Ένα νέο φεστιβάλ, το πρώτο διεθνές πολυθεματικό φεστιβάλ ποίησης «Σολοικισμός», έρχεται το Σάββατο 25 και την Κυριακή 26 Οκτωβρίου 2025 στον Ελαφότοπο, στα Ζαγοροχώρια, σε διοργάνωση και παραγωγή του καλλιτεχνικού οργανισμού ARTIVISM. Ο εμπνευστής και καλλιτεχνικός διευθυντής του, ο ευά παπαδάκης, αναφέρει ότι «το φεστιβάλ, με κεντρικό άξονα την ποίηση, έχει ως στόχο να μπολιάσει το παραδοσιακό με το σύγχρονο, το αρχετυπικό και το αρχέγονο με το μεταμοντέρνο. Παράλληλα, αποσκοπεί στο να είναι ένας ασφαλής χώρος έκφρασης για όλες και όλους, δημιουργώντας και καλλιεργώντας την αίσθηση της κοινότητας ετερόκλητων ομάδων μέσα από καλλιτεχνικές πρακτικές.
Η έννοια της απομόνωσης στην Ήπειρο δεν σχετίζεται με τη θάλασσα και τις άγονες γραμμές αλλά με τα άγρια βουνά, τα αφιλόξενα μονοπάτια και την έλλειψη συγκοινωνίας. Όπως οι εξόριστοι στα ξερονήσια, έτσι και όσοι δεν ταίριαζαν στις κοινωνικές νόρμες βρίσκονταν συχνά αποκλεισμένοι στα σκιερά φαράγγια και τα πέτρινα χωριά της ορεινής Ηπείρου. Οι “αλούτεροι”, δηλαδή όσοι δεν συμβάδιζαν με τα αποδεκτά κοινωνικά πρότυπα, αντιμετωπίζονταν ως αόρατοι ή περιθωριοποιημένοι.
Στην τέχνη, στη λογοτεχνία, ακόμα και στην προφορική παράδοση, αυτοί οι άνθρωποι ήταν συχνά οι ήρωες των κλέφτικων τραγουδιών ή οι αινιγματικές φιγούρες που περιφέρονταν στις σκιές των βουνών, φέρνοντας μαζί τους ιστορίες διαφορετικότητας, αντίστασης και μοναδικότητας. Έτσι, η Ήπειρος άλλοτε γίνεται τόπος εξορίας και άλλοτε λίκνο ελευθερίας, όπου οι διαφορετικοί βρίσκουν καταφύγιο στα βουνά, στις στάνες των Σαρακατσαναίων και στα πέτρινα γεφύρια που ενώνουν τον χρόνο και τις γενιές».
«Το φεστιβάλ γεννήθηκε για να δημιουργήσουμε και να συνυπάρξουμε ως μια κοινότητα με ετερόκλητα στοιχεία και μέρη, όχι για καλλιτεχνική προβολή».
― Ποια ανάγκη σε ώθησε να οργανώσεις το πρώτο διεθνές πολυθεματικό φεστιβάλ ποίησης «Σολοικισμός»;
Από μικρός ένιωθα την ανάγκη να αντιστέκομαι στη χειμερία νάρκη που φέρνει η αλλαγή των εποχών και κάπως μου ’χει κολλήσει στο μυαλό και η ατάκα της γιαγιάς μου ότι εάν δεν κάνουμε κάτι το φθινόπωρο, θα είναι σαν να μην περιμένουμε να έρθει ποτέ ξανά η άνοιξη. Η βαθύτερη ανάγκη μου όμως είναι να κατεβάσω την ποίηση από το βάθρο της, τον όροφό της τον συγγενικό με την κλασική μουσική ή την όπερα, για παράδειγμα, και να την κάνω κάτι χειροπιαστό και εύπεπτο. Ποίηση όχι ως κανόνες και λέξεις στην εντέλεια, αλλά ως εμπειρία, αναπνοή, φύση, κοινότητα, ξεκρέμασμα, μηδέν και πάλι τέρμα. Το φεστιβάλ γεννήθηκε για να δημιουργήσουμε και να συνυπάρξουμε ως μια κοινότητα με ετερόκλητα στοιχεία και μέρη, όχι για καλλιτεχνική προβολή. Να υπάρξει δηλαδή μια εναλλακτική πρόταση πολιτισμού εκτός αστικών κέντρων, μια συνάντηση από και προς τη φύση, από και προς τη γλώσσα. Από το ποτάμι ως τη θάλασσα.
