Μα, τι είναι αυτό το "Entartete Kunst" που συνεχώς γράφεται για τους «Σφήκες» της Κιτσοπούλου;

Μα, τι είναι επιτέλους αυτό το "Entartete Kunst" που συνεχώς γράφεται για τους «Σφήκες» της Κιτσοπουλου; Facebook Twitter
Φωτογραφία από τα εγκαίνια της έκθεσης Entartete Kunst το 1937 στη Neue Galerie, Μάιος 2014.
0

ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΕΡΑΣΕ έκρυβε μια παράξενη πρωτιά για το ελληνικό Twitter – εκεί που συνήθως τρεντάρουν reality και τηλεοπτικές σειρές, πολιτικοί και πολιτική, θέματα και ανθυπο-θέματα της επικαιρότητας, βρέθηκαν οι «Σφήκες» (όχι του Αριστοφάνη) και η Λένα Κιτσοπούλου. Τις εντυπώσεις των εξοργισμένων (σ.σ.: είτε τους άρεσε η προσέγγιση της παράστασης είτε όχι, η οργή ήταν δεδομένη) συνόδευε και ο γερμανικός όρος “entartete kunst” που είχε χρόνια να ακουστεί στο ελληνικό έδαφος.

Παρ’ όλα αυτά, η Επίδαυρος σηκώνει τέτοιες συζητήσεις, κάποιοι γνώριζαν τον όρο και σοκαρίστηκαν, κάποιοι όχι και προσπέρασαν. Όλοι όσοι αγαπάνε βαθιά την Τέχνη πάθανε μικρα εγκεφαλικά από τις ακρότητες, τις ύβρεις, την ανθρωποφαγία που ακολούθησε της παράστασης. Εδώ, οι ακρότητες δεν είχαν καλλιτεχνικό υπόβαθρο και σίγουρα δεν άρμοζαν ούτε στην Κιτσοπούλου ούτε σε κανέναν άλλον δημιουργό.

Όμως, για τι ακριβώς μιλάμε, όταν μιλάμε για "entartete kunst";

Η “Entartete Kunst” (ή επί το ελληνικότερον «εκφυλισμένη Τέχνη») ήταν ένας υποτιμητικός όρος που υιοθετήθηκε από το ναζιστικό καθεστώς στη Γερμανία. Μια έκθεση με τίτλο "Entartete Kunst" εγκαινιάστηκε στο Μόναχο το 1937 και παρουσίαζε έργα που θεωρούνταν «προσβολή του γερμανικού αισθήματος». Για την ιστορία, η έκθεση περιόδευσε σε όλη τη χώρα και ο χαρακτηρισμός περί «εκφυλισμού» αφορούσε σχεδόν το σύνολο της γερμανικής μοντερνιστικής τέχνης, ενώ στο μεταξύ –εννοείται!– είχαν κατασχεθεί έργα διεθνώς αναγνωρισμένων καλλιτεχνών όπως ο Πικάσο.

Η “Entartete Kunst” (ή επί το ελληνικότερον «εκφυλισμένη Τέχνη») ήταν ένας υποτιμητικός όρος που υιοθετήθηκε από το ναζιστικό καθεστώς στη Γερμανία. Μια έκθεση με τίτλο "Entartete Kunst" εγκαινιάστηκε στο Μόναχο το 1937 και παρουσίαζε έργα που θεωρούνταν «προσβολή του γερμανικού αισθήματος».

Επίσης, για την ιστορία, το μοναδικό γνωστό αντίγραφο του πλήρους καταλόγου της Entartete Kunst που κατασχέθηκε από το ναζιστικό καθεστώς από δημόσια ιδρύματα της Γερμανίας, κυρίως κατά τη διάρκεια του 1937 και του 1938, το κατέχει το Victoria & Albert Museum.

Ο κατάλογος –με περισσότερα από 16.000 έργα τέχνης– συντάχθηκε από το Reichsministerium für Volksaufklärung und Propaganda (Υπουργείο Διαφώτισης και Προπαγάνδας του Ράιχ) γύρω στα 1942.

Φαίνεται μάλιστα ότι ο κατάλογος συντάχθηκε ως τελική καταγραφή, αφού είχαν ολοκληρωθεί οι πωλήσεις και οι εκποιήσεις των κατασχεμένων έργων τέχνης το καλοκαίρι του 1941. Οι δύο δακτυλογραφημένοι τόμοι του καταλόγου παρέχουν κρίσιμες πληροφορίες σχετικά με την προέλευση, το ιστορικό των εκθέσεων και την τύχη κάθε έργου τέχνης.

Πώς να διαβάσετε την απογραφή Entartete Kunst

Η απογραφή αποτελείται από 482 σελίδες (συμπεριλαμβανομένων των κενών σελίδων και μιας σελίδας που λείπει), οι οποίες χωρίζονται σε δύο τόμους. Οι καταχωρίσεις είναι οργανωμένες αλφαβητικά με βάση την πόλη, το ίδρυμα και το όνομα του καλλιτέχνη. Ο τόμος 1 καλύπτει τις πόλεις Aachen έως Görlitz, ενώ ο τόμος 2 καλύπτει τις πόλεις Göttingen έως Zwickau.

