Η περιοδεία του Ντόναλντ Τραμπ στον Περσικό Κόλπο άλλαξε το πεδίο της διπλωματίας στη Μέση Ανατολή, οδηγώντας το Ισραήλ στο περιθώριο, όπως παρατηρεί σε ανάλυσή του το πρακτορείο Reuters.
«Τίποτα δεν αποτύπωσε πιο εύγλωττα την αυξανόμενη απομόνωση του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου από την εικόνα του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, να ανταλλάσσει χειραψία με τον ισλαμιστή ηγέτη της Συρίας Άχμεντ αλ-Σαράα - έναν άνδρα τον οποίο το Ισραήλ έχει χαρακτηρίσει "τρομοκράτη της Αλ Κάιντα με κοστούμι"», παρατηρεί το πρακτορείο.
«Έχει τις δυνατότητες. Είναι ένας πραγματικός ηγέτης», δήλωσε ο Τραμπ στους δημοσιογράφους μετά τη συνάντησή του με τον Σαράα στο Ριάντ. Ήταν μια συνάντηση που οργάνωσαν οι Σαουδάραβες οικοδεσπότες του Αμερικανού προέδρου, με τους οποίους ο τελευταίος υπέγραψε σειρά συμφωνιών σε τομείς όπως η άμυνα, οι επιχειρήσεις και η τεχνολογία.
Ο Τραμπ στον Κόλπο και το Ισραήλ στο περιθώριο
Η τετραήμερη περιοδεία του Τραμπ σε Σαουδική Αραβία, Κατάρ και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα δεν ήταν απλώς μια διπλωματική παράσταση υψηλού επιπέδου. Κατά γενική ομολογία, σφράγισε την ανάδυση μιας νέας περιφερειακής τάξης υπό την ηγεσία των σουνιτικών κρατών, η οποία επισκιάζει τον αποδυναμωμένο «άξονα αντίστασης» του Ιράν και αφήνει το Ισραήλ στο περιθώριο, σύμφωνα με τρεις περιφερειακές και δύο δυτικές πηγές.
Σε μια περίοδο που η Ουάσινγκτον εκφράζει όλο και μεγαλύτερη δυσαρέσκεια για την αδυναμία του Ισραήλ να καταλήξει σε συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα, η περιοδεία του Τραμπ ερμηνεύτηκε από πολλούς ως προσβολή προς τον Νετανιάχου – τον ίδιο άνδρα που είχε γίνει ο πρώτος ξένος ηγέτης που επισκέφθηκε την Ουάσινγκτον μετά την επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο, τον Ιανουάριο.
Το μήνυμα ήταν σαφές: Στο πραγματιστικό, συναλλακτικό όραμα του Τραμπ για τη Μέση Ανατολή, ο Νετανιάχου δεν μπορεί πλέον να θεωρεί δεδομένη την άνευ όρων υποστήριξη της Ουάσινγκτον.
«Αυτή η κυβέρνηση είναι πολύ απογοητευμένη με τον Νετανιάχου και αυτή η απογοήτευση φαίνεται», δήλωσε ο Ντέιβιντ Σένκερ, πρώην βοηθός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για τις υποθέσεις της Εγγύς Ανατολής υπό τον Τζορτζ Μπους. «Θέλουν να συνδιαλλαγούν και ο Νετανιάχου δεν τους δίνει τίποτα αυτή τη στιγμή».
Παρότι οι ΗΠΑ δεν σκοπεύουν να αποκόψουν τη στρατηγική σχέση τους με το Ισραήλ, παραμένει σαφές – σύμφωνα με τις ίδιες πηγές – ότι η κυβέρνηση Τραμπ επιθυμεί να υπενθυμίσει στον Νετανιάχου πως η Αμερική προωθεί και δικά της συμφέροντα στη Μέση Ανατολή, και δεν θα ανεχτεί παρεμπόδιση αυτών.