― Δεν είναι ρίσκο η διοργάνωση ενός φεστιβάλ ποίησης στα Ζαγοροχώρια, και μάλιστα εκτός καλοκαιρινής περιόδου;
Η επιλογή του Οκτωβρίου είναι συνειδητή, για να γίνει το φεστιβάλ εκτός τουριστικής φούσκας, πιο κοντά στον ρυθμό του τόπου και των ανθρώπων του. Παράλληλα, έχουμε επιλέξει να γίνει ακριβώς πριν από την 28η Οκτωβρίου, με το σκεπτικό ακριβώς ότι θα υπάρχει κόσμος που θα επισκέπτεται την περιοχή εκείνες τις ημέρες λόγω της αργίας. Όλες οι μικρές διοργανώσεις όπως η δική μας είναι ρίσκο ούτως ή άλλως. Οι φίλοι μου με βρίζουν που δεν το κάνω στην Αθήνα γιατί δεν μπορούν να έρθουν όλοι και θέλουν να δουν το ένα ή το άλλο έργο. Θέλουμε να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με την περιφέρεια, να δείξουμε ότι μπορεί να παράγει σύγχρονη, διεθνή πολιτιστική ζωή. Σημαντικό είναι, όμως, για εμένα επίσης αυτά τα έργα να τρυπώσουν σε μέρη όπου κανονικά δεν συνηθίζεται να βρίσκονται. Έχουμε, για παράδειγμα, ένα πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ του Θοδωρή Παναγόπουλου, που έχει διακριθεί στο Sundance και έχει υποψηφιότητα για BAFTA, ένα πρωτοεμφανιζόμενο έργο της Εύας Παπαμαργαρίτη που δουλειά της έχει ταξιδέψει στα μουσεία της Νέας Υόρκης Whitney και MoMΑ, τη συγγραφέα Alvina Chamberland, η οποία συμμετέχει στην Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης, και φυσικά την πολυαγαπημένη μου Λένα Πλάτωνος που συμμετέχει με ένα ηχοτοπίο.
― Γιατί γίνεται στον Ελαφότοπο; Είναι συμβολικός ο τόπος που επέλεξες για να γίνει το φεστιβάλ;
Εκεί συμβαίνει αυτό το περίεργο, που μου συμβαίνει συνήθως και σε νησιά της άγονης γραμμής κυρίως: τα νιώθω κάπως σαν σπίτι μου, πολύ οικεία, με έναν πρωτόγνωρο τρόπο κάθε φορά. Η αγκαλιά της φύσης με γειώνει, με ηρεμεί, ξανασυνδέομαι με το συναίσθημά μου κάθε φορά. Είναι ένας τόπος που έχω επισκεφτεί πολλές φορές, με πιο πρόσφατη την τελευταία μου επίσκεψη τον Μάιο στο πλαίσιο έρευνας για την επόμενη ταινία μου με τίτλο «Γυναικόκαστρο», την οποία γράφω αυτή την περίοδο. Όταν ήμουν εκεί, στις διάφορες διαδρομές, ξεκίνησα να θυμάμαι πόσοι στίχοι, αράδες, τίτλοι έχουν ξεπηδήσει από εκείνον τον τόπο, ξαναδιαβάζοντας πινακίδες στον δρόμο, πίνοντας τσίπουρο με τους ντόπιους και ξαναπιάνοντας τις ίδιες λέξεις ή και την ίδια συχνότητα. Όλο και περισσότερο καταλαβαίνω ότι όσα κάνω είναι αλληλένδετα μεταξύ τους, κι ας είναι πολύ διαφορετικά ως είδη και δράσεις. Το κουκούλι τους είναι ένα, κι απλώς μέσα του μπολιάζονται και ξεπηδούν κάθε φορά πεταλούδες με άλλα χρώματα. Ο Ελαφότοπος λοιπόν, ο τόπος χωρίς ελάφια, δεν θα μπορούσε παρά να είναι η γενέτειρα του πρώτου μας φεστιβάλ στα Ζαγοροχώρια.
