Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Francisco Goya y Lucientes, Καλλωπίζονται. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης)

«Los Caprichos»: Ο σκωπτικός Γκόγια στην Εθνική Πινακοθήκη

0

Το κοινό θα έχει την ευκαιρία να επισκεφθεί την έκθεση «Francisco Goya, Los Caprichos» στην Εθνική Πινακοθήκη από τις 22 Ιανουαρίου μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2025. Αυτή η πρώτη σειρά χαρακτικών του Γκόγια η μία από τις δύο που δημοσιοποιήθηκαν όταν ο καλλιτέχνης ήταν εν ζωή αποτελείται από ογδόντα έργα, οξυγραφίες σε χαρτί και ακουατίντα, που χρονολογούνται στο 1797-98. Η σειρά, που εκτυπώθηκε το 1803 και ανήκει στην Εθνική Πινακοθήκη, αγοράστηκε το 1962, όταν διευθυντής της ήταν ο Μ. Καλλιγάς

Όταν ο Γκόγια δημιούργησε τα «Los Caprichos» την περίοδο 1797-1798 ήταν περίπου 50 ετών. Αυτή η περίοδος είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για εκείνον, καθώς συνδυάζεται με σημαντικές αλλαγές στην προσωπική του ζωή και στην καλλιτεχνική του πορεία. Από το 1786 είχε ανακηρυχθεί επισήμως ζωγράφος του βασιλιά, απέκτησε φήμη ως ο κορυφαίος των προσωπογραφιών και εξελίχθηκε σε έναν από τους διασημότερους και πιο πετυχημένους ζωγράφους της Ισπανίας. 

Με τη χώρα να περνάει μια φάση πολιτικών και κοινωνικών εντάσεων μετά τη Γαλλική Επανάσταση και υπό την βασιλεία του αυταρχικού Καρόλου Δ’ και παρατηρώντας την πολιτική και θρησκευτική διαφθορά γύρω του, με τους ηγέτες της χώρας, την αριστοκρατία και την Εκκλησία να αδιαφορούν ή να την οδηγούν στον σκοταδισμό, ο Γκόγια άρχισε να αναπαριστά τα φαινόμενα της εποχής του μέσω των χαρακτικών του, καταγγέλλοντας την υποκρισία και τις κακοήθειες της κοινωνίας.

Πρόκειται για έργα που, εκτός από τη σάτιρα που ασκούσαν στην ισπανική κοινωνία του τέλους του 18ου αιώνα, αποτέλεσαν και μια απόπειρα ανάδειξης της έντονης αντίθεσης μεταξύ σκότους και φωτός που δίνει στο έργο μια διακριτά μυστηριώδη και σκοτεινή ποιότητα.

Τότε του συνέβη και κάτι σημαντικό σε προσωπικό επίπεδο. Το 1792 προσβλήθηκε από μια σοβαρή ασθένεια εξαιτίας της οποίας έχασε την ακοή του, γεγονός που επέδρασε καταλυτικά στην ψυχική του κατάσταση και στην καλλιτεχνική του δραστηριότητα. Λέγεται πως πιθανώς η απομόνωση που αισθάνθηκε λόγω της κώφωσής του τον έκανε να ασχοληθεί με τις σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης φύσης και της κοινωνίας, όπως απεικονίζονται στα «Caprichos», όπου, ενώ εξακολουθεί να είναι επίσημος ζωγράφος της αυλής του βασιλιά, διαφοροποιείται από το ακαδημαϊκό ύφος της εποχής και αρχίζει να εξερευνά και να αποτυπώνει προσωπικά οράματα μέσα από εξίσου προσωπικές τεχνικές. Αυτό επιβεβαίωσε μια γενικότερη αλλαγή στο ύφος του έργου του και στον προσανατολισμό του, προετοιμάζοντας σειρές όπως οι «Μαύροι Πίνακες» που ζωγράφισε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, έργα σκοτεινά και ψυχολογικά φορτισμένα που αντανακλούν, μέσα από τις ζοφερές εικόνες τους, την αβεβαιότητα για το μέλλον της κοινωνίας.

Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Louis Lucas, Φρανσίσκο Γκόγια. Metropolitan Museum of Art

Φτιαγμένα από έναν οπαδό του Διαφωτισμού, τα «Caprichos» σατιρίζουν την κοινωνία και πτυχές της όπως η διαφθορά, η θρησκευτική υποκρισία, οι κοινωνικές ανισότητες και οι προκαταλήψεις, η απληστία, η αμάθεια, η δεισιδαιμονία. Η δυσαρέσκεια του Γκόγια για την κοινωνία της εποχής του απεικονίστηκε έντονα μέσα από το αίσθημα του σκοταδισμού και της δυσφορίας, με έντονες αντιφάσεις και αλληγορίες, παραμορφώσεις της φιγούρας, συμβολισμούς και ανατριχιαστικά στοιχεία, όπως ο συνδυασμός ανθρώπων και τεράτων ή και φαντασμάτων που φέρνει κοντά το πραγματικό με το φανταστικό ως βάση της οπτικής και εννοιολογικής δομής των έργων. Οι μεγάλες μορφές και τα θέματα που κυριαρχούν στην αλληγορική αυτή σειρά του Γκόγια θεωρούνται πρόδρομοι της μοντέρνας τέχνης και ενός είδους κοινωνικής και πολιτικής τέχνης που δεν είναι μόνο οπτική αλλά και ιδεολογική και επηρέασε τους εξπρεσιονιστές αλλά και καλλιτέχνες που αντλούσαν από τις σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης φύσης.

Για τη δημιουργία των ογδόντα αυτών χαρακτικών ο Γκόγια υιοθέτησε τη μέθοδο της οξυγραφίας και της ακουατίντας. Πρόκειται για έργα που, εκτός από τη σάτιρα που ασκούσαν στην ισπανική κοινωνία του τέλους του 18ου αιώνα, αποτέλεσαν και μια απόπειρα ανάδειξης της έντονης αντίθεσης μεταξύ σκότους και φωτός που δίνει στο έργο μια διακριτά μυστηριώδη και σκοτεινή ποιότητα.

Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Francisco Goya y Lucientes, Κανείς δεν αναγνωρίζει κανέναν. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης)
Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Francisco Goya y Lucientes, Εσύ που δεν μπορείς. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης)

Η εφημερίδα «Μadrid» γράφει στις 6 Φεβρουαρίου 1799 με αφορμή την αναγγελία της πώλησης της σειράς ως «συλλογής εκτυπώσεων ιδιότροπων θεμάτων που εφευρέθηκαν και χαράχθηκαν από τον D. Francisco de Goya» ότι ο καλλιτέχνης, πεπεισμένος πως η καταδίκη των ανθρώπινων ελαττωμάτων μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο της ζωγραφικής, επέλεξε ως κατάλληλα θέματα για το έργο του, ανάμεσα στο πλήθος των υπερβολών και των λαθών που είναι κοινά σε όλους τους πολίτες, τα πιο κατάλληλα, αυτά που προσφέρουν υλικό για σατιρική κριτική, ενώ ταυτόχρονα διεγείρουν τη φαντασία του ως καλλιτέχνη. Σημειώνει επίσης ότι ο καλλιτέχνης δεν έχει ακολουθήσει το παράδειγμα άλλων ούτε έχει αντιγράψει απευθείας από τη φύση, ενώ προειδοποιεί το κοινό ότι σε καμία από τις συνθέσεις της συλλογής δεν είχε σκοπό να σατιρίσει τα ελαττώματα κάποιου συγκεκριμένου ατόμου, κάτι που πραγματικά θα περιόριζε το εύρος του ταλέντου του και θα παρερμήνευε τα μέσα με τα οποία οι τέχνες παράγουν τέλεια έργα. «Η ζωγραφική (όπως και η ποίηση) επιλέγει από το παγκόσμιο το υλικό που κρίνει πιο κατάλληλο για τους σκοπούς της· συγκεντρώνει σε μια μοναδική φανταστική παράσταση περιστάσεις και χαρακτήρες που η φύση απεικονίζει διασκορπισμένα σε πολλούς, και ευφυώς τα οργανώνει. Από αυτόν τον συνδυασμό προκύπτει η ευτυχής μίμηση με την οποία ένας καλός τεχνίτης αποκτά τον τίτλο του καινοτόμου και όχι του δουλοπρεπούς αντιγραφέα», εξηγεί η ανακοίνωση, προτρέποντας τους ενδιαφερόμενους να αγοράσουν το σετ των 80 εκτυπώσεων σε ένα συγκεκριμένο κατάστημα για 320 ρεάλ.

Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Francisco Goya y Lucientes, Την τραβάει σωστά, 1797-98 – Εκτύπωση 1803. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης).
Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Francisco Goya y Lucientes, Επειδή ήταν ευαίσθητη. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης)

Από τις 240 σειρές των «Caprichos», που δεν έτυχαν ευνοϊκής υποδοχής –ήταν μια οικονομική καταστροφή για τον Γκόγια–, μόνο 27 αντίγραφα είχαν πωληθεί όταν μετά από πολύ σύντομο χρονικό διάστημα αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία, κάτι που συνέβη πιθανώς εξαιτίας των πιέσεων που άσκησε η εξοργισμένη Ιερά Εξέταση. Οι μήτρες και όλα τα απούλητα αντίτυπα δόθηκαν τελικά στη Royal Calcografia το 1803 ως δώρο στον βασιλιά Κάρολο Δ’ από τον ίδιο τον Γκόγια κι έτσι σώθηκαν. Στα μέσα του 19ου αιώνα τυπώθηκαν ξανά, ενισχύοντας τη φήμη του Ισπανού ζωγράφου και εκτός των συνόρων της χώρας του.

Περισσότερα από 200 χρόνια έχουν περάσει από τη δημιουργία «Caprichos» και τα έργα συνεχίζουν να προκαλούν έντονες συναισθηματικές και διανοητικές αντιδράσεις στο κοινό. Η σφοδρή και σαρκαστική ματιά που ρίχνει ο Γκόγια στον κόσμο του, σε συνδυασμό με την κοινωνική κριτική και την εφευρετική καλλιτεχνική του έκφραση, παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη ως υπενθύμιση των αμέτρητων αδυναμιών και παραλογισμών που απαντούν σε κάθε πολιτισμένη κοινωνία.

Ακόμη και σήμερα τα «Caprichos» υποδηλώνουν την πρόκριση της φαντασίας του καλλιτέχνη έναντι της πραγματικότητας, της επινόησης έναντι της απλής αναπαράστασης ως μέσων για τη σάτιρα, την ειρωνεία και την καταγγελία διαφόρων θεσμών, πρακτικών και κοινών πεποιθήσεων, για μια γενική κριτική της ανθρωπότητας.

Ο Γκόγια δεν αποδέχεται το γνωστό σχήμα καλών και κακών, εκμεταλλευτών και αθώων θυμάτων, ακόμα και σε εικόνες όπου διακρίνονται καθαρά η αμάθεια και η δεισιδαιμονία, η εκμετάλλευση και καταπίεση των γυναικών, η θρησκευτική υποκρισία και η ηθική πτώση, η πολιτική διαφθορά και η αδικία. Υποδηλώνει την παραπλάνηση μιας ολόκληρης κοινωνίας που επιδίδεται διαρκώς σε συναλλαγές και φοράει ένα πέπλο που της εξασφαλίζει σεβασμό και κύρος, κρύβοντας παράλληλα τη διαφθορά της.

Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Goya y Lucientes Francisco (1746 - 1828), Αυτό μάλιστα, είναι διάβασμα, 1803. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης).
Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Francisco Goya y Lucientes (Φουεντετόδος 1746-Μπορντώ 1828), Άσxημη νύχτα, 1797-98 – Εκτύπωση 1803. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης).
Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Goya y Lucientes Francisco (1746 - 1828), Τι θυσία!, 1803. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης). ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης).
Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Goya y Lucientes Francisco (1746 - 1828), Μάγκες στη δουλειά, 1803. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης).
Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Goya y Lucientes Francisco (1746 - 1828), Ξεπουπουλιάστηκαν κιόλας, 1803. Από τη σειρά "Τα Καπρίτσια" ("Los Caprichos") (1803). Οξυγραφία σε χαρτί, 21,5 x 15 εκ. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης).
Los Caprichos - Goya Facebook Twitter
Francisco Goya y Lucientes, Όταν χαράξει, φεύγουμε. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (Φωτογραφικό Εργαστήριο, Σταύρος Ψηρούκης).

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση εδώ. 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO. 

