Χυδαιότητα, ένα ελάττωμα της εποχής μας

Χυδαιότητα, ένα ελάττωμα της νεωτερικότητας Facebook Twitter
Διόλου τυχαία το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης κοσμεί μια ναπολεόντεια προτομή με τη μορφή του Τραμπ, υπογραμμίζοντας πως έχουμε εισέλθει οριστικά στην επικράτεια της χυδαιότητας.
0


TO 2016 ΕΝΑΣ ΜΕΓΙΣΤΑΝΑΣ των κτηματομεσιτικών, τηλεοπτικός παραγωγός και πρωταγωνιστής ριάλιτι καταφέρνει να εκλεγεί Πρόεδρος των ΗΠΑ. Από τότε η χοντροκοπιά, η ωμότητα, η προκλητικότητα και η αλαζονεία θα διακρίνουν κάθε δημόσια παρουσία του, ενώ μια λέξη θα επαναλαμβάνεται συχνά για να χαρακτηρίσει τη συμπεριφορά του: «χυδαιότητα». Πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει γίνει κοινός τόπος για την εποχή της νεωτερικότητας και βρίσκει τον ιδανικό εκφραστή του στο πρόσωπο του Ντόναλντ Τραμπ: αυτό της χυδαιότητας.

Το δοκίμιο Νεωτερικότητα και χυδαιότητα του Γάλλου συγγραφέα Μπερτράν Μπιφόν (Παρίσι, 1969) που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ποταμός σε μετάφραση Ορέστη Χρυσικόπουλου επιχειρεί μια εις βάθος ανάλυση του φαινομένου της χυδαιότητας που στην εποχή μας έχει εξαπλωθεί παντού. Διόλου τυχαία το εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης κοσμεί μια ναπολεόντεια προτομή με τη μορφή του Τραμπ, υπογραμμίζοντας πως έχουμε εισέλθει οριστικά στην επικράτεια της χυδαιότητας.

Ο Μπερτράν Μπιφόν διδάσκει στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού, ενώ από το 1994 ως το 2007 εργάστηκε ως ειδικός μελετητής στη γαλλική Εθνοσυνέλευση και από το 2004 ως το 2007 υπήρξε λογογράφος υψηλόβαθμων κυβερνητικών αξιωματούχων.

Το φαινόμενο της χυδαιότητας, ασφαλώς, δεν είναι καινούργιο αλλά ορισμένα στοιχεία της νεωτερικότητας όπως ο ατομικισμός, ο υλισμός, ο ωφελιμισμός και ο εξισωτισμός έχουν οδηγήσει στον εκτροχιασμό του, διαπιστώνει ο Μπιφόν.

Το βιβλίο του Νεωτερικότητα και χυδαιότητα είναι μια εξαιρετικά οξυδερκής πραγματεία που παρουσιάζει με εύληπτο για τον αναγνώστη τρόπο τα αίτια της ανόδου της χυδαιότητας και γιατί αυτή αποτελεί κατεξοχήν «νεωτερικό ελάττωμα», όπως τη χαρακτηρίζει, πραγματοποιώντας μια συναρπαστική διαδρομή στις ρίζες της και διερευνώντας τις μεταμορφώσεις που υπέστη στην πορεία προς τη νεωτερικότητα. Κι αυτό το επιτυγχάνει μέσα από πληθώρα παραδειγμάτων, αποσπασμάτων και βιβλιογραφικών αναφορών από τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και την τέχνη, από τον 19ο αι. –αλλά και παλιότερα– και μέχρι και σήμερα.

