Το καλοκαίρι του 2025 ίσως μείνει στην ιστορία ως η στιγμή που η Ευρώπη γύρισε την πλάτη στον υπερτουρισμό.
Το πρακτορείο Bloomberg κάνει έναν απολογισμό του φαινομένου του υπερτουρισμού και πώς επηρεάζει ειδικά τις τοπικές κοινωνίες στην Ευρώπη, επισημαίνοντας πως μπορεί οι κυβερνήσεις να μην μπορούν να αποκηρύξουν τα έσοδα, σίγουρα όμως οι ντόπιοι αποκηρύσσουν το φαινόμενο.
Στη Βαρκελώνη, ντόπιοι εξοργισμένοι από την αδυναμία να κινηθούν στους ασφυκτικά γεμάτους δρόμους, ψέκασαν τουρίστες με νεροπίστολα. Στη Μαγιόρκα, χιλιάδες κατέβηκαν στους δρόμους ζητώντας το τέλος του μαζικού τουρισμού. Στη Γένοβα, κάτοικοι παρέλασαν στα σοκάκια με ένα χάρτινο υπερωκεάνιο, διαμαρτυρόμενοι για τη «φουρνιά» των επισκεπτών από τα κρουαζιερόπλοια. Στο Παρίσι, το προσωπικό του Λούβρου πραγματοποίησε διαμαρτυρία κατά του υπερπληθυσμού του μουσείου, αφήνοντας πλήθη επισκεπτών απ’ έξω. Και στη Βενετία, η βασική δεξίωση του γάμου του Τζεφ Μπέζος μεταφέρθηκε εκτός πόλης, καθώς διαδηλωτές με πλακάτ που έγραφαν «Σώστε τη Βενετία από τον Μπέζος» αντιδρούσαν στην κατάληψη του ιστορικού κέντρου από τον πολυτελή γάμο του ιδρυτή της Amazon.
Υπερτουρισμός στην Ευρώπη: Το όριο έχει ξεπεραστεί
Καθώς οι τουρίστες επιστρέφουν στα προ της πανδημίας επίπεδα, πολλοί από τους παραδοσιακούς προορισμούς βιώνουν αυτό που ονομάζεται «υπερτουρισμός» - ένα σημείο καμπής όπου η καθημερινότητα των κατοίκων γίνεται ασφυκτική.
Το 2023, η Ζάκυνθος, από τα πιο επιβαρυμένα νησιά στην Ευρώπη, υποδέχτηκε 150 φορές περισσότερους επισκέπτες απ’ όσους κατοίκους διαθέτει. Το 2024, οι αφίξεις τουριστών στην Ευρώπη έφτασαν τα 756 εκατομμύρια, δηλαδή 46 εκατομμύρια περισσότερες από το προηγούμενο έτος.
Οι επισκέπτες φέρνουν μεν χρήματα και δουλειές, αλλά δημιουργούν κυκλοφοριακή συμφόρηση, ρύπανση, πίεση στις δημόσιες υπηρεσίες και στεγαστικές ελλείψεις. Η εκρηκτική ανάλπτυξη πλατφορμών όπως το Airbnb, το VRBO και το Wimdu έχει οδηγήσει σε εξαφάνιση πολλών κατοικιών από την αγορά μακροχρόνιας μίσθωσης. Οι ενοικιαστές μπορεί να βρεθούν να ζουν δίπλα σε επισκέπτες που διασκεδάζουν μέχρι το πρωί. Τοπικά καταστήματα κλείνουν για να δώσουν τη θέση τους σε καταστήματα με σουβενίρ και παγωτατζίδικα. Η αυξανόμενη ζήτηση ανεβάζει τις τιμές τόσο πολύ, ώστε οι ίδιοι οι κάτοικοι δεν μπορούν να κάνουν διακοπές στη χώρα τους. Στις παραθαλάσσιες περιοχές, η μαζική ροή τουριστών επιβαρύνει το περιβάλλον και εξαντλεί βασικούς πόρους όπως το νερό. Το 2024, οι Κυκλάδες εντάχθηκαν στον κατάλογο Κληρονομιάς σε Κίνδυνο, εξαιτίας της πίεσης που ασκεί η τουριστική ανάπτυξη στο τοπίο και τον τοπικό πολιτισμό.