Οι τριβές με το Ισραήλ και το ρήγμα για το Ιράν
Η υπομονή της Ουάσινγκτον δοκιμάζεται τόσο από την άρνηση του Ισραήλ να δεχτεί εκεχειρία στη Γάζα όσο και από την εναντίωση του Νετανιάχου στις συνομιλίες ΗΠΑ–Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Το γραφείο του Νετανιάχου δεν απάντησε σε αιτήματα για σχόλιο και δεν έχει εκδώσει καμία δημόσια δήλωση για την περιοδεία του Τραμπ, σύμφωνα με το Reuters.
Ο εκπρόσωπος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, Τζέιμς Χιούιτ, επανέλαβε ότι ο πρόεδρος «παραμένει φίλος του Ισραήλ», υπογραμμίζοντας: «Συνεχίζουμε να συνεργαζόμαστε στενά με τον σύμμαχό μας Ισραήλ για να διασφαλίσουμε ότι οι εναπομείναντες όμηροι στη Γάζα θα απελευθερωθούν, ότι το Ιράν δεν θα αποκτήσει ποτέ πυρηνικά όπλα και για να ενισχύσουμε την περιφερειακή ασφάλεια στη Μέση Ανατολή».
Ωστόσο, η ενόχληση εντός της κυβέρνησης Τραμπ για τη στάση του Νετανιάχου σε Γάζα και Ιράν είναι διάχυτη. Πολλαπλές πηγές ανέφεραν ότι οι διμερείς εντάσεις είχαν κορυφωθεί ήδη πριν από την περιοδεία του Τραμπ στον Κόλπο.
Η κορύφωση ήρθε όταν, κατά την επίσκεψή του στην Ουάσινγκτον τον Απρίλιο, ο Νετανιάχου αιφνιδιάστηκε μαθαίνοντας λίγες ώρες πριν τη συνάντησή του ότι οι ΗΠΑ είχαν αποφασίσει να ξεκινήσουν συνομιλίες με το Ιράν. Ο ίδιος ζητούσε αμερικανική στήριξη σε πιθανές επιθέσεις κατά των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων.
Γάζα: Το αγκάθι που διχάζει τις σχέσεις ΗΠΑ - Ισραήλ
Κατά την προεκλογική εκστρατεία του, ο Τραμπ είχε υποσχεθεί κατάπαυση του πυρός στη Γάζα και απελευθέρωση των ομήρων. Ωστόσο, μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Νετανιάχου συνέχιζε τις επιχειρήσεις χωρίς σαφή τελική στρατηγική. Πάνω από 52.900 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους, σύμφωνα με τις τοπικές αρχές της Γάζας.
Η σύγκρουση ξέσπασε στις 7 Οκτωβρίου 2023, όταν η Χαμάς εξαπέλυσε αιματηρή επίθεση στο Ισραήλ, σκοτώνοντας περίπου 1.200 ανθρώπους και απαγάγοντας 250. Ενώ αρχικά υπήρχαν ελπίδες ότι η περιοδεία Τραμπ θα συνέβαλε σε διπλωματική λύση, οι προσδοκίες διαψεύστηκαν.
Ο Νετανιάχου – ο οποίος αντιμετωπίζει κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου στη Χάγη, ενώ βρίσκεται και ενώπιον της ισραηλινής Δικαιοσύνης για διαφθορά – κλιμάκωσε την επιχείρηση. Η νέα επίθεση στη Γάζα ξεκίνησε καθώς ο Τραμπ ολοκλήρωνε από την περιοδεία του.
Η στρατηγική Τραμπ και η ανακατανομή ισχύος στη Μέση Ανατολή
Η προσπάθεια του Τραμπ να επεκτείνει τις Συμφωνίες του Αβραάμ σκοντάφτει στην αδιαλλαξία του Ισραήλ. Η Σαουδική Αραβία ξεκαθάρισε ότι δεν θα προχωρήσει σε εξομάλυνση των σχέσεων αν δεν υπάρξει κατάπαυση του πυρός και προοπτική παλαιστινιακής κρατικής υπόστασης – όροι που ο Νετανιάχου απορρίπτει.
«Δεν έχει καμία στρατηγική, κανένα σχέδιο για την επόμενη μέρα στη Γάζα», σχολίασε ο Σένκερ. «Και στέκεται εμπόδιο».