― Πες μου για την έννοια του «αλούτερου» και τους ανθρώπους που αντιμετωπίζονταν –και ακόμα αντιμετωπίζονται– ως αόρατοι και περιθωριοποιημένοι.
Οι «αλούτεροι» είναι όσοι δεν ταίριαξαν ποτέ στις κοινωνικές νόρμες και όμως άφησαν το αυθεντικό αποτύπωμά τους στη συλλογική μνήμη. Στο μυαλό μου έρχεται και το κουίρ, αλλά ας ξεχάσουμε ότι μιλάμε για το κουίρ, ας μην το λέμε κουίρ κι ας πάμε πέρα από αυτό. Το φεστιβάλ αφιερώνεται σ’ αυτούς, στους αόρατους και περιθωριοποιημένους. Γενικότερα, αυτές είναι οι ιστορίες που μου προκαλούν τον μεγαλύτερο ενθουσιασμό, διότι νιώθω ότι τους οφείλουμε πολλά. Στα βουνά αυτά έβρισκαν συχνά καταφύγιο οι αντάρτες, απομονώνονταν όσοι ένιωθαν ή θεωρούνταν «διαφορετικοί». Αυτή η ιδέα της αντίστασης, της μοναδικότητας και της ετερότητας είναι η ψυχή του φεστιβάλ. Αλούτερη θεωρώ ότι είναι και η ποίηση κατά έναν τρόπο, λίγο αδικημένη, λίγο ενθρονισμένη, λίγο απόμακρη, και γι’ αυτό πιστεύω ότι μπασταρδεύοντάς την και μπολιάζοντάς την με πολλές μορφές τέχνης (εικαστικά, ήχο, κινηματογράφο, λόγο, κίνηση και τη φύση) την προσγειώνουμε στο εδώ, στο σήμερα και στο κοντά μας. Συνυπάρχουμε.
― Ποια είναι η σχέση σου με την επαρχία; Σε τι περιβάλλον έχεις μεγαλώσει; Έχεις μνήμες από απομονωμένα περιβάλλοντα, κυριολεκτικά και μεταφορικά;
Έχω μεγαλώσει στην Κρήτη. Στην εφηβεία οι γονείς μου πήραν την απόφαση να μετακομίσουμε σε ένα χωριό κοντά στην Κνωσό με πολύ περιορισμένο πρόγραμμα συγκοινωνιών και η αίσθηση της απομόνωσης και ότι κατακλύζομαι και περιτριγυρίζομαι από τη φύση ήταν έντονη. Τότε παραπονιόμουν πολύ, πλέον είναι ένα από τα ησυχαστήριά μου. Η επαρχία γενικά είναι το ησυχαστήριό μου. Ερημικές παραλίες, βουνοκορφές όπου ακούς μονάχα το σφύριγμα του αέρα, δάση όπου περπατάς παρέα με το θρόισμα των φύλλων. Πολύ τακτικά επιδιώκω να επιστρέφω σε τέτοια περιβάλλοντα, είναι ο μόνος τρόπος για να ξεκουράζομαι, να με ακούω, να γεννιούνται καινούργιες ιδέες και να έχουν τον χώρο και τον χρόνο που χρειάζονται. Την απομόνωση την επιδιώκω. Συνήθως, λίγο πριν από το καλοκαίρι κυρίως, λείπω για έναν-δυο μήνες αράζοντας σε κάποιο μακρινό νησί μόνος, με φίλους να με επισκέπτονται πού και πού. Χρόνια τώρα λέω πως θέλω να κάνω το ίδιο και τον χειμώνα, μα δεν το έχω κατορθώσει. Ίσως φέτος.
― Γιατί ονόμασες το φεστιβάλ «σολοικισμό»;
Με ενδιαφέρουν πολύ οι τεχνικοί όροι από διάφορες επιστήμες και τέχνες. Μπορείς να γράψεις πολλά βιβλία ποίησης απλώς ξεφυλλίζοντας εξειδικευμένους τόμους νευρολογίας, μετεωρολογίας ή κηπουρικής. Ο σολοικισμός είναι το «λάθος» στη γλώσσα, η μικρή ή μεγάλη απόκλιση συντακτικά, κάτι το μη κανονικό. Μου άρεσε αυτή η ιδέα του λάθους ως δημιουργικής απόκλισης. Και το φεστιβάλ κάτι τέτοιο προσπαθεί να κάνει, να συνδυάσει πράγματα φαινομενικά ασύνδετα μεταξύ τους, το μέσα με το έξω, τον περίπατο με τις λέξεις, τα ζώα με τον ήχο κ.ο.κ.
