Η Καρένινα του Τολστόι και οι Καρένινες των αναγνωστών― καθένας φαντάζεται κάτι άλλο

Η Καρένινα του Τολστόι και οι Καρένινες των αναγνωστών― καθένας φαντάζεται κάτι άλλο Facebook Twitter
Η Άννα Καρένινα του Aleksei Mikhailovich Kolesov, 1885, στο Εθνικό Μουσείο της Βαρσοβίας/ Η Βίβιαν Λι ως Καρένινα στον κινηματογράφο/ Η Κίρα Νάιτλι
2

Τι πραγματικά 'βλέπουμε', όταν διαβάζουμε ένα βιβλίο; Πώς φανταζόμαστε τους ήρωες του; Πώς πιστεύουμε ότι θα έμοιαζαν, αν είχαν σάρκα και οστά; Πώς να ήταν πραγματικά η Άννα Καρένινα, για παράδειγμα; Φτιάχνουμε εικόνες, βάσει των αφηγήσεων και των περιγραφών του εκάστοτε συγγραφέα. Όμως, το εντυπωσιακό είναι ότι ακόμη και αν έχουμε μία λεπτομερέστατη περιγραφή του προσώπου και της φιγούρας ενός λογοτεχνικού χαρακτήρα, ο καθένας από τα εκατομμύρια των αναγνωστών ανά τον κόσμο θα πλάσει με τη φαντασία του κάτι διαφορετικό. 

Αυτό ακριβώς ήταν και το σκεπτικό του βιβλίου "What We See When We Read" ("Vintage Books") του Peter Mendelsund, το οποίο κυκλοφόρησε στις 5 Αυγούστου και ήδη έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις, τόσο επειδή όλοι κατά καιρούς έχουμε κάνει αυτή τη σκέψη, αλλά και λόγω της ιδιαίτερης εικονογράφησης του, που επιτρέπει στον αναγνώστη, μέσα από σκίτσα και οπτικά παιχνίδια να προβληματιστεί, αλλά και να διασκεδάσει με το πως δισεκατομμύρια ζευγάρια μάτια μπορούν να διαβάζουν το ίδιο πράγμα, αλλά να το οπτικοποιούν διαφορετικά..!

Η Καρένινα του Τολστόι και οι Καρένινες των αναγνωστών― καθένας φαντάζεται κάτι άλλο Facebook Twitter
Έμοιαζε κάπως έτσι η Άννα Καρένινα; Ένα νέο, πολύ ενδιαφέρον βιβλίο ισχυρίζεται ότι τα σκίτσα που φτιάχνoυμε με την φαντασία μας για τους λογοτεχνικούς ήρωες είναι χειρότερα κι από αυτά της αστυνομίας...

Και φυσικά αυτό είναι το σημείο εκκίνησης μεγάλων απογοητεύσεων: αναγνώστες ενός βιβλίου που στη συνέχεια μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο ή την τηλεόραση, σπανίως μένουν ικανοποιημένοι από την επιλογή των ηθοποιών που καλούνταν να ενσαρκώσουν τους λογοτεχνικούς πρωταγωνιστές του εκάστοτε πονήματος. "Δεν τον / -την είχα φανταστεί έτσι", είναι η ατάκα που ανεβαίνει αυθόρμητα στα χείλη μας και δεν έχει να κάνει με το αν είμαστε δύσκολοι ή απαιτητικοί θεατές, αλλά με το ότι είμαστε πιστοί, αφοσιωμένοι και γεμάτοι φαντασία αναγνώστες. Ας γυρίσουμε, όμως, στο παράδειγμα με την τραγική ηρωίδα του Τολστόι κι ας δούμε για λίγο πώς βλέπει τα πράγματα και ο Mendelsund (σ.σ.: τα βλέπει πολύ ωραία εικονογραφημένα, η αλήθεια είναι).

Η Καρένινα του Τολστόι και οι Καρένινες των αναγνωστών― καθένας φαντάζεται κάτι άλλο Facebook Twitter
Ο Peter Mendelsund


"Αν σας ζητούσα να μου περιγράψετε την Άννα Καρένινα, τι θα μου λέγατε; Πιθανώς θα αναφερόσασταν στην ομορφιά σας. Αν είχατε διαβάσει προσεκτικά την περιγραφή του συγγραφέα, θα εστιάζατε στις πυκνές βλεφαρίδες της, στο βάρος της ή στο ανεπαίσθητο χνούδι πάνω από τα χείλη της (ναι - υπάρχει!). O Matthew Arnold είχε σημειώσει κάποτε λεπτομέρειες για τους ώμους της Καρένινα, την πυκνότητα των μαλλιών της και τα μισόκλειστα μάτια της. Αλλά πώς πραγματικά θα έμοιαζε η Καρένινα αν υπήρχε; Μπορεί να νιώθετε πραγματικά εξοικειωμένοι με έναν λογοτεχνικό χαρακτήρα, σαν πραγματικά να τον γνωρίζετε, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορείτε να τον απεικονίσετε. Τόσο συγκεκριμένο και τόσο συγκεχυμένο συνάμα", γράφει ο Mendelsund μεταξύ άλλων και σε ένα απόσπασμα της προδημοσίευσης του βιβλίου του.  Και συνεχίζει με την ίδια χαριτωμένα εκνευριστική ενάργεια και ακρίβεια: 

 

