Οι πανδημίες τελειώνουν κοινωνικά πριν τελειώσουν βιολογικά

ΔΥΟ ΕΙΝΑΙ οι τρόποι με τους οποίους λήγει τυπικά μια πανδημία, σύμφωνα με τους ιστορικούς. Με τον ιατρικό, όταν ο αριθμός των θυμάτων έχει φτάσει πλέον σε πολύ χαμηλά επίπεδα, και ο κοινωνικός, όταν σημειώσει αντίστοιχα μεγάλη κάμψη ο φόβος του κοινού για την ασθένεια.

Με άλλα λόγια, μια πανδημία τελειώνει όχι επειδή έχει εξαφανιστεί η ασθένεια αλλά επειδή οι άνθρωποι έχουν κουραστεί να ζουν σε καθεστώς φόβου και πανικού και μαθαίνουν να ζουν με την ασθένεια.

Ο διαχωρισμός αυτά σημειώνεται στο σχετικό ρεπορτάζ των New York Times με τίτλο «Πώς τελειώνουν οι πανδημίες;» ("How Pandemics End"), όπου παρουσιάζονται οι απόψεις ειδικών για το θέμα. Όπως λέει ο Allan Brandt, ιστορικός στο πανεπιστήμιο του Harvard, «όπως φανερώνει η συζήτηση γύρω από την επανεκκίνηση της οικονομίας, πολλά ζητήματα σχετικά με το αποκαλούμενο τέλος της πανδημίας, δεν καθορίζονται από τα στοιχεία που έχουν να κάνουν με τα ιατρικά και επιστημονικά δεδομένα αλλά από μια σειρά κοινωνικοπολιτικές διαδικασίες».

«Το τέλος είναι κάτι πολύ, πολύ αόριστο», δηλώνει στο ρεπορτάζ η Dora Vargha, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Exeter. «Το αφήγημα της λήξης είναι πολύ αδύναμο έτσι κι αλλιώς. Για ποιους λήγει μια επιδημία και ποιος είναι αυτός που θα ανακηρύξει το τέλος της;».

Μια από τις μεγάλες πανδημίες που έληξαν (ή μάλλον έσβησαν) κοινωνικά πριν λήξουν βιολογικά, ήταν και η πανδημία της Ισπανικής Γρίπης το 1918 που στοίχισε τη ζωή σε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπων πριν το τέλος της. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε επίσης λήξει και οι άνθρωποι ήταν έτοιμοι για μια νέα αρχή, πρόθυμοι να αφήσουν πίσω τους εφιάλτες του πολέμου και της αρρώστιας. Μέχρι και πριν λίγο καιρό, η γρίπη του 1918 έμοιαζε να έχει ξεχαστεί.

Ακολούθησαν βέβαια και άλλες πανδημίες, όχι τέτοιας τρομακτικής κλίμακας, αλλά πάντως διόλου αμελητέες. Κατά την αποκαλούμενη γρίπη του Χονγκ Κονγκ το 1968, έχασαν τη ζωή τους γύρω στο ένα εκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως (100.000 μόνο στις ΗΠΑ), κυρίως άτομα από 65 χρονών και πάνω. Ο ιός αυτός ακόμα κυκλοφορεί με την μορφή εποχικής γρίπης, αλλά σπανίως μνημονεύεται η αρχική φονική του δραστηριότητα.

Ποιο θα είναι όμως το τέλος της τρέχουσας πανδημίας;

Πολλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι κι αυτή η πανδημία θα λήξει κοινωνικά πριν λήξει με την ιατρική έννοια. Οι άνθρωποι θα κουραστούν σε τέτοιο βαθμό από τους περιορισμούς ώστε θα σημάνουν από μόνοι τους το τέλος του συναγερμού, πριν βρεθεί το εμβόλιο ή η θεραπεία, ακόμα κι αν ο ιός εξακολουθεί να μολύνει μέρος του πληθυσμού.

«Νομίζω ότι παρατηρείται ένα είδος κοινωνικής – ψυχολογικής εξάντλησης και δυσφορίας», λέει η ιστορικός του Πανεπιστημίου του Yale, Naomi Rogers. «Ίσως βρισκόμαστε ήδη στη χρονική στιγμή όπου ο κόσμος λέει, 'αρκετά, δεν πάει άλλο, θέλω πίσω την κανονική μου ζωή'. Βλέπουμε ήδη να επικρατεί μια κάποια σύγκρουση απόψεων ανάμεσα σε αρμόδιους για την δημόσια υγεία και σε μέρος του κοινού που βλέπει ήδη το κοινωνικό τέλος της πανδημίας. Ποιος όμως μπορεί υπεύθυνα να σημάνει την λήξη;».

Άλλοι ειδικοί πιστεύουν πάντως ότι δεν θα υπάρξει κάποια ξαφνική, απόλυτη νίκη: το τέλος της πανδημίας θα είναι μια μακρά και δύσκολη διαδικασία.