μπιφον
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: 
Μπερτράν Μπιφόν, 
Νεωτερικότητα και χυδαιότητα, Μτφρ: Ορέστης Χρυσικόπουλος, εκδόσεις Ποταμός

Στόχος του είναι, αφού ανιχνεύσει τις διαφορετικές χρήσεις του όρου στο πέρασμα των αιώνων, να εντοπίσει τις αρχές πάνω στις οποίες δομείται η χυδαιότητα, ώστε, αφού κατανοήσει την εξέλιξή της, να καταλήξει στα μέσα με τα οποία μπορεί κανείς να την αποφύγει. Μια θρυλική γυναικεία μορφή της γαλλικής λογοτεχνίας έχει την τιμητική της στις αναφορές του, η Μαντάμ ντε Σταλ, η οποία στο βιβλίο της Περί λογοτεχνίας χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τη λέξη «χυδαιότητα» στα γαλλικά (vulgarité) και αναδύεται ως μια πνευματώδης και οξύνους φωνή του 19ου αι. που περιέργως εξηγεί πολλά για την εποχή μας. Όπως απρόσμενα επίκαιροι αποδεικνύονται για τον Μπιφόν και πολλοί άλλοι συγγραφείς: ο Προυστ, ο Σταντάλ, ο Μπαλζάκ, ο Μολιέρος, ο Θεόφιλος Γκοτιέ, ο Χένρι Τζέιμς, ο Άλντους Χάξλεϊ κ.ά.

«Συμπεριφορά αγελαία, χονδροειδής, ατημέλητη, ανήθικη, μέτρια, αχαλίνωτη, κακόγουστη, υλιστική, εγωιστική, αλαζονική»: είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που συνιστούν τη χυδαιότητα. Τι είναι όμως αυτό που τη διαφοροποιεί σήμερα; Η ειδοποιός διαφορά όσον αφορά τον νεωτερικό άνθρωπο, συμπεραίνει ο Μπιφόν, είναι το γεγονός πως έχει πλέον συνείδηση της χυδαιότητάς του και νιώθει περήφανος γι’ αυτήν. Δεν κρύβει τα ελαττώματά του όπως οι προγενέστεροι, αντίθετα τα επιδεικνύει. Η χυδαιότητα, επιπλέον, σήμερα «έγκειται στο συναίσθημα της απόλυτης αυτάρκειας που χρωματίζει αυτή την αλαζονεία» συνεχίζει.

Ή αλλιώς: «χυδαίο είναι το άτομο του οποίου η προσωπικότητα, οι τρόποι ή οι ιδέες έχουν χαρακτηριστικά μετριότητας, έλλειψης λεπτότητας ή ποταπότητας, και που παρ’ όλα αυτά φανερώνει δείγματα αλαζονείας ή επιδειξιομανίας γιατί, όντας νομιμοποιημένο ως προς την ύπαρξή του και τα κίνητρά του, θεωρεί τον εαυτό του αυτάρκη και κύριο του εαυτού του». Η υπεροψία, η «επιτηδευμένη αυτοπεποίθηση» και η ανερυθρίαστη επίδειξη των αδυναμιών μας είναι οι αδιαμφισβήτητοι βασιλείς της νεωτερικότητας.

Ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει με αυτή την επισήμανση όταν η αγένεια, η χοντροκοπιά, οι άξεστοι τρόποι, η αλαζονεία, φαίνεται να ευδοκιμούν παντού γύρω μας; Από σελέμπριτι και σταρ της σόου μπιζ που κάνουν λάβαρο τη χυδαιότητά τους μέχρι ανθρώπους της διπλανής πόρτας που σκόπιμα εκτίθενται και εξευτελίζονται σε βιντεάκια στο TikTok, καθώς και στην τηλεόραση, στη διαφήμιση, σε ριάλιτι, στα ΜΜΕ, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στο διαδίκτυο. Ποιος θα περίμενε, ωστόσο, πως έργα του 19ου και του 20ού αι. θα μπορούσαν να προσφέρουν ερμηνείες για σύγχρονους slang όρους όπως το «φλεξάρισμα» ή το «brat» και το «demure», trend που κατέκλυσαν φέτος το Instagram. Τα κακομαθημένα παιδιά της νεωτερικότητας επιδεικνύουν αυτάρεσκα τους κακούς τρόπους τους, σε αντίθεση με τη σεμνότητα και την ταπεινότητα που λοιδορούνται και θυμίζουν παρωχημένες ηθικές αξίες περασμένων εποχών. Ο αναγνώστης του βιβλίου αρκετά συχνά θα μπει στον πειρασμό να παραλληλίσει και να συγκρίνει συμπεριφορές αριστοκρατών ή αστών του παρελθόντος με σύγχρονα brat «παλιόπαιδα» της ποπ κουλτούρας.

