Νέα αρχαιολογικά ευρήματα από την ανατολική Αγγλία ανατρέπουν όσα γνωρίζαμε έως σήμερα για την προέλευση της ανθρώπινης ικανότητας να ανάβει και να ελέγχει τη φωτιά.
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature, οι άνθρωποι φαίνεται πως είχαν κατακτήσει την τεχνολογία της φωτιάς ήδη πριν από 400.000 χρόνια, δηλαδή σχεδόν 350.000 χρόνια νωρίτερα απ’ ό,τι υποδήλωναν μέχρι τώρα τα αδιαμφισβήτητα αρχαιολογικά δεδομένα.
Η ανακάλυψη έγινε σε περιοχή κοντά στο χωριό Barnham, στην κομητεία Σάφολκ, όπου εντοπίστηκαν καμένη γη και λίθινα εργαλεία με ίχνη υψηλής θερμικής καταπόνησης. Μέχρι σήμερα, η παλαιότερη αδιαμφισβήτητη απόδειξη ότι οι άνθρωποι άναβαν οι ίδιοι φωτιά προερχόταν από τη βόρεια Γαλλία και χρονολογούνταν πριν από περίπου 50.000 χρόνια. Είναι πάντως γνωστό ότι πολύ νωρίτερα εκμεταλλεύονταν φυσικές πυρκαγιές, ήδη πριν από 1 εκατ. χρόνια.
«Οι συνέπειες αυτής της ανακάλυψης είναι τεράστιες», δήλωσε ο δρ Ρομπ Ντέιβις, παλαιολιθικός αρχαιολόγος στο British Museum και ένας εκ των επικεφαλής της έρευνας. Όπως εξηγεί, η δυνατότητα δημιουργίας και ελέγχου της φωτιάς αποτελεί ένα από τα πιο καθοριστικά ορόσημα στην ανθρώπινη εξέλιξη, με πρακτικά και κοινωνικά οφέλη που επηρέασαν καθοριστικά την πορεία του είδους.
Οι άνθρωποι που άναψαν τις πρώιμες εστίες φωτιάς δεν ήταν Homo sapiens
Οι άνθρωποι που άναψαν αυτές τις πρώιμες εστίες δεν ήταν, ωστόσο, Homo sapiens. Το ανθρώπινο είδος μας δεν εγκαταστάθηκε εκτός Αφρικής σε μόνιμη βάση πριν από περίπου 100.000 χρόνια. Οι κάτοικοι της περιοχής στη Σάφολκ εκτιμάται ότι ήταν πρώιμοι Νεάντερταλ, με βάση απολιθώματα παρόμοιας ηλικίας που έχουν βρεθεί στο Σουάνσκομπ της Αγγλίας και στην Αταπουέρκα της Ισπανίας, τα οποία φέρουν πρώιμο DNA Νεάντερταλ.
«Πρόκειται δηλαδή για απόδειξη ότι οι πρώιμοι Νεάντερταλ άναβαν φωτιά στη Βρετανία πριν από 400.000 χρόνια», εξηγεί ο καθηγητής Κρις Στρίνγκερ από το Natural History Museum, μέλος της ερευνητικής ομάδας.
Η τόσο πρώιμη χρονολόγηση της χρήσης ελεγχόμενης φωτιάς αλλάζει τα δεδομένα για τον ρόλο της στην ανθρώπινη εξέλιξη. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η φωτιά υπήρξε καθοριστικός παράγοντας για την επιβίωση σε ψυχρότερα κλίματα, την προστασία από θηρία, την παρασκευή της τροφής και τη δημιουργία σταθερών κοινωνικών δεσμών.
«Η φωτιά εξασφάλιζε θερμότητα, φως και ασφάλεια. Κυρίως όμως επέτρεψε στους ανθρώπους να επεξεργάζονται μεγαλύτερη ποικιλία τροφών και να σχηματίζουν πολυπληθέστερες κοινότητες», εξηγεί ο δρ Ντέιβις. Όπως σημειώνει, όλα αυτά συνέβαλαν ώστε να απελευθερωθεί ενέργεια για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και πιο σύνθετων γνωσιακών λειτουργιών.
