O σουρεαλισμός κλείνει τα 100 και ο κόσμος μας μοιάζει πιο σουρεαλιστικός από ποτέ

O σουρεαλισμός κλείνει τα 100 και ο κόσμος μας μοιάζει πιο σουρεαλιστικός από ποτέ Facebook Twitter
Το «Διπλό Μυστικό» (1925) του Ρενέ Μαγκρίτ θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο μιας μεγάλης έκθεσης για τα 100 χρόνια του σουρεαλισμού στις Βρυξέλλες.
0

Ο ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (ή υπερρεαλισμός), το καλλιτεχνικό κίνημα που μας έδωσε μεταξύ άλλων ασώματους βολβούς των ματιών, ρολόγια που λιώνουν και ζώα με αταίριαστα μέλη, γεννήθηκε το 1924, όταν ο Γάλλος ποιητής Αντρέ Μπρετόν δημοσίευσε μια πραγματεία που κατακεραύνωνε την τρέχουσα τότε τάση του ρεαλισμού και του ορθολογισμού.

Αντ' αυτού ο Μπρετόν υποστήριξε την υιοθέτηση της «παντοδυναμίας των ονείρων» και την εξερεύνηση του ασυνείδητου και ό,τι «θαυμαστού» υπάρχει στη ζωή, πιστεύοντας ότι η τέχνη που μπορούσε να φτάσει πέρα από τη λογική, μπορούσε επίσης να απελευθερώσει την ανθρωπότητα.

«Η λέξη "ελευθερία" είναι η μόνη που με εξιτάρει ακόμα», έγραφε ο Μπρετόν στο «Μανιφέστο του Σουρεαλισμού». Ήταν μια λογοτεχνική ιδέα που έγινε καλλιτεχνικό κίνημα και έφερε επανάσταση σε όλες σχεδόν τις μορφές πολιτιστικής παραγωγής. Είναι πλέον κοινός τόπος να αποκαλούμε σχεδόν κάθε παράξενη εμπειρία «σουρεαλιστική».

«Ο σουρεαλισμός είναι εγγενώς πολιτικός. Ξεκίνησε ως κίνημα διαμαρτυρίας και ως ένας τρόπος για να αντιμετωπιστεί ο φασισμός και ο αυταρχισμός, γι' αυτό και μπορεί να είναι ακόμη και σήμερα ένα πολύ ισχυρό πολιτικό όπλο. Θα είναι πάντα επίκαιρος».

Έναν αιώνα αργότερα, τι έχει να μας προσφέρει ο σουρεαλισμός; Έχουν να πουν κάτι για τη σύγχρονη ζωή τα φιλοσοφικά και πολιτικά επιχειρήματά του; Ακούμε ακόμα, έστω και με τον πιο αμυδρό τρόπο, την εντολή του σουρεαλισμού, «μεταμόρφωσε τον κόσμο, άλλαξε τη ζωή»; Διευθυντές μουσείων, επιμελητές και ιστορικοί τέχνης σε όλο τον κόσμο θα προσπαθήσουν να απαντήσουν σε τέτοια ερωτήματα μέσω των διάφορων εκθέσεων και εκδηλώσεων που θα υπάρχουν παντού, ταυτόχρονα, φέτος, από το Παρίσι ως το Τέξας και από το Μόναχο ως τη Σαγκάη.

O σουρεαλισμός κλείνει τα 100 και ο κόσμος μας μοιάζει πιο σουρεαλιστικός από ποτέ Facebook Twitter
Ο Αντρέ Μπρετόν στο Παρίσι την εποχή που κυκλοφόρησε το «Μανιφέστο του Σουρεαλισμού». Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image

Γιορτάζοντας την εκατονταετηρίδα, οι διοργανωτές διεκδικούν τον σουρεαλισμό για το σήμερα: Κάποιοι αναδεικνύουν τις συχνά ξεχασμένες γυναίκες εκπροσώπους του, άλλοι τον συνδέουν με άλλα κινήματα και άλλες περιόδους της τέχνης όπως ο γερμανικός ρομαντισμός ή η πρώιμη φλαμανδική τέχνη και άλλοι εστιάζουν στην επίδραση του σουρεαλισμού στη φωτογραφία και τον κινηματογράφο.

Το κίνημα του υπερρεαλισμού γεννήθηκε στην Ευρώπη μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά από μια μεγάλη πανδημία, υιοθετώντας τις θεωρίες του Φρόιντ για το ασυνείδητο, απορρίπτοντας τον αυταρχισμό και την αποικιοκρατία και, στην αρχή τουλάχιστον, υποστηρίζοντας τον κομμουνισμό, αν και πολλοί ακόλουθοι του κινήματος θα τον απέρριπταν αργότερα. Παρότι ο κύκλος του Μπρετόν είχε την έδρα του κυρίως στο Παρίσι, πολλοί επιφανείς εκπρόσωποι του σουρεαλισμού ήταν διασκορπισμένοι διεθνώς: Ο Νταλί και ο Μιρό ήταν Ισπανοί, ο ντε Κίρικο ήταν Ιταλός, ο Μαγκρίτ ήταν Βέλγος, η Λεονόρα Κάρινγκτον ήταν Βρετανίδα και η Φρίντα Κάλο Μεξικανή.