Το φαινόμενο της χυδαιότητας, ασφαλώς, δεν είναι καινούργιο αλλά ορισμένα στοιχεία της νεωτερικότητας όπως ο ατομικισμός, ο υλισμός, ο ωφελιμισμός και ο εξισωτισμός έχουν οδηγήσει στον εκτροχιασμό του, διαπιστώνει ο Μπιφόν. Όσο η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση και η χειραφέτησή του, σύμφωνα με τη νεωτερική αντίληψη, η εξειδίκευση, η εμμονή με την αποδοτικότητα αλλά και η τυποποίηση και η ομοιομορφία γνώριζαν μεγαλύτερη διάδοση, τόσο η χυδαιότητα κέρδιζε έδαφος. Σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση της χυδαιότητας θα παίξει το νέο δημοκρατικό καθεστώς που ευνοεί την ατομικιστική φιλοσοφία και η άνοδος της αστικής τάξης, με τη χαρακτηριστική αυτοπεποίθηση των εκπροσώπων της που θα τη συνοδέψει.

Το κρίσιμο σημείο για τον αναγνώστη, διαβάζοντας το συγκεκριμένο δοκίμιο, είναι να κατανοήσει πόσο πολλές εκφάνσεις του σύγχρονου βίου σχετίζονται με τη χυδαιότητα, αν και ίσως δεν τις είχε αντιληφθεί μέχρι τώρα υπό αυτό το πρίσμα. Συνειδητοποιούμε πλέον πως η χυδαιότητα είναι παντού, με όλη της τη σφοδρότητα, σε όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις, στην εμφάνιση, στη συμπεριφορά, στη γλώσσα, στα κίνητρα, στην ιδιωτική αλλά και στη δημόσια σφαίρα και μας επηρεάζει όλους. Αφορά όλες τις κοινωνικές τάξεις, τόσο τις μάζες όσο και τις ελίτ. Η νέα χυδαιότητα είναι πολύ πιο επιθετική, δεν ορρωδεί προ ουδενός, δεν νιώθει ντροπή, αντίθετα έχει αποθρασυνθεί.

Συνεπώς, ο αγώνας ενάντια στη χυδαιότητα είναι σήμερα πιο επίκαιρος από ποτέ. Υπάρχει, όμως, τελικά αντίδοτο για τη χυδαιότητα, και ποιο είναι αυτό; Ο Μπιφόν τονίζει πως το γεγονός ότι η χυδαιότητα εξακολουθεί να προκαλεί απέχθεια και να στηλιτεύεται σημαίνει πως αντιβαίνει σε κάτι σημαντικό για μας. Και ίσως εκεί να βρίσκεται και η λύση. Οι αρχές που διέπουν τη νεωτερικότητα και ευνοούν τη χυδαιότητα, όπως η ισότητα και η ελευθερία, μπορούν να μας προστατεύσουν από αυτήν αν χρησιμοποιηθούν με άλλο πνεύμα. Και επικαλείται το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της σύγχρονης αλαζονείας απέναντι στη φύση: την κλιματική κρίση. Η σχέση μας με τον κόσμο αλλάζει και αν δεν επιβραδύνουμε την αχαλίνωτη ροπή μας προς τη χυδαιότητα, οδηγούμαστε στην καταστροφή. Ο άνθρωπος πρέπει να ξεπεράσει την υποκειμενικότητά του, δίνοντας προσοχή στη φύση, και να προκρίνει την ταπεινότητα και την αυτοσυγκράτηση ως μια επιτακτική ανάγκη.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT
Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Ας μην αφήνουμε τον Θεό στους πιστούς» 