― Μπορεί να υπάρξει εξέλιξη χωρίς λάθη; Όχι μόνο στη γλώσσα.
Στην επιμέλεια του φεστιβάλ έχω προσπαθήσει συνειδητά να τιμήσουμε την παρέκκλιση, την ατέλεια, τη διαφορετικότητα και το οριακό, όχι να τα διορθώσουμε. Εκεί γεννιούνται οι ιστορίες μας, εκεί όπου πεθαίνει η ιστορία μας. Λάθη, μόνο λάθη και λιγότερα πάθη χρειαζόμαστε κι όλα θα πάνε καλά, πιστεύω.
― Πώς θα συνδυαστεί το παραδοσιακό με το σύγχρονο; Πες μου μερικά πράγματα σχετικά με το τι μπορεί να παρακολουθήσουν τα άτομα που θα έρθουν στο φεστιβάλ. Ποια είναι η ιδιαιτερότητά του;
Το φεστιβάλ μας συνδυάζει ποίηση, κινηματογράφο, ήχο, χειροτεχνία, περιπατητικές δράσεις και εκθέσεις, και απλώνεται ως μια ενιαία εμπειρία σε όλο το χωριό του Ελαφότοπου. Από περιπατητικές αναγνώσεις στα μονοπάτια του Ζαγορίου, σε συνεργασία με το Οικομουσείο Ζαγορίου, μέχρι τα ηχοτοπία της Λένας Πλάτωνος και τις κινηματογραφικές προβολές στον στάβλο του Ελαφότοπου με ταινίες των Τάσου Λάγγη και Θοδωρή Παναγόπουλου. Οι δράσεις αυτές προσκαλούν το κοινό να ζήσει την ποίηση, όχι απλώς να την ακούσει, να τη βιώσει μέσα στο τοπίο. Παράλληλα, έχουμε εκθέσεις στο καφενείο και στην κεντρική πλατεία του χωριού με έργα των Μελίνας Ξενάκη, Sarah Ettlinger, Vincent Moon, Ειρήνης Ανδρουλάκη και Εύας Παπαμαργαρίτη, ενώ το εργαστήριο μαλλιού της Λένας Γεροθανάση θα συνδέσει την ποιητική της χειροτεχνία με την παράδοση. Κάθε δράση έχει επιλεχθεί και δημιουργηθεί με πολλή φροντίδα ώστε η χειροποίητη, βιωματική διάστασή της να είναι χωρίς προσποίηση ή, αν προτιμάς, χωρίς διαχωρισμό κοινού και δημιουργού.
Στο πλαίσιο του φεστιβάλ θα προβληθεί το πειραματικό ντοκιμαντέρ «Τα λουλούδια στέκονται σιωπηλά ως μάρτυρες» του Θοδωρή Παναγόπουλου.
― Με τι κριτήρια επέλεξες τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν;
Είναι κόσμος που θαυμάζω ή αγαπώ ή και τα δυο μαζί. Είναι καλλιτέχνες που θαυμάζω για δεκαετίες ή πρωτοέμαθα τώρα, αναζητώντας κάτι να με ξαφνιάσει. Οι συμμετέχοντες προέρχονται από διαφορετικά πεδία και χώρες, έχοντας ως κοινό παρονομαστή το ότι με κάποιον τρόπο η τέχνη και η πρακτική τους είναι ποιητική ή έχει μια ποιητική διάσταση. Δεν πρόκειται για μεγάλα ονόματα μόνο αλλά για ανθρώπους που τολμούν να δοκιμάζουν νέες γλώσσες, μέσα και μορφές.
