήσουν σιωπή μέχρι να ανακοινώσει επίσημα ο Ερντογάν την αποδοχή της παραίτησης, με αποτέλεσμα οι μεγάλες τηλεοπτικές και έντυπες εφημερίδες να καλύψουν το θέμα μόνο μετά από 30 ώρες.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απόκρυψη της είδησης για τον θάνατο 30 Τούρκων στρατιωτών σε αεροπορική επίθεση στη Συρία το 2020. Τα κυρίαρχα μέσα επικεντρώθηκαν σε μια διαμάχη με την Ευρωπαϊκή Ένωση για τους Σύρους πρόσφυγες, ενώ οι πληροφορίες για την επίθεση περιορίστηκαν σε επίσημες κυβερνητικές δηλώσεις, κατόπιν εντολής της Διεύθυνσης.
Παρά τις αρνήσεις κυβερνητικών αξιωματούχων ότι η Διεύθυνση δίνει οδηγίες στα μέσα, είναι κοινό μυστικό πως οι δημοσιογράφοι ενημερώνονται για το πλαίσιο κάλυψης ώστε να αποφεύγεται η παραπλάνηση του κοινού. Η αυστηρή επίβλεψη και ο έλεγχος των μέσων ενημέρωσης συνδέονται με την αυξανόμενη συγκέντρωση των μέσων στα χέρια προσώπων και εταιρειών που υποστηρίζουν τον Ερντογάν και το κόμμα του AKP.
Από το 2008 και μετά, μεγάλοι όμιλοι μέσων ενημέρωσης πέρασαν σε φιλοκυβερνητικά χέρια, με κορυφαίο παράδειγμα την εξαγορά της εφημερίδας Sabah και του τηλεοπτικού σταθμού ATV από την Turkuvaz Media Group. Μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, η κυβέρνηση έκλεισε περίπου 150 μέσα με υποτιθέμενους δεσμούς με τον Φετουλάχ Γκιουλέν, ενισχύοντας τον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας στα ΜΜΕ.
Η τελευταία μεγάλη εξαγορά έγινε το 2018, όταν ο μεγιστάνας των μέσων Αϊντίν Ντογάν πούλησε την εφημερίδα Hürriyet και άλλα μέσα στον όμιλο Demirören, που θεωρείται προσκείμενος στην κυβέρνηση. Η εξαγορά αυτή επιβάρυνε οικονομικά τον όμιλο, ο οποίος κατέγραψε μεγάλες ζημίες και συσσωρευμένα χρέη.
Τα μέσα που διατηρούν ανεξαρτησία και εξακολουθούν να ασκούν κριτική στην κυβέρνηση υφίστανται πιέσεις μέσω της ρυθμιστικής αρχής μέσων BIK, η οποία τιμωρεί τα μέσα με αναστολή κρατικής διαφήμισης, ουσιαστικά πλήττοντας οικονομικά τις εφημερίδες. Οι αναστολές αυτές έχουν αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και έχουν επικεντρωθεί κυρίως σε ανεξάρτητα μέσα, όπως η εφημερίδα Evrensel, που δέχτηκε μόνιμη απαγόρευση κρατικής διαφήμισης.
Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας έχει κρίνει ότι η BIK υπερέβη τα όρια της ρύθμισης και μετατράπηκε σε εργαλείο τιμωρίας, καλώντας το κοινοβούλιο να τροποποιήσει τη νομοθεσία. Ωστόσο, η BIK, υπό την ηγεσία διορισμένου από τον Ερντογάν προέδρου, συνεχίζει τη λειτουργία της.
Παρόμοια είναι η κατάσταση και με το RTUK, τη ρυθμιστική αρχή ραδιοφώνου και τηλεόρασης, όπου τα πρόστιμα επιβάλλονται κυρίως σε ανεξάρτητα κανάλια, ενώ τα φιλοκυβερνητικά μένουν ατιμώρητα. Μέλη του RTUK έχουν αναφερθεί σε εντολές για αλλαγές σε εκπομπές και αυτολογοκρισία, όπως κατά τη διάρκεια των καταστροφικών πυρκαγιών του καλοκαιριού, όπου ζητήθηκε να μη δείχνουν τις πραγματικές φωτιές.
Η αυτολογοκρισία στα μέσα ενημέρωσης έχει γίνει πλέον σχεδόν αυτόματη. Παραδείγματα όπως η καθυστέρηση της κάλυψης της βράβευσης του Ορχάν Παμούκ με το Νόμπελ Λογοτεχνίας δείχνουν ότι ακόμα και σημαντικά γεγονότα περνούν από φίλτρο πριν προβληθούν, ενώ δημοσιογράφοι αναφέρουν ότι τα μέσα υποκλίνονται στην κυβέρνηση περισσότερο από ποτέ.
Συνολικά, η εικόνα που διαμορφώνεται είναι αυτή ενός συστήματος όπου η κυβέρνηση του Ερντογάν, μέσω της Διεύθυνσης Επικοινωνιών και των ρυθμιστικών αρχών, ελέγχει στενά την ενημέρωση, περιορίζει την κριτική και προωθεί μια ελεγχόμενη αφήγηση, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ελευθερίας του Τύπου και της δημοσιογραφικής ανεξαρτησίας στην Τουρκία.