Μπορείτε να ρίξετε μια ματιά στους δύο τόμους της εκφυλισμένης Τέχης εδώ και εδώ

Μα, τι είναι επιτέλους αυτό το "Entartete Kunst" που συνεχώς γράφεται για τους «Σφήκες» της Κιτσοπουλου; Facebook Twitter
Η έκθεση «Εκφυλισμένη Τέχνη» στο Hofgarten του Μονάχου. Η έκθεση παρουσιάστηκε από τις 19 Ιουλίου έως τις 30 Νοεμβρίου 1937 και το κοινό της ήταν πολύ ενθουσιώδες.

Προέλευση της απογραφής

Ο κατάλογος έγινε δωρεά στην Εθνική Βιβλιοθήκη Τέχνης του V&A από την Elfriede Fischer, χήρα του Heinrich Robert (Harry) Fischer, το 1996. Αποτελεί μέρος της συλλογής Fischer της Εθνικής Βιβλιοθήκης Τέχνης.

Ο Harry Fischer προφανώς συνέλεξε το μεγαλύτερο μέρος ή το σύνολο του υλικού της συλλογής Fischer στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970, με σκοπό να το δωρίσει στο V&A. Αν και δεν είναι ακόμη γνωστό πώς, πότε και για ποιο σκοπό ο Fischer απέκτησε τον κατάλογο, φαίνεται ότι τον είχε στην κατοχή του τουλάχιστον από τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Οι δύο τόμοι του καταλόγου φαίνεται να έχουν δεθεί (ή επαναδεθεί) περίπου την ίδια εποχή και φυλάσσονται σε ένα (ομολογουμένως ταιριαστό για το πολύτιμο αρχείο) σκούρο γκρι κουτί με τον τίτλο "Entartete Kunst" με χρυσή σφραγίδα στη ράχη.

Στο αντίγραφο του απολογισμού του V&A δεν υπάρχει επίσημη σελίδα τίτλου. Η πρώτη σελίδα του τόμου 1 περιλαμβάνει τον τίτλο Entartete Kunst, γραμμένο με κεφαλαία γράμματα και με τη λέξη "Entartete" σε εισαγωγικά. Ο τίτλος προστέθηκε μετά την πρώτη δημιουργία του εγγράφου και ενδέχεται να έχει γραφτεί από τον ίδιο τον Harry Fischer.

Μα, τι είναι επιτέλους αυτό το "Entartete Kunst" που συνεχώς γράφεται για τους «Σφήκες» της Κιτσοπουλου; Facebook Twitter
Σελίδα του "Entartete Kunst" - Φωτ.: Courtesy of V&A Museum

Άλλα γνωστά αντίγραφα

Είναι γνωστό ότι δύο άλλα αντίτυπα μιας παλαιότερης έκδοσης του τόμου 1 (A-G) «επέζησαν» του πολέμου και βρίσκονται σήμερα στα Γερμανικά Ομοσπονδιακά Αρχεία στο Βερολίνο (R55/20744, R55/20745). Και τα δύο αντίτυπα έχουν τον ίδιο χειρόγραφο τίτλο, με μαύρο μελάνι: Beschlagnahmte Werke/nach Museen geordnet (Κατασχεθέντα έργα, ταξινομημένα κατά μουσείο). Και τα δύο αντίτυπα περιέχουν επίσης τον ίδιο δακτυλογραφημένο κατάλογο έργων τέχνης, ταξινομημένο κατά πόλη, ίδρυμα και καλλιτέχνη. Ένα από τα έγγραφα του Βερολίνου (R55/20745) ήταν σαφώς το αντίγραφο εργασίας, καθώς περιλαμβάνει επίσης πρόσθετες χειρόγραφες πληροφορίες σχετικά με την τύχη μεμονωμένων έργων. Πολλές από τις καταχωρίσεις έχουν σημειωθεί με σύμβολα που δείχνουν ότι καταστράφηκαν, πουλήθηκαν ή ανταλλάχθηκαν. Αν και οι πληροφορίες ποικίλλουν σε λεπτομέρειες, φαίνεται πιθανό ότι ο κατάλογος του V&A δημιουργήθηκε από αυτόν τον προηγούμενο κατάλογο ή κάτι παρόμοιο. Πιθανώς υπήρχε επίσης ένας κύριος κατάλογος, με σειρά αριθμού απογραφής.

Μα, τι είναι επιτέλους αυτό το "Entartete Kunst" που συνεχώς γράφεται για τους «Σφήκες» της Κιτσοπουλου; Facebook Twitter
Εξώφυλλο του οδηγού της έκθεσης με γλυπτά του Otto Freundlich.