Η αντίληψη σύμφωνα με την οποία η τέχνη οφείλει να είναι ιδεολογική παρά αναπαραστατική είναι κεντρική στο πνεύμα του σουρεαλισμού, λέει ο Mark Polizzotti, του οποίου το βιβλίο Why Surrealism Matters κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο: «Ο σουρεαλισμός είναι ένας τρόπος σκέψης που αμφισβητεί διαρκώς τα υπάρχοντα παραδείγματα και αναζητά νέες μορφές για να διατηρήσει τη συναισθηματική του ένταση. Βρισκόμαστε σήμερα σε έναν κόσμο που δεν διαφέρει πολύ από τον κόσμο στον οποίο αναδύθηκε. Βγήκαμε από μια πανδημία, υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με την εργασιακή μεταρρύθμιση, την αντι-αποικιοκρατία και τη λειτουργία της τέχνης».

O Σουρεαλισμός κλείνει τα 100 και ο κόσμος μας μοιάζει πιο σουρεαλιστικός από ποτέ Facebook Twitter
Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν σε μια από τις πρώτες μεγάλες σουρεαλιστικές εκθέσεις στο Λονδίνο, αρχές δεκαετίας του '30. Τρίτος όρθιος από αριστερά ο Σαλβαντόρ Νταλί και αριστερά πλάι του ο Πολ Ελιάρ. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image

Ο Polizzotti πιστεύει ότι ο υπερρεαλισμός συνέχισε να επεκτείνεται και σε άλλες μορφές τέχνης, όπως το Θέατρο του Παραλόγου ή τα σκετς του βρετανικού κωμικού θιάσου των Monty Python. Σουρεαλιστικές τάσεις εμφανίζονται επίσης στον κινηματογραφικό κόσμο του Ντέιβιντ Λιντς, του οποίου οι ταινίες βουτούν βαθιά στις σκοτεινές ψυχοσεξουαλικές επιθυμίες που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια ενός φαινομενικά ατάραχου κόσμου.

«Ο σουρεαλισμός ήταν, από τις απαρχές του ακόμα, μια πολλαπλότητα με ευέλικτες και προσαρμόσιμες αρχές λέει η Patricia Allmer, καθηγήτρια ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. «Είναι ένα κίνημα πλούσιο όσο και εύπλαστο. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από διαφορετικούς καλλιτέχνες σε διαφορετικά πλαίσια. Είναι αυτή η μετασχηματιστική φύση του που συνεχίζει να τον καθιστά επίκαιρο. Ο σουρεαλισμός είναι εγγενώς πολιτικός. Ξεκίνησε ως κίνημα διαμαρτυρίας και ως ένας τρόπος για να αντιμετωπιστεί ο φασισμός και ο αυταρχισμός, γι' αυτό και μπορεί να είναι ακόμη και σήμερα ένα πολύ ισχυρό πολιτικό όπλο. Θα είναι πάντα επίκαιρος. Θα έλεγα ότι εξακολουθεί να είναι ένα κίνημα του μέλλοντος».

Με στοιχεία από The New York Times

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Εικαστικά / Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Με πυρήνα της συλλογής του Λόντερ ένα από τα διασημότερα έργα του Κλιμτ, που εκτιμάται ότι η πώλησή του θα ξεπεράσει τα 150 εκατομμύρια δολάρια, η βραδιά της δημοπρασίας στον οίκο Sotheby’s φιλοδοξεί να προσελκύσει ξανά τους μεγάλους συλλέκτες. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζένη Μαρκέτου

Οι Αθηναίοι / Τζένη Μαρκέτου: «Οι καλλιτέχνες δεν έχουμε ανακαλύψει τον τροχό»

Στην Αμερική έμαθε πως η τέχνη είναι κοινωνική υπόθεση, πως ο κόσμος δεν εξαντλείται στις γκαλερί. Η πρώτη της παρέμβαση σε δημόσιο χώρο, που προκάλεσε αντιδράσεις, της δίδαξε ότι ένα έργο οφείλει να μοιάζει σαν να υπήρχε πάντα εκεί. Με τη νέα της εγκατάσταση στο Μέγαρο Μουσικής μάς υπενθυμίζει ότι δεν είμαστε οι πρωταγωνιστές της φύσης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Σεπτέμβρης της Art Athina 2025

Εικαστικά / Art Athina 2025: Το τώρα και το μετά της σύγχρονης τέχνης

Ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία, ψηφιακή τέχνη: Το ανάγλυφο του παγκόσμιου εικαστικού χάρτη έτσι όπως διαμορφώνεται μέσα από την ελληνική και ξένη παραγωγή, και αναδεικνύεται στην ετήσια φουάρ που πραγματοποιείται ξανά στο Ζάππειο.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης πέταξε τον Πλάτωνα σε ένα escape room για την Μπιενάλε

