Στα τέλη της δεκαετίας του ’70, ο Ιάπωνας Toru Iwatani κοίταξε ένα πιάτο με πίτσα απ’ όπου είχε αφαιρεθεί το πρώτο κομμάτι. Το υπόλοιπο του πιάτου, κυκλικό με ένα τρίγωνο κενό, του φάνηκε σαν στόμα.
Και ήταν ακριβώς αυτό που έψαχνε. «Αν αφαιρέσεις ένα κομμάτι, μοιάζει με στόμα», είχε πει ο ίδιος στο Wired το 2010, επιβεβαιώνοντας τον αστικό μύθο πίσω από τη γέννηση του Pac-Man.
Ο Pac-Man, που φέτος γιορτάζει τα 45 του χρόνια από την πρώτη εμφάνιση του, δεν ήταν άλλο από μια απλή κίτρινη αχόρταγη «φάτσα». Ο παίκτης έπρεπε να την καθοδηγήσει μέσα σε σκοτεινούς λαβύρινθους, καταπίνοντας όσο το δυνατόν περισσότερες τελείες, αποφεύγοντας τους τέσσερις «φανταστικούς» διώκτες: τον Blinky (κόκκινο), τον Pinky (ροζ), τον Inky (κυανό) και τον Clyde (πορτοκαλί).
«Ο Pac-Man σχεδιάστηκε για να εκφράζει, με τον απλούστερο δυνατό τρόπο, την έννοια του “τρώω”», λέει η Michiko Kumagai, υπεύθυνη αδειών της Bandai Namco. «Όπως τα χρυσά τόξα των McDonald's, έτσι και αυτός έγινε ένα σύμβολο που αναγνωρίζεται παγκοσμίως. Ο καθένας μπορεί να καταλάβει αμέσως τι σημαίνει».
Η επιτυχία ήταν καθολική. Στην αρχή, η φάτσα ονομάστηκε PuckMan στην Ιαπωνία, με έμπνευση από τη φράση paku paku taberu, δηλαδή «τρώω λαίμαργα». Σύμφωνα με το Guinness Book of World Records, πρόκειται για το πιο πετυχημένο coin-operated arcade παιχνίδι όλων των εποχών, με τα έσοδα να αγγίζουν τα 14 δισεκατομμύρια δολάρια, χάρη στα μηχανήματα arcade αλλά και στις μεταγενέστερες εκδόσεις του σε κονσόλες, από το NES μέχρι το Xbox 360.
Pac-Man: Ένα πολιτιστικό σύμβολο
Ο καθηγητής Peter Etchells του Πανεπιστημίου Bath Spa τονίζει ότι ο Pac-Man αποτέλεσε μια μορφή-ορόσημο για την mainstream βιομηχανία των videogames. «Είχε μια κομψή απλότητα που τράβηξε τη φαντασία των παικτών», εξηγεί. Δεν χρειαζόταν να είσαι “gamer” για να καταλάβεις τη στρατηγική του "τσιμπήματος" - απλό στην αρχή, δύσκολο στην τελειότητα».
Πολλοί παίκτες, ιδίως τη δεκαετία του ’80, κατέφευγαν σε οδηγούς όπως το “How to win at Pac-Man” για να μάθουν τα μοτίβα των λαβυρίνθων απέξω κι ανακατωτά. Χιλιάδες τουρνουά οργανώθηκαν παγκοσμίως.
Το ενδιαφέρον είναι ότι ο Pac-Man διαφοροποιήθηκε από άλλους τίτλους της εποχής, όπως το Asteroids ή το Space Invaders. «Ήταν λιγότερο “ανδροκρατούμενος”», σχολιάζει ο Etchells. «Ο δημιουργός του είχε δηλώσει πως ήθελε να φτιάξει ένα παιχνίδι που να μπορούν να απολαύσουν όλοι -και κυρίως οι γυναίκες». Η συνέχεια με το Ms Pac-Man το 1982, το απέδειξε.
Ο ίδιος ο Iwatani έχει δηλώσει ότι σχεδίασε τους φαντασματάκια με απλότητα και χαριτωμενιά, επηρεασμένος από την ιαπωνική αισθητική του wabi-sabi, όπου η ομορφιά βρίσκεται στην απλότητα.