"Οι περισσότεροι συγγραφείς - συνειδητά ή χωρίς να το επιδιώκουν - δημιουργούν τους φανταστικούς ήρωες των βιβλίων τους κυρίως μέσα από περιγραφές της συμπεριφοράς και των συνηθειών τους, παρά περιγράφοντας τη φυσική τους κατάσταση, τα χαρακτηριστικά του προσώπου και της σιλουέτας τους. Ακόμη κι αν ένας συγγραφέας υπερέχει σ' αυτού του είδους τις περιγραφές, στο τέλος οι αναγνώστες μένουμε με την διψασμένη προσμονή για λεπτομέρειες: περιγράφονται κάποια σημεία του σώματος, κάποιες τυχαίες λεπτομέρειες, αλλά οι συγγραφείς δεν μπορούν να μας πουν τα πάντα. Μένουμε εμείς να συμπληρώνουμε τα κενά. Να παραμερίζουμε τις σκιές, να λουστράρουμε και αναγκαστικώς να παραλείπουμε. Τι γνωρίζουμε για το πώς ήταν η Καρένινα; Τα μαλλιά της, το βάρος της - αλλά ας μη γελιόμαστε, αυτές είναι μόνο γενικές όψεις και δεν μπορούν να αναπαραστήσουν την πραγματική εικόνα του προσώπου αυτής της γυναίκας. Η αλήθεια είναι ότι ως αναγνώστες αδυνατούμε να γνωρίζουμε πώς ακριβώς ήταν η Καρένινα - τα σκίτσα που φτιάχνει η φαντασία μας για κάθε λογοτεχνικό ήρωα είναι χειρότερα κι από εκείνα των σκιτσογράφων της αστυνομίας".

 

Η Καρένινα του Τολστόι και οι Καρένινες των αναγνωστών― καθένας φαντάζεται κάτι άλλο Facebook Twitter

 

Στο ίδιο βιβλίο περιέχονται συζητήσεις του Mendelsund με αναγνώστες - φανατικούς διάφορων πασίγνωστων έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που καλούνται να περιγράψουν τον αγαπημένο τους ήρωα, τον οποίο ισχυρίζονται ότι ξέρουν και 'βλέπουν' τόσο καλά σα να καθόταν στο ίδιο δωμάτιο μ' εκείνους, αλλά όταν η κουβέντα γίνεται... δύσκολη (όταν τους ρωτά ο συγγραφέας αν ο ήρωας τους έχει αφέλειες ή μεγάλη μύτη), κομπιάζουν. Επίσης, υπάρχουν μερικές εξαιρετικές εικονογραφήσεις σημείων του σώματος για τα οποία επέμειναν στις περιγραφές τους μεγάλοι συγγραφείς, τα... αυτιά του Καρένιν για παράδειγμα και άλλα ενδιαφέροντα. 

 

Για την ιστορία, o Mendelsund, εκτός από παθιασμένος αναγνώστης, όπως δηλώνει, είναι και ο εμπνευσμένος art director του εκδοτικού ομίλου "Alfred A. Knopf", που φημίζεται όχι μόνο για τους σοβαρούς τίτλους του, αλλά και για τα καλαίσθητα εξώφυλλα των βιβλίων του. Η δουλειά του θεωρείται αναγνωρίσιμη με την πρώτη ματιά, ένα είδος καλλιτεχνικής υπογραφής, που ακόμη κι αν λείπει, είναι εκεί. Ίσως γι' αυτό και σ' αυτή τη συγγραφική του απόπειρα η εικόνα έχει τον πρώτο λόγο και κυρίως το παιχνίδι εικόνας - πραγματικότητας - φαντασίας: τι βλέπουμε, τι στ' αλήθεια υπάρχει, τι φανταζόμαστε ότι 'είδαμε' ή για την ακρίβεια διαβάσαμε...   

 

 

2

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Σπίτι από ζάχαρη»: Το δίκτυο των ανθρώπινων σχέσεων στο μυθιστόρημα της Τζένιφερ Ίγκαν

Βιβλίο / Πώς θα ήταν αν μπορούσαμε να βιώσουμε ξανά όσα ζήσαμε στο παρελθόν;

Το «Σπίτι από ζάχαρη» είναι ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα με στοιχεία επιστημονικής φαντασίας που διερευνά τους κινδύνους της ψηφιακής εποχής, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την αξία της μνήμης και της σύνδεσης.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Θανάσης Βαλτινός: Η νουβέλα «Η Κάθοδος των Εννιά» του διακεκριμένου συγγραφέα

Οθόνες / «Η Κάθοδος των Εννιά»: Η διάσημη νουβέλα του Θανάση Βαλτινού

Πεθαίνει σαν σήμερα ο διακεκριμένος Έλληνας συγγραφέας. Αυτή είναι η ιστορία ενός από τα εμβληματικότερα βιβλία του και η βραβευμένη μεταφορά της στον κινηματογράφο, το 1984, από τον Χρίστο Σιοπαχά.
ΦΩΝΤΑΣ ΤΡΟΥΣΑΣ
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Οι συγγραφείς προχωράμε με αναμμένη δάδα στη σκοτεινή σπηλιά της λογοτεχνίας»

Βιβλίο / Καρολίνα Μέρμηγκα: «Όταν γράφουμε για αληθινούς ανθρώπους, πρέπει να σεβόμαστε τη μνήμη τους»

Η καταξιωμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων Καρολίνα Μέρμηγκα μάς μιλάει για τη δύναμη της τέχνης, για το λογοτεχνικό της εργαστήρι αλλά και για τη χαρά της να μεταφράζει Χίλαρι Μαντέλ, τα βιβλία της οποίας επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