Εικαστικά / Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Με τo «Δωμάτιο Απόδρασης», μια εγκατάσταση ερευνητική και παιγνιώδη, βασισμένη στην ιδέα της φιλοσοφίας και την παραίσθηση του ψηφιακού κόσμου, θα μας εκπροσωπήσει στην 61η Μπιενάλε Βενετίας ο καταξιωμένος εικαστικός και αρχιτέκτονας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο συναρπαστικός εξπρεσιονισμός του Ζορζ Ρουό 

Εικαστικά / Ζορζ Ρουό: Ο μεγάλος λησμονημένος του εξπρεσιονισμού

Ο Γάλλος ζωγράφος και χαράκτης συνδέθηκε με τα κινήματα της μοντέρνας τέχνης στις αρχές του 20ού αιώνα αλλά ξεχάστηκε μετά τον θάνατό του. Μια έκθεση με σημαντικά του έργα τον επαναφέρει στο προσκήνιο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«ΤΕΧΝΗ – ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ»: Η διαρκής συμβολή των δύο ομάδων στην ανεπανάληπτη πολιτισμική κίνηση της Θεσσαλονίκης

Εικαστικά / «Διαγώνιος» και «Τέχνη»: Πρόσφεραν παιδεία στη Θεσσαλονίκη. Τώρα συναντιούνται ξανά σε μια έκθεση

Η «Διαγώνιος» του Ντίνου Χριστιανόπουλου και η Καλλιτεχνική Εταιρεία «Τέχνη» επιστρέφουν στο προσκήνιο μέσα από ένα αφιέρωμα στο Τελλόγλειο Ίδρυμα, που αναδεικνύει δύο ιστορικές ομάδες της πνευματικής ζωής της Θεσσαλονίκης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η «λίστα Τραμπ» και τα «απαράδεκτα έργα τέχνης» οδηγούν σε μια άλλη Αμερική

Εικαστικά / Tο μένος του Τραμπ για το Smithsonian: Λογοκρισία, ρατσισμός, λίστες με «απαράδεκτα» έργα

Με στόχο το μεγαλύτερο συγκρότημα μουσείων και ερευνητικών κέντρων στον κόσμο, ο Τραμπ επιχειρεί να ασκήσει έλεγχο και λογοκρισία σε έργα τέχνης και στο περιεχόμενο εκθέσεων, κατηγορώντας το Smithsonian ως «woke» και απειλώντας με περικοπές της χρηματοδότησής του.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το σπίτι-μουσείο της Πολίν Καρπίδα βγάζει τους θησαυρούς του στο σφυρί (μέχρι κεραίας)

Εικαστικά / Το σπίτι-μουσείο της Πολίν Καρπίδα βγάζει τους θησαυρούς του στο σφυρί (μέχρι κεραίας)

Μια από τις πιο εξέχουσες συλλέκτριες στην Ευρώπη, η οποία έχει αφήσει το αποτύπωμά της και στην Ύδρα, αποφάσισε να πουλήσει τη συλλογή σουρεαλιστικής και μεταπολεμικής τέχνης που στεγάζει στο σπίτι της στο Λονδίνο -τη μεγαλύτερη αυτού του είδους- σε μια δημοπρασία-ορόσημο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Χάρις Επαμεινώνδα: Η γλώσσα μου δεν είναι οι λέξεις

Εικαστικά / Χάρις Επαμεινώνδα: «Η γλώσσα μου δεν είναι οι λέξεις»

Η βραβευμένη με Αργυρό Λέοντα Κύπρια εικαστικός συνθέτει έναν κόσμο θραυσμάτων, αποκομμάτων της εσωτερικότητας, με ελλειπτικές εικόνες, τον οποίο μας προκαλεί να ανακατασκευάσουμε μέσα από τη σταδιακή του αποκάλυψη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
 Μαρία Λοϊζίδου και Πέτρος Μώρης στη 13η Μπιενάλε του Λίβερπουλ

Εικαστικά / Μαρία Λοϊζίδου και Πέτρος Μώρης στη 13η Μπιενάλε του Λίβερπουλ

Οι δύο καλλιτέχνες με καταγωγή από Κύπρο και Ελλάδα αντίστοιχα, παρουσιάζουν νέα έργα τους σε μια από τις σημαντικότερες εικαστικές διοργανώσεις της Βρετανίας που φιλοξενεί 30 καλλιτέχνες και συλλογικότητες, με αναθέσεις και θεματικές που έχουν να κάνουν με τη γεωγραφία και τις αξίες που διαπερνούν την πόλη αυτή: καταγωγή και μνήμη.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μια έκθεση για την πολύχρωμη, πολύπλοκη Αθήνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εικαστικά / Μια έκθεση για την πολύχρωμη και πολύπλοκη Αθήνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Ο Τόνι Μιλάκης καταγράφει μια πόλη που η πραγματικότητα προσφέρει τις καλύτερες ζωγραφικές λύσεις, που ακόμη και το πιο ευφάνταστο μυαλό ενός καλλιτέχνη δεν μπορεί να τις επινοήσει.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