Pac-Man: Από τις αίθουσες arcade στα εργαστήρια
Η επιρροή του Pac-Man δεν περιορίστηκε στο gaming. Επιστημονικά πειράματα τον αξιοποίησαν για να μελετήσουν τη συμπεριφορά ανθρώπων και πιθήκων.
Το 2007, ομάδα του Caltech μελέτησε με χρήση MRI τη δραστηριότητα του εγκεφάλου παικτών που δέχονταν ελαφρύ ηλεκτροσόκ όταν τους έπιαναν τα φαντασματάκια. «Το σκανάρισμα έδειξε αλλαγή στην εγκεφαλική δραστηριότητα όταν τα φαντάσματα πλησίαζαν», λέει ο Dr Tom Garner του Sheffield Hallam University.
Το 2024, άλλη μελέτη στο Cornell απέδειξε ότι μαϊμούδες παρακολουθούσαν με στρατηγικό τρόπο τα μοτίβα στον λαβύρινθο του Pac-Man, παίρνοντας αποφάσεις βάσει ιεραρχικών επιλογών – κάτι που παλιότερα θεωρούνταν πέρα από τις γνωστικές ικανότητες των μη ανθρώπινων ζώων.
«Ο Pac-Man μάς βοήθησε να κατανοήσουμε καλύτερα πώς σκέφτονται και λειτουργούν τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ζώα», προσθέτει ο Garner.
Pac-Man: Ένας ήρωας με σώμα, χωρίς φωνή
Ένα στοιχείο-κλειδί είναι η θεωρία της «ενσώματης εμπειρίας»: το πώς ο παίκτης συνδέεται συναισθηματικά με τον ήρωα. «Ο Pac-Man δεν ήταν απλώς ένα όχημα ή ένα όπλο, αλλά ένα πλάσμα με ζωή», εξηγεί ο Garner. «Έβγαζε ήχους πόνου όταν τον έπιαναν, δημιουργώντας έναν ιδιαίτερο δεσμό με τον παίκτη».
Αυτός ο δεσμός, ενισχυμένος από την παιδική μνήμη, συνεχίζει να κρατά τον Pac-Man ζωντανό. «Είναι ένα σύμβολο μιας άλλης εποχής, των σκοτεινών arcade με τα νέον και τις φίλιες-αντιπαλότητες των παικτών», λέει ο Etchells.Πολιτιστικό εικονίδιο για πάντα;
Η CEO της Bandai Namco, Nao Udagawa, αναγνωρίζει ότι σε σχέση με τον Sonic ή τον Mario, ο Pac-Man έχει λιγότερες ιστορίες να διηγηθεί. Είναι ένας χαρακτήρας χωρίς φωνή, χωρίς σενάριο. Όμως, όπως λέει, «σε αυτήν ακριβώς την απλότητα κρύβεται και η διαχρονική του αναγνωρισιμότητα – ακόμα και για τη γενιά Ζ».
Μέσα από συνεργασίες με donuts Krispy Kreme και διαδραστικές εμπειρίες τύπου escape room σε πόλεις όπως το Μάντσεστερ και το Ντουμπάι, η Bandai Namco θέλει να διατηρήσει τον Pac-Man ζωντανό για άλλα 45 χρόνια. Μπορεί να μη δηλώνουν ακόμη αν θα τον δούμε στη μεγάλη οθόνη, αλλά το σχέδιο είναι σαφές: ο Pac-Man έχει ξεπεράσει το gaming και είναι πλέον πολιτιστικό εικονίδιο.
Και ίσως το πιο σημαντικό: παραμένει ένα σύμβολο που μας θυμίζει κάτι βαθιά προσωπικό. Όπως λέει ο Etchells, «είναι μια υπενθύμιση της παιδικής ηλικίας, τότε που παίζαμε με φίλους και αντιπάλους στις αίθουσες με τα φώτα νέον. Και ταυτόχρονα, μας θυμίζει πως, για να νικήσουμε, πρέπει κάποια στιγμή να σταματήσουμε να τρέχουμε και να αντιμετωπίσουμε τα φαντάσματά μας».
Με πληροφορίες από BBC