Αν και ο Τραμπ αρνήθηκε δημοσίως ότι είναι απογοητευμένος από τον Νετανιάχου, δήλωσε στο Fox News ότι ο Ισραηλινός ηγέτης «αντιμετωπίζει μια δύσκολη κατάσταση». Ωστόσο, κινείται αποφασιστικά προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης των δεσμών με τα σουνιτικά κράτη του Κόλπου, και κυρίως τη Σαουδική Αραβία.
Η ενίσχυση των δεσμών Τραμπ με τον σουνιτικό κόσμο
Σύμφωνα με ανώτερη περιφερειακή πηγή, η επίσκεψη Τραμπ «επιβεβαίωσε τον ηγετικό ρόλο της Σαουδικής Αραβίας στον σουνιτικό αραβικό κόσμο». Αντίθετα, η Τεχεράνη φαντάζει αποδυναμωμένη μετά από χρόνια πολέμου μέσω πληρεξουσίων και ισραηλινών επιθέσεων κατά της Χαμάς και της Χεζμπολάχ.
«Το Ιράν είχε τον ηγετικό ρόλο. Τώρα η Σαουδική Αραβία έχει εισέλθει με άλλα εργαλεία: την οικονομία, τα χρήματα, τις επενδύσεις», δήλωσε χαρακτηριστικά η ίδια πηγή.
Τα κράτη του Κόλπου επενδύουν στην πρόσβαση σε προηγμένα οπλικά συστήματα και τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης, βρίσκοντας στον Τραμπ έναν πρόθυμο συνομιλητή. Στο Κατάρ, ο Αμερικανός πρόεδρος έγινε δεκτός με τιμές αρχηγού κράτους, παρά τις στενές σχέσεις του εμιράτου με τη Χαμάς.
Η υποδοχή αυτή ενόχλησε την Ιερουσαλήμ. «Πολλοί Ισραηλινοί δεν καταλαβαίνουν πόσο κεντρικό έχει γίνει το Κατάρ για τις ΗΠΑ», σημείωσε ο Γιοέλ Γκουζάνσκι. Η παρουσία της μεγαλύτερης αμερικανικής στρατιωτικής βάσης στην περιοχή και ο πλούτος του Κατάρ σε φυσικό αέριο το καθιστούν στρατηγικό εταίρο της Ουάσινγκτον.
Τα διπλωματικά πλήγματα για το Ισραήλ και οι νέες ισορροπίες
Ο Τραμπ ανακοίνωσε συμφωνίες συνολικής αξίας 2 τρισ. δολαρίων κατά την περιοδεία του στον Κόλπο . Στη Σαουδική Αραβία συμφώνησε σε αγορά όπλων ύψους 142 δισ. δολαρίων, προκαλώντας ανησυχία στο Ισραήλ για απώλεια στρατιωτικής υπεροχής, ιδίως αν το Ριάντ αποκτήσει πρόσβαση στα F-35.
Ο Τραμπ φέρεται να διαπραγματεύεται και πρόγραμμα πυρηνικής ενέργειας με τη Σαουδική Αραβία – άλλη μια εξέλιξη που προκαλεί έντονη ανησυχία στο Ισραήλ.
Η αιφνιδιαστική δήλωση Τραμπ για άρση κυρώσεων στη Συρία, κατόπιν αιτήματος του Ριάντ, παρά τις αντιρρήσεις του Ισραήλ, ανέδειξε τη μετατόπιση της επιρροής. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε και η ανακωχή με τους Χούτι στην Υεμένη – συμμάχους του Ιράν – η οποία έδωσε τέλος σε ενδεχόμενη αμερικανική στρατιωτική επιχείρηση στην Ερυθρά Θάλασσα.
Ο πρώην Ισραηλινός πρωθυπουργός Ναφτάλι Μπένετ ήταν πιο ευθύς: «Η Μέση Ανατολή υφίσταται τεκτονικές αλλαγές μπροστά στα μάτια μας, οι εχθροί μας γίνονται ισχυρότεροι και ο Νετανιάχου... και η συμμορία του είναι παράλυτοι, παθητικοί, σαν να μην υπάρχουν», έγραψε στην πλατφόρμα X.
