Το Qala, η μεγαλύτερη ψυχιατρική μονάδα για γυναίκες στο Αφγανιστάν, φιλοξενεί σήμερα 104 ασθενείς - κάποιες για περισσότερα από 40 χρόνια.
Το BBC εξασφάλισε αποκλειστική πρόσβαση στο ίδρυμα, αποκαλύπτοντας ιστορίες γυναικών που δεν μπορούν να φύγουν, καθώς η πατριαρχία, οι περιορισμοί των Ταλιμπάν και η κοινωνική εγκατάλειψη τις έχουν καταδικάσει σε ισόβιο εγκλεισμό.
Στην κορυφή ενός λόφου στα δυτικά της Καμπούλ, πίσω από μια σιδερένια πύλη με συρματόπλεγμα, βρίσκεται ένα μέρος για το οποίο ελάχιστοι μιλούν και ακόμη λιγότεροι επισκέπτονται. Πρόκειται για την πτέρυγα γυναικών σε κέντρο ψυχικής υγείας που λειτουργεί από την Αφγανική Ερυθρά Ημισέληνο (ARCS). Είναι η μεγαλύτερη από τις ελάχιστες εγκαταστάσεις της χώρας για γυναίκες με ψυχικές ασθένειες.
Οι ντόπιοι το αποκαλούν Qala – το «φρούριο». Το BBC μπήκε στο συνωστισμένο κέντρο, όπου το προσωπικό δυσκολεύεται να αντεπεξέλθει στη φροντίδα των 104 γυναικών που ζουν εκεί.
Ανάμεσά τους και η Μαριάμ* που δηλώνει θύμα ενδοοικογενειακής βίας. Ηλικίας περίπου 25 ετών, βρίσκεται στο κέντρο εδώ και εννέα χρόνια, μετά από κακοποίηση και παραμέληση από την οικογένειά της και μια περίοδο αστεγίας. «Τα αδέρφια μου με χτυπούσαν κάθε φορά που επισκεπτόμουν κάποιον γείτονα», λέει. Η οικογένειά της δεν την άφηνε να βγαίνει μόνη, καθώς –σύμφωνα με την παράδοση– οι νέες γυναίκες δεν πρέπει να κυκλοφορούν χωρίς συνοδεία.
Τελικά, όπως περιγράφει, την πέταξαν έξω από το σπίτι, αναγκάζοντάς την να ζήσει στον δρόμο. Εκεί τη βρήκε μια γυναίκα που, ανησυχώντας για την ψυχική της υγεία, την έφερε στο κέντρο. Παρά την ιστορία της, η Μαριάμ χαμογελά συνεχώς και συχνά τραγουδά. Είναι από τις λίγες ασθενείς που επιτρέπεται να βοηθούν στο κτίριο, κάνοντας εθελοντικά δουλειές καθαριότητας.
Είναι έτοιμη να αποχωρήσει. Όμως δεν μπορεί να φύγει, καθώς δεν έχει πού να πάει. «Δεν περιμένω να επιστρέψω στους γονείς μου. Θέλω να παντρευτώ κάποιον εδώ, στην Καμπούλ, γιατί αν πάω πίσω, θα με εγκαταλείψουν ξανά», λέει. Η Μαριάμ, χωρίς οικογενειακή στήριξη, παραμένει ουσιαστικά εγκλωβισμένη στο ίδρυμα.
«Είμαστε έρμαια χωρίς προστάτη»
Στο Αφγανιστάν, οι αυστηροί κανονισμοί των Ταλιμπάν και οι πατριαρχικές παραδόσεις καθιστούν σχεδόν αδύνατο για τις γυναίκες να ζήσουν αυτόνομα. Για να ταξιδέψουν, να εργαστούν ή ακόμη και να έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, απαιτείται νόμιμος κηδεμόνας - ενώ οι οικονομικές ευκαιρίες είναι σχεδόν ανύπαρκτες.
