Η νόσος Αλτσχάιμερ πλήττει περισσότερους από 30 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, κυρίως ηλικιωμένους. Μετά τα 65 έτη, ο κίνδυνος εμφάνισής της διπλασιάζεται κάθε πέντε χρόνια, ενώ στα 85 έτη, ένας στους τρεις ανθρώπους θα νοσήσει. Τα συμπτώματά της, όπως η απώλεια μνήμης, η δυσκολία στην εκτέλεση βασικών καθημερινών εργασιών και η κατάθλιψη, επιδεινώνονται προοδευτικά. Με τη συνεχή αύξηση του προσδόκιμου ζωής, η νόσος εξελίσσεται σε μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις δημόσιας υγείας του σύγχρονου κόσμου.
Ωστόσο, παρά τις τεράστιες επενδύσεις στην έρευνα - με 42 δισεκατομμύρια δολάρια να έχουν δαπανηθεί μεταξύ 1995 και 2021 για περισσότερες από 1.000 κλινικές δοκιμές - ελάχιστα φάρμακα έχουν καταφέρει να φτάσουν στην αγορά, και αυτά επικεντρώνονται κυρίως στη διαχείριση των συμπτωμάτων, παρά στην αντιμετώπιση της ίδιας της ασθένειας.
Η κυρίαρχη επιστημονική θεωρία για το Αλτσχάιμερ, γνωστή ως «υπόθεση αμυλοειδούς», υποστηρίζει ότι η συσσώρευση πλακών βήτα-αμυλοειδούς στον εγκέφαλο προκαλεί νευροεκφυλισμό και γνωστική εξασθένηση. Ωστόσο, η θεωρία αυτή παραμένει αμφιλεγόμενη, καθώς δεν παρουσιάζουν όλοι οι εγκέφαλοι με βήτα-αμυλοειδείς πλάκες σημάδια άνοιας, γεγονός που εγείρει ερωτήματα για το αν η εναπόθεση του αμυλοειδούς είναι η αιτία ή απλώς ένα σύμπτωμα της νόσου.
Το βιβλίο "Doctored" του ερευνητή δημοσιογράφου Τσαρλς Πίλερ ρίχνει φως στην επιρροή της επιστημονικής «στενής σκέψης» (groupthink) και στην ακαδημαϊκή ανεντιμότητα που εκτροχίασαν την έρευνα για το Αλτσχάιμερ.
Το 2006, μια μελέτη στο Nature από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Μινεσότα παρουσίασε ένα σημαντικό φαινομενικά εύρημα: ένας υποτύπος του βήτα-αμυλοειδούς φέρεται να προκαλεί εξασθένηση της μνήμης. Η δημοσίευση αυτή έγινε μία από τις πιο πολυαναφερόμενες στην επιστημονική κοινότητα και προσέλκυσε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε δημόσια χρηματοδότηση για έρευνα.
Το 2012, μια δεύτερη μελέτη από επιστήμονες που συνδέονταν με την Cassava Sciences, μια βιοτεχνολογική εταιρεία, ενίσχυσε περαιτέρω τη θεωρία του αμυλοειδούς, συνδέοντας την αντίσταση στην ινσουλίνη με το σχηματισμό των πλακών. Αυτή η ανακάλυψη οδήγησε στη διαμόρφωση της υπόθεσης ότι το Αλτσχάιμερ είναι μια μορφή «διαβήτη του εγκεφάλου», που θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί φαρμακευτικά. Όμως, όπως αποκαλύπτει ο Πίλερ, και οι δύο αυτές μελέτες βασίστηκαν σε πλαστογραφημένα δεδομένα, σύμφωνα με δημοσίευμα του Economist.
Η έρευνα του Πίλερ: Ένα επιστημονικό θρίλερ
Το "Doctored" ακολουθεί την έρευνα του Πίλερ γύρω από αυτή την επιστημονική εξαπάτηση. Στο επίκεντρο της έρευνας του βρίσκεται μια ομάδα ανεξάρτητων ερευνητών-ντετέκτιβ, που ανέλυσαν τις δημοσιευμένες εικόνες των επιστημονικών άρθρων και εντόπισαν παραποιήσεις σε κρίσιμα πειράματα. Μερικά κεφάλαια του βιβλίου διαβάζονται σαν επιστημονικό θρίλερ: σε ένα σημείο, ο Πίλερ παλεύει να κερδίσει την εμπιστοσύνη ενός απρόθυμου πληροφοριοδότη, ενώ σε άλλο, ταξιδεύει κρυφά στην Πράγα για να συναντήσει μια ομάδα ειδικών στην ανάλυση επιστημονικών εικόνων.
Παρά τις αδιάσειστες ενδείξεις για παραποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων, περιοδικά και ελεγκτικοί φορείς άργησαν να αντιδράσουν. Ο Πίλερ κατηγορεί ισχυρούς υποστηρικτές της θεωρίας του αμυλοειδούς, που αγνόησαν τα προειδοποιητικά σημάδια. Τελικά, μόλις τον Ιούνιο του 2024—δύο χρόνια μετά την πρώτη δημοσιοποίηση των κατηγοριών—το Nature αναγκάστηκε να αποσύρει το επίμαχο άρθρο.
Η Cassava Sciences, αν και αρνείται οποιαδήποτε παρατυπία, σταμάτησε τις κλινικές δοκιμές του φαρμάκου της Simufilam τον Νοέμβριο του 2024, καθώς δεν εμφάνισε καμία κλινική αποτελεσματικότητα.
Οι επιπτώσεις για τους ασθενείς και την επιστήμη
Οι συνέπειες αυτών των ερευνών δεν περιορίζονται μόνο στα εργαστήρια. Για ασθενείς με Αλτσχάιμερ και τις οικογένειές τους, τα πειραματικά φάρμακα αποτελούν συχνά την τελευταία τους ελπίδα. Η ενθάρρυνση των ανθρώπων να επενδύσουν τις ελπίδες τους σε φάρμακα που είναι αναποτελεσματικά ή ακόμη και επικίνδυνα αποτελεί σοβαρή ηθική αθέτηση. Επιπλέον, η εμμονή με μια θεωρία που αποδεικνύεται λανθασμένη έχει πιθανότατα απορροφήσει τεράστιους επιστημονικούς πόρους, που θα μπορούσαν να έχουν διατεθεί σε πιο υποσχόμενες θεραπείες.
Από το 2023, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) έχει εγκρίνει δύο νέα φάρμακα που επιβραδύνουν μέτρια τη γνωστική έκπτωση, στοχεύοντας τις αμυλοειδείς πλάκες. Ωστόσο, συνοδεύονται από σοβαρές παρενέργειες, όπως εγκεφαλική αιμορραγία και οίδημα. Ο Πίλερ παραμένει επιφυλακτικός σχετικά με την αποτελεσματικότητά τους, όπως και πολλοί αναγνώστες του, μετά την αποκάλυψη αυτής της συγκλονιστικής ιστορίας επιστημονικής παραπλάνησης και εσφαλμένων κινήτρων.
Με πληροφορίες από Εconomist