― Μπορεί η τέχνη να αλλάξει κάπως τον κόσμο όπως τον βιώνουμε; Η ποίηση; Μπορούν να τον κάνουν κάπως καλύτερο;
Θα σου πω ότι οι δύο από τις τρεις ταινίες που θα δείξουμε εμένα μου έχουν αλλάξει τη ζωή, η μια πιο πρόσφατα και η μια παλιότερα. Την ταινία «Περί Θανάτου» του Τάσου Λάγγη, στην οποία ο επτάχρονος γιος του απαγγέλλει το ομώνυμο ποίημα του παραγνωρισμένου Γιώργου Μακρή, την κουβαλάω μέσα μου πολλά χρόνια τώρα και είναι ταινία που βλέπω συχνά πυκνά και κάθε τόσο το βλέμμα μου θα θολώσει και πάλι. Η πιο πρόσφατη εμπειρία μου με την ταινία «Τα λουλούδια στέκονται σιωπηλά ως μάρτυρες» επίσης ήταν πολύ έντονη. Με άγγιξε εξαρχής, αλλά το Q&A που ακολούθησε με κλείδωσε, γιατί ένιωσα ότι κάπως προσπαθούμε να θεωρητικοποιήσουμε κάτι που είναι πολύ παραπάνω και υπεράνω των λέξεων. Την επομένη το πρωί ξύπνησα και πλάνταξα στο κλάμα και για μέρες τη συζητούσα με τους δικούς μου ανθρώπους. Μετακινήθηκε κάτι εντός μου και είμαι ευγνώμων γι’ αυτό. Η ποίηση και η τέχνη δεν αλλάζουν τον κόσμο άμεσα, αλλά αλλάζουν τον τρόπο που κινούμαστε μέσα σε αυτόν. Κι αυτή ίσως είναι η πιο βαθιά αλλαγή που μπορεί να υπάρξει.
― Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία στην οργάνωση ενός τέτοιου φεστιβάλ; Και τι περιμένεις από δω και πέρα; Ποιος είναι ο στόχος σου; Θα ήθελες να γίνεται κάθε χρόνο;
Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν να προταθεί στο υπουργείο Πολιτισμού σε πρώτη φάση κάτι τόσο φιλόδοξο, συλλογικό και πειραματικό, σε ένα απομονωμένο χωριό, χωρίς τις υποδομές και τους αυτοματισμούς που υπάρχουν σε μια πόλη. Σε δεύτερο χρόνο, έπρεπε να χτιστεί σχεδόν από το μηδέν, από τη φιλοξενία και τις τεχνικές εγκαταστάσεις μέχρι τη δημιουργία συνεργασιών και με τους ντόπιους που να στηρίζονται στην εμπιστοσύνη και στον ενθουσιασμό. Όμως αυτή η δυσκολία έγινε και η μεγαλύτερη χαρά: το ότι οι άνθρωποι του τόπου και οι καλλιτέχνες αγκάλιασαν το φεστιβάλ και το είδαν ως κάτι από κοινού, κάτι ζωντανό. Από εδώ και πέρα, στόχος μου είναι το φεστιβάλ να ριζώσει χωρίς να χάσει την περιέργειά του. Θα ήθελα ο «Σολοικισμός» να εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς για την ποίηση και τη σύγχρονη τέχνη, σαν ένα ετήσιο ραντεβού, και να αγγίζει όλο και περισσότερα χωριά και ανθρώπους.
Το πρώτο διεθνές πολυθεματικό φεστιβάλ ποίησης «Σολοικισμός» θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 25 και την Κυριακή 26 Οκτωβρίου 2025 στα Ζαγοροχώρια (Ελαφότοπος), σε διοργάνωση και παραγωγή του καλλιτεχνικού οργανισμού ARTIVISM.
Στη διοργάνωση συμμετέχουν με αλφαβητική σειρά οι: Iana Boukova, Alvina Chamberland, Sarah Ettlinger, Natalie Mariko, Vincent Moon, Ειρήνη Ανδρουλάκη, Λένα Γεροθανάση, Αλεξάνδρα Κ., Τάσος Λαγγής, Εύα Παπαμαργαρίτη, Θοδωρής Παναγόπουλος, Λένα Πλάτωνος, Μελίνα Ξενάκη, Μάριος Χατζηπροκοπίου και εκπρόσωποι του Οικομουσείου Ζαγορίου.