Τα νέα ευρήματα προέρχονται από έναν εγκαταλελειμμένο χώρο εξόρυξης αργίλου στο Barnham, όπου είχαν εντοπιστεί λίθινα εργαλεία ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα. Η συστηματική επανεξέταση του χώρου ξεκίνησε εκ νέου το 2013 στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Pathways to Ancient Britain», υπό την καθοδήγηση επιστημόνων του British Museum.
«Χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να φτάσουμε στο σημερινό συμπέρασμα», δήλωσε ο καθηγητής Νικ Άστον, επιμελητής των παλαιολιθικών συλλογών του Μουσείου. «Οι πρώτες ενδείξεις για την ύπαρξη φωτιάς άρχισαν να διαφαίνονται γύρω στο 2014, χωρίς όμως να είναι ξεκάθαρο αν επρόκειτο για εστία που άναψαν άνθρωποι ή για κατάλοιπα φυσικής πυρκαγιάς».
Πώς εξακριβώθηκε πότε άναψε η αρχαιότερη ανθρώπινη εστία φωτιάς
Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο άναβαν φωτιά στο Barnham προχώρησε αποφασιστικά με την ανεύρεση δύο μικρών θραυσμάτων πυρίτη. Πρόκειται για ορυκτό που, όταν χτυπηθεί με πυρόλιθο, παράγει σπινθήρες και είναι γνωστό ότι χρησίμευε για την παραγωγή φωτιάς μέχρι και τους ιστορικούς χρόνους.
Η παρουσία του στο συγκεκριμένο σημείο θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντική, καθώς η περιοχή δεν διαθέτει φυσικά κοιτάσματα πυρίτη. Η ερευνητική ομάδα συνέκρινε τα ευρήματα με βάση δεδομένων που περιλάμβανε περισσότερα από 33.000 τοπικά δείγματα. Σε κανένα από αυτά δεν είχε εντοπιστεί πυρίτης. Το στοιχείο αυτό οδήγησε τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι το υλικό είχε μεταφερθεί από μακρινές παράκτιες περιοχές και χρησιμοποιήθηκε σκόπιμα για την παραγωγή φωτιάς.
Την εικόνα συμπλήρωσαν οι γεωχημικές αναλύσεις σε γειτονικό σημείο, όπου εντοπίστηκε χώμα με έντονη ερυθρή απόχρωση. Οι μετρήσεις έδειξαν ότι είχε εκτεθεί επανειλημμένα σε θερμοκρασίες που ξεπερνούσαν τους 700 βαθμούς Κελσίου. Σε συνδυασμό με τα καμένα υπολείμματα και τα εργαλεία που είχαν αλλοιωθεί από τη θερμότητα, οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι στο σημείο υπήρχε εστία, η οποία είχε χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα.
Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Nature. Σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης, τα στοιχεία προσφέρουν πλέον σαφή τεκμήρια ότι οι πρώιμοι Νεάντερταλ άναβαν και χρησιμοποιούσαν φωτιά με οργανωμένο τρόπο.
Η αρχαιολόγος Σεγολέν Βαντεβέλντ από το Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ, η οποία δεν συμμετείχε στην έρευνα, χαρακτήρισε την ανεύρεση του πυρίτη «το στοιχείο που σφραγίζει την υπόθεση». Όπως ανέφερε, πρόκειται για την παλαιότερη μέχρι σήμερα ένδειξη ενεργητικής δημιουργίας φωτιάς από ανθρώπινο είδος. Παράλληλα, εκτίμησε ότι τα νέα δεδομένα ανοίγουν τον δρόμο για πιο προσεκτική επανεξέταση και άλλων αρχαίων θέσεων, όπου τα ίχνη φωτιάς ενδέχεται να είχαν περάσει απαρατήρητα.
Με πληροφορίες από Guardian