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Σημαντικές εικαστικές εκθέσεις - Χειμώνας 2025

Εικαστικά / 10 νέες εικαστικές εκθέσεις για το επόμενο τρίμηνο

Καθώς το επόμενο διάστημα αποτελεί μεταβατική περίοδο εν αναμονή σημαντικών εκθέσεων που θα δούμε την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2025, κάνουμε μια σύντομη επισκόπηση των επόμενων εβδομάδων, στις οποίες κυριαρχεί η ελληνική εικαστική σκηνή, με σημαντικούς ζωγράφους και γλύπτες, ενώ επιστρέφει στην Εθνική Πινακοθήκη η περίφημη σειρά χαρακτικών του Γκόγια.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Από τον Περικλή Βυζάντιο και τον Jean Tinguely μέχρι τον Robert McCabe

Εικαστικά / «Νήματα επιλογής»: Μια αθηναϊκή έκθεση δένει φωνές και γενιές

Μια ομαδική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, με έργα των Περικλή Βυζάντιου, Robert McCabe και Jean Tinguely, μεταξύ άλλων, φέρνει σε διάλογο Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες διαφορετικών αναφορών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Εικαστικά / Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Μια ρετροσπεκτίβα δεκαπέντε χρόνων η οποία αποτελείται από έναν καταιγισμό εικόνων που δημιούργησε με την κάμερά του ο γνωστός video artist για μια σειρά σημαντικών παραστάσεων, οι οποίες παρουσιάζονται αποδεσμευμένες από τη θεατρική τους υπόσταση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ξεκινάει το Back to Athens 2025

Εικαστικά / Back to Athens: Ο ετήσιος εικαστικός θεσμός επιστρέφει στο Μέγαρο Ησαΐα

Με κεντρική θεματική «Η διαίρεση της ζωής», το Back to Athens 2025 παρουσιάζει 30 εκθέσεις, εγκαταστάσεις, performance και προβολές από καλλιτέχνες και επιμελητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Εικαστικά / Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Με μια μεγάλη έκθεση σε δύο μέρη, στην Αθήνα και στην Άνδρο, το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή γιορτάζει τα εκατό χρόνια του Takis, μίας από τις σημαντικότερες σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα τοιχογραφία με τη ζωή των σεξεργατριών σε έναν δρόμο του Μεταξουργείου

Εικαστικά / Μια νέα τοιχογραφία για την αόρατη ζωή των σεξεργατριών στην οδό Ιάσωνος

Η διεθνής εικαστικός Paulina Olowska δημιουργεί μια τοιχογραφία στον πεζόδρομο του Μεταξουργείου για τις γυναίκες και γειτόνισσές της με τις οποίες καλημερίζεται και πίνει καφέ.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο ζωοπλάστης γλύπτης Ευριπίδης Βαβούρης (1911-1987) 

Εικαστικά / Ευριπίδης Βαβούρης: Πέρα από το «Λαγωνικό» της Φωκίωνος Νέγρη

Ο δημιουργός του γνωστού αγάλματος της Κυψέλης υπήρξε ένας στοχαστικός γλύπτης της Αθήνας με αξιόλογη πορεία, που απέδιδε πειστικά και με μεγάλη ευαισθησία τα κατοικίδια ζώα. Μια επίσκεψη στο ατελιέ του, που έχει διατηρηθεί σε άψογη κατάσταση, αποτέλεσε το ερέθισμα για να τον ανακαλύψουμε και να τον επανεκτιμήσουμε. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Εικαστικά / Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Μια σειρά από εκθέσεις σημαντικών καλλιτεχνών χαρακτηρίζουν την έναρξη του καλοκαιριού. Από τα Plásmata 3 της Στεγης έως την αναδρομική έκθεση του Takis κι από τη Marlene Dumas έως την Charline von Heyl.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μαρλέν

Εικαστικά / Marlene Dumas: «Η τέχνη είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας»

Η κορυφαία Νοτιοαφρικανή ζωγράφος παρουσιάζει την πρώτη ατομική της έκθεση στην Ελλάδα, στην οποία τα έργα της διαλέγονται με αρχαιότητες από τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Πρόδρομος Τσιαβός: «Στην παρουσία μας στον δημόσιο χώρο ο στόχος μας δεν είναι απλά να κάνουμε μια έκθεση αλλά να ακούσουμε, να συζητήσουμε, να αφήσουμε κάτι πίσω μας»

Plāsmata 3 / Πρόδρομος Τσιαβός: «Στόχος μας δεν είναι απλά να κάνουμε μια έκθεση, αλλά να αφήσουμε κάτι πίσω μας»

Ο επικεφαλής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση μιλά με υπόκρουση τα ασταμάτητα τιτιβίσματα των πουλιών που έρχονται από τα σκιερά δέντρα του Πεδίου του Άρεως.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