Βιβλίο / Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Αν αξίζει ένα πράγμα στη ζωή, αυτό είναι η ομορφιά»

Εν όψει της εμφάνισής του στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στις 21 Μαΐου, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας-φαινόμενο Μπενχαμίν Λαμπατούτ μιλά στη LiFO για τον ρόλο της τρέλας στη συγγραφή, τη σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας και το μεγαλείο της ήττας – και δηλώνει ακόμα φανατικός κηπουρός και εραστής της φύσης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Άντονι Μπέρτζες: «Έρνεστ Χέμινγουεϊ»

Το Πίσω Ράφι / Ο Χέμινγουεϊ ήταν ένας φωνακλάς νταής αλλά κι ένας σπουδαίος συγγραφέας του 20ού αιώνα

Η βιογραφία «Έρνεστ Χέμινγουεϊ - Μια ζωή σαν μυθοπλασία» του Βρετανού συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες αποτυπώνει όχι μόνο την έντονη και περιπετειώδη ζωή του κορυφαίου Αμερικανού ομοτέχνου του αλλά και όλο το εύρος της αντιφατικής προσωπικότητάς του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Βιβλίο / 21η ΔΕΒΘ: Εξωστρέφεια και καλύτερη οργάνωση αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν

Απολογισμός της 21ης ΔΕΒΘ που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό την αιγίδα του νεοσύστατου ΕΛΙΒΙΠ. Σε ποιο βαθμό πέτυχε τους στόχους της και ποια στοιχήματα μένει ακόμα να κερδίσει;
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η ποίηση όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, τον δημιουργεί» ​​​​​​/Μια νέα ανθολογία ελληνικής queer ποίησης μόλις κυκλοφόρησε στα ισπανικά /11 Έλληνες ποιητές σε μια νέα ισπανική queer ανθολογία /Queer ελληνική ποίηση σε μια νέα δίγλωσση ισπανική ανθολογία

Βιβλίο / Μια Ισπανίδα καθηγήτρια μεταφράζει ελληνική queer ποίηση

Η María López Villalba, καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα, μετέφρασε 11 ελληνικά ποιήματα, σε μια πρόσφατη ανθολογία που προσφέρει στο ισπανόφωνο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει τη σύγχρονη ελληνική queer –και όχι μόνο– ποίηση.
M. HULOT
«Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Βιντσέντζο Λατρόνικο / «Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Ο Ιταλός συγγραφέας και υποψήφιος για το βραβείο Booker, Βιντσέντζο Λατρόνικο, μιλά στη LIFO για το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Τελειότητα», στο οποίο αποτυπώνει την αψεγάδιαστη αλλά ψεύτικη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς ψηφιακών νομάδων στην Ευρώπη, καθώς και τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας στην ψηφιακή εποχή.
M. HULOT
Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Ηχητικά Άρθρα / Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Το όνομά της έχει συνδεθεί με την εικόνα μιας αδίστακτης, σεξουαλικά ακόρεστης και επικίνδυνης γυναίκας. Ένα νέο βιβλίο, όμως, έρχεται να αμφισβητήσει αυτή τη στερεοτυπική αφήγηση και να φωτίσει μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Rene Karabash

Βιβλίο / Rene Karabash: «Θέλω πίσω τη γυναικεία δύναμη που μου στέρησαν οι άνδρες»

Η Βουλγάρα συγγραφέας Rene Karabash μιλά για το μυθιστόρημά της «Ορκισμένη», που τιμήθηκε με το βραβείο Ελίας Κανέτι, και στο οποίο εστιάζει στην ιστορία των «ορκισμένων παρθένων» γυναικών των Βαλκανίων που επέλεξαν να ζήσουν ως άνδρες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