Υπερτουρισμός: Οι πιο επιβαρυμένοι προορισμοί
Ο υπερτουρισμός εμφανίζεται κυρίως σε τρεις τύπους περιοχών: μεσογειακά παραθαλάσσια θέρετρα, αλπικά χιονοδρομικά κέντρα και ιστορικές πόλεις με έντονη επισκεψιμότητα. Στις πλέον επιβαρυμένες περιοχές περιλαμβάνονται τα ελληνικά νησιά, η ακτογραμμή της Κροατίας και τα χωριά του Τιρόλου στην Αυστρία. Οι περιοχές αυτές έχουν μικρό πληθυσμό όλον τον χρόνο, καθώς οι εποχικοί εργαζόμενοι μετακινούνται αλλού όταν τελειώνει η τουριστική περίοδος.
Στις πόλεις, τα δεδομένα είναι ακόμα πιο εντυπωσιακά: το 2024, το Παρίσι δέχθηκε πάνω από 400.000 επισκέπτες ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο - 20 φορές τον τοπικό πληθυσμό και πολλαπλάσιους από την Αθήνα (88.000) και την Κοπεγχάγη (64.000). Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και πιο απρόσμενες περιοχές, όπως τα ισπανικά Κανάρια Νησιά ή τα νησιά της Γερμανίας στη Βόρεια Θάλασσα.
Ο υπερτουρισμός πλέον αγγίζει και λιγότερο προβεβλημένους προορισμούς. Η Αλβανία δέχεται πλέον οργανωμένο τουρισμό από πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Το Πόρτο, κάποτε ήσυχη εναλλακτική της Λισαβόνας, είναι σήμερα εξίσου πολύβουο με την πρωτεύουσα.
Υπερτουρισμός: Ποιος φταίει;
Όλοι δείχνουν με το δάχτυλο αλλού, παρατηρεί το Bloomberg. Η Airbnb κατηγορεί τα ξενοδοχεία, καθώς απορροφούν το 80% των διανυκτερεύσεων. Η TUI, από την άλλη, επιρρίπτει ευθύνες στην Airbnb και στις βραχυπρόθεσμες μισθώσεις, οι οποίες «καταβροχθίζουν» την αγορά μακροχρόνιων ενοικίων. Ορισμένοι οικοδεσπότες υποστηρίζουν ότι το πρόβλημα δεν είναι οι τουρίστες, αλλά οι «ψηφιακοί νομάδες» που με τις μεσαίας διάρκειας διαμονές τους εκτοπίζουν τους μόνιμους κατοίκους.
Κυβερνήσεις καταδικάζουν τον υπερτουρισμό την ίδια ώρα που εγκρίνουν νέα ξενοδοχεία και επεκτάσεις αεροδρομίων. Οι τουρίστες πια δεν «ταξιδεύουν»· κινούνται βάσει «λίστας επιθυμιών», συρρέοντας σε «ινσταγκραμικά» σημεία όπως η Rue Crémieux στο Παρίσι ή η Ponte dei Salti στην Ελβετία, με συνέπεια τη συντριβή της τοπικής ζωής.
Είναι ο υπερτουρισμός τόσο κακός;
Για τις κυβερνήσεις, αποτελεί πηγή πλούτου και χρηματοδοτικό εργαλείο για την εθνική κληρονομιά. Όταν γίνεται με βιώσιμο τρόπο, ο τουρισμός προάγει τη διαπολιτισμική κατανόηση. Αρκετοί λιγότερο επισκέψιμοι προορισμοί συνεχίζουν να διψούν για τουρίστες.
Ο υπερτουρισμός συχνά λειτουργεί ως αποδιοπομπαίος τράγος για άλλα προβλήματα. Οι ελλείψεις στέγης λύνονται με οικοδομές, όχι απαραίτητα με την απαγόρευση του Airbnb. Οι διαμαρτυρίες στρέφονται περισσότερο κατά της βιομηχανίας του τουρισμού και της άνισης κατανομής των κερδών. Οι εταιρείες κρουαζιέρας, που κρατούν τους ταξιδιώτες στο πλοίο για φαγητό και διασκέδαση, πριν τους αφήσουν μαζικά στο ιστορικό κέντρο, δέχονται συχνά τα περισσότερα πυρά.
Ωστόσο, αν οι τουρίστες ήταν όλοι «παίρνουν και δεν δίνουν», γιατί θα συνέχιζαν οι κυβερνήσεις να τους προσελκύουν; Το 2024, η ταξιδιωτική βιομηχανία στην Ελλάδα παρήγαγε 21,7 δισ. ευρώ σε άμεσο εισόδημα και 42,7 δισ. σε έμμεσο, από δαπάνες σε εστιατόρια, μεταφορές και διασκέδαση.
Η δυσφορία των κατοίκων για τον υπερτουρισμό
Όσοι ζουν σε δημοφιλείς περιοχές ελάχιστα παρηγορούνται γνωρίζοντας ότι ο τουρισμός ενισχύει την τοπική οικονομία. Η πανδημία τους έδωσε για λίγο πίσω την πόλη τους. Τώρα που τα πλήθη επέστρεψαν, η απώλεια εκείνης της ηρεμίας μοιάζει ασήκωτη.
Η ενόχληση θα μπορούσε να μειωθεί με καλύτερη συμπεριφορά των επισκεπτών. Όπως στην περίπτωση ενός τουρίστα στην Ισλανδία που κατέστρεψε ένα πολύτιμο στρώμα βρύων χαράζοντας «Στείλτε γυμνά». Δεν ήταν θέμα πλήθους - αλλά έλλειψης σεβασμού. Σε άλλες περιπτώσεις, απλώς η παρουσία υπερβολικά πολλών ανθρώπων αλλοιώνει την εμπειρία: το «I amsterdam» απομακρύνθηκε από την πλατεία του Rijksmuseum γιατί η πλατεία ασφυκτιούσε καθημερινά, παρά την ευπρεπή συμπεριφορά των τουριστών.
Οι κυβερνητικές παρεμβάσεις κατά του υπερτουρισμού
Πολλές πόλεις προσπαθούν να ανακατευθύνουν τη ροή των τουριστών. Σε Λονδίνο και Παρίσι, επιτρέπονται μόνο 90 ημέρες Airbnb ανά έτος. Σκωτία και Καλιφόρνια εφαρμόζουν καθεστώτα αδειοδότησης. Στη Νέα Υόρκη απαγορεύεται σε διαμέρισμα κάθε διαμονή κάτω των 30 ημερών, ενώ η Βαρκελώνη θα έχει πλήρη απαγόρευση βραχυχρόνιων μισθώσεων μετά το 2028.
Η φορολογία είναι άλλο ένα εργαλείο. Η Βενετία χρεώνει 5 - 10 ευρώ για είσοδο τις πιο πολυσύχναστες ημέρες του έτους. Η Νέα Ζηλανδία επιβάλλει τέλος 100 δολαρίων στους μη Αυστραλούς επισκέπτες.
Σε πολεοδομικό επίπεδο, το Άμστερνταμ απαγορεύει νέα τουριστικά καταστήματα στο κέντρο και χρηματοδοτεί συνεταιριστικά μαγαζιά. Η Βαρκελώνη προστατεύει τα ιστορικά της καταστήματα. Το Πάρκο Γκουέλ μειώνει τον αριθμό των επισκεπτών με τέλη εισόδου και υποχρεωτικές κρατήσεις, ακόμα και για τους ντόπιους.
Τα μέτρα ωστόσο, δεν έχουν ακόμη αποδώσει. Οι περιορισμοί στις διανυκτερεύσεις παρακάμπτονται. Οι ενοικιάσεις συνεχίζονται με άλλες μορφές. Οι τουριστικοί φόροι λειτουργούν κυρίως εισπρακτικά - όχι περιοριστικά. Όπως σημειώνει ο λέκτορας Greg Richards, στο Άμστερνταμ ο φόρος θα έπρεπε να τριπλασιαστεί για να αποτρέψει την άφιξη τουριστών.
Η προώθηση εναλλακτικών προορισμών βοηθά, αλλά δεν μειώνει ουσιαστικά τον συνολικό όγκο. Οι λιγότερο προβλέψιμοι τουρίστες απλώς αντικαθίστανται από άλλους, κι έτσι οι γνωστοί προορισμοί μένουν πάντα γεμάτοι.
Η διαχείριση του υπερτουρισμού παραμένει το μεγάλο στοίχημα της Ευρώπης - ανάμεσα στην οικονομική εξάρτηση και την κοινωνική αντοχή.
Με πληροφορίες από Bloomberg