Η Χαμπίμπα, 28 ετών, μεταφέρθηκε στο κέντρο από τον σύζυγό της, ο οποίος την έδιωξε από το σπίτι όταν παντρεύτηκε ξανά. Τώρα δεν έχει πού να πάει. Ο άντρας της αρνείται να τη δεχθεί πίσω, ενώ η χήρα μητέρα της δεν μπορεί να τη στηρίξει. Οι τρεις γιοι της ζουν με έναν θείο· παλαιότερα την επισκέπτονταν, αλλά φέτος δεν τους έχει δει. Χωρίς τηλέφωνο, δεν μπορεί καν να επικοινωνήσει. «Θέλω να ξανασμίξω με τα παιδιά μου», λέει με δάκρυα.
Εγκατάλειψη και στίγμα
Η ψυχοθεραπεύτρια Σαλίμα Χαλίμπ εξηγεί ότι ορισμένες γυναίκες παραμένουν στο κέντρο 35-40 χρόνια. «Τις έχουν εγκαταλείψει οι οικογένειές τους. Κανείς δεν τις επισκέπτεται, κι έτσι ζουν και πεθαίνουν εδώ».
Δεκαετίες πολέμου έχουν αφήσει βαθύ αποτύπωμα στην ψυχική υγεία των Αφγανών, ιδιαίτερα των γυναικών, ενώ το θέμα εξακολουθεί να περιβάλλεται από στίγμα.
Ο αναπληρωτής εκπρόσωπος των Ταλιμπάν, Χαμντουλάχ Φίτρατ, δήλωσε στο BBC ότι η κυβέρνησή τους «δεν επιτρέπει βία κατά των γυναικών» και πως έχουν «διασφαλίσει τα δικαιώματα των γυναικών στο Αφγανιστάν». Ωστόσο, στοιχεία του ΟΗΕ για το 2024 καταγράφουν επιδείνωση της ψυχικής υγείας: το 68% των γυναικών δηλώνουν ότι αισθάνονται «κακή» ή «πολύ κακή» ψυχολογική κατάσταση.
«Δεν υπάρχουν κρεβάτια - Αλυσοδέσαμε την κόρη μας»
Το ίδρυμα δέχεται ολοένα περισσότερες ασθενείς τα τελευταία τέσσερα χρόνια και έχει πλέον λίστα αναμονής.
Η οικογένεια μιας 16χρονης, της Ζαϊνάμπ, προσπαθούσε επί έναν χρόνο να την εισάγει. Τελικά βρέθηκε χώρος. Μέχρι τότε η κοπέλα έμενε κλεισμένη στο σπίτι, με δεμένα τα πόδια για να μην δραπετεύσει. Δεν είναι σαφές ποια ακριβώς ψυχικά προβλήματα αντιμετωπίζει, όμως δυσκολεύεται να εκφραστεί.
Ο πατέρας της, Φεντά Μοχάμαντ, είπε ότι οι αρχές την είχαν βρει μίλια μακριά, να περιπλανιέται, αφού είχε εξαφανιστεί για μέρες. «Σκαρφαλώνει στους τοίχους και το σκάει αν τη λύσουμε», λέει. Ο ίδιος εξηγεί ότι τα προβλήματά της ξεκίνησαν όταν ήταν οκτώ ετών, αλλά χειροτέρεψαν μετά τις βομβιστικές επιθέσεις στο σχολείο της τον Απρίλιο του 2022.
«Η έκρηξη την εκτίναξε σε έναν τοίχο. Βοηθήσαμε να μεταφερθούν οι τραυματίες και τα πτώματα. Ήταν εφιαλτικό», θυμάται. Ο ίδιος ομολογεί ότι αν δεν είχε βρεθεί κρεβάτι στο κέντρο, σκόπευε να τη κρατά δεμένη, θεωρώντας ότι η συμπεριφορά της «τον ντροπιάζει». Το αν η Ζαϊνάμπ θα καταλήξει, όπως η Μαριάμ και η Χαμπίμπα, να παραμείνει «εγκαταλελειμμένη» στο Qala μένει να φανεί.
Με πληροφορίες από BBC