Περισσότερες πληροφορίες για την «εκφυλισμένη Τέχνη»

Το Freie Universität Berlin παρέχει μία από τις κύριες διαδικτυακές πηγές περαιτέρω πληροφοριών σχετικά με την "Entartete Kunst" και την τύχη των μεμονωμένων έργων τέχνης. Συγκεκριμένα, το Πανεπιστήμιο διατηρεί μια εκτεταμένη βάση δεδομένων που περιλαμβάνει καταχωρίσεις για πολλά από τα έργα τέχνης που περιλαμβάνονται στον κατάλογο που τηρεί το V&A. Είναι δυνατή η αναζήτηση έργων με βάση το όνομα του καλλιτέχνη, τον αριθμό απογραφής του Entartete Kunst, τον έμπορο κ.λπ.

Σε κάθε περίπτωση και πέρα από το θέμα του καταλόγου των «απαγορευμένων» –γιατί γι’ αυτό μιλάμε εδώ– αρμοδιότεροι για την ουσία της παράστασης της Κιτσοπούλου είναι άλλοι, και ας μιλήσουν εκείνοι γι’ αυτό!

Με στοιχεία από το V&A Museum 

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση που μας ταξιδεύει στις διαχρονικές του συνδέσεις

Εικαστικά / Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση για τις διαχρονικές του συνδέσεις

Μπορεί η σύγχρονη τέχνη να συνομιλήσει δημιουργικά με την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά; Στην ΕΦΑ Κυκλάδων πίστεψαν στο «στοίχημα» και έτσι προέκυψε μια έκθεση με ξεχωριστό ενδιαφέρον στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Από τον Περικλή Βυζάντιο και τον Jean Tinguely μέχρι τον Robert McCabe

Εικαστικά / «Νήματα επιλογής»: Μια αθηναϊκή έκθεση δένει φωνές και γενιές

Μια ομαδική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, με έργα των Περικλή Βυζάντιου, Robert McCabe και Jean Tinguely, μεταξύ άλλων, φέρνει σε διάλογο Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες διαφορετικών αναφορών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Εικαστικά / Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Μια ρετροσπεκτίβα δεκαπέντε χρόνων η οποία αποτελείται από έναν καταιγισμό εικόνων που δημιούργησε με την κάμερά του ο γνωστός video artist για μια σειρά σημαντικών παραστάσεων, οι οποίες παρουσιάζονται αποδεσμευμένες από τη θεατρική τους υπόσταση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ξεκινάει το Back to Athens 2025

Εικαστικά / Back to Athens: Ο ετήσιος εικαστικός θεσμός επιστρέφει στο Μέγαρο Ησαΐα

Με κεντρική θεματική «Η διαίρεση της ζωής», το Back to Athens 2025 παρουσιάζει 30 εκθέσεις, εγκαταστάσεις, performance και προβολές από καλλιτέχνες και επιμελητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Εικαστικά / Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Με μια μεγάλη έκθεση σε δύο μέρη, στην Αθήνα και στην Άνδρο, το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή γιορτάζει τα εκατό χρόνια του Takis, μίας από τις σημαντικότερες σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα τοιχογραφία με τη ζωή των σεξεργατριών σε έναν δρόμο του Μεταξουργείου

Εικαστικά / Μια νέα τοιχογραφία για την αόρατη ζωή των σεξεργατριών στην οδό Ιάσωνος

Η διεθνής εικαστικός Paulina Olowska δημιουργεί μια τοιχογραφία στον πεζόδρομο του Μεταξουργείου για τις γυναίκες και γειτόνισσές της με τις οποίες καλημερίζεται και πίνει καφέ.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο ζωοπλάστης γλύπτης Ευριπίδης Βαβούρης (1911-1987) 

Εικαστικά / Ευριπίδης Βαβούρης: Πέρα από το «Λαγωνικό» της Φωκίωνος Νέγρη

Ο δημιουργός του γνωστού αγάλματος της Κυψέλης υπήρξε ένας στοχαστικός γλύπτης της Αθήνας με αξιόλογη πορεία, που απέδιδε πειστικά και με μεγάλη ευαισθησία τα κατοικίδια ζώα. Μια επίσκεψη στο ατελιέ του, που έχει διατηρηθεί σε άψογη κατάσταση, αποτέλεσε το ερέθισμα για να τον ανακαλύψουμε και να τον επανεκτιμήσουμε. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Εικαστικά / Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Μια σειρά από εκθέσεις σημαντικών καλλιτεχνών χαρακτηρίζουν την έναρξη του καλοκαιριού. Από τα Plásmata 3 της Στεγης έως την αναδρομική έκθεση του Takis κι από τη Marlene Dumas έως την Charline von Heyl.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μαρλέν

Εικαστικά / Marlene Dumas: «Η τέχνη είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας»

Η κορυφαία Νοτιοαφρικανή ζωγράφος παρουσιάζει την πρώτη ατομική της έκθεση στην Ελλάδα, στην οποία τα έργα της διαλέγονται με αρχαιότητες από τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