Η γεωμετρία υπήρξε πάντοτε μια γλώσσα ακρίβειας αλλά και πηγή έμπνευσης για την τέχνη. Είναι η επιστήμη των διαστάσεων, των αναλογιών και των σχημάτων. Η γεωμετρική αφαίρεση αποτελεί ένα ρεύμα της αφηρημένης τέχνης που βασίζεται στη χρήση απλών γεωμετρικών σχημάτων, όπως γραμμές, κύκλοι και τετράγωνα. Οι καλλιτέχνες της επιδιώκουν να δημιουργήσουν ισορροπία, τάξη και αρμονία μέσα από καθαρή μορφή και χρώμα, χωρίς να αναπαριστούν αντικείμενα ή φυσικές εικόνες.
Οι ιστορίες της αφαίρεσης στον αραβικό και ισλαμικό κόσμο, καθώς και ο ρόλος των γυναικών σε αυτές, είναι πολύπλευρες και βαθιά ριζωμένες στην πολιτισμική τους παράδοση. Αυτές τις πολυδιάστατες αφηγήσεις επιχειρεί να αναδείξει η νέα έκθεση του Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, η οποία φέρνει στο προσκήνιο έξι πρωτοποριακές καλλιτέχνιδες της γεωμετρικής αφαίρεσης: Όπυ Ζούνη, Etel Adnan, Samia Halaby, Saloua Raouda Choucair, Ebtisam Abdulaziz και Lubna Chowdhary.
Μέσα από διαφορετικές πορείες και εκφραστικά μέσα, οι έξι δημιουργοί αναδεικνύουν την αφαίρεση ως μια παγκόσμια, διαπολιτισμική γλώσσα, πέρα από τα όρια της δυτικής τέχνης. Ο στόχος της έκθεσης είναι να ανοίξει έναν δημιουργικό διάλογο που επαναπροσδιορίζει την έννοια της αφαίρεσης, μετατρέποντάς τη σε όχημα ελευθερίας, μνήμης και αντίστασης.
Η έκθεση στο Ίδρυμα Θεοχαράκη συνθέτει μια εικαστική διαδρομή μαζί με τις άλλες πέντε καλλιτέχνιδες, που προέρχονται από διαφορετικά περιβάλλοντα αλλά είναι συνδεδεμένες από μια κοινή επιθυμία: να μετατοπίσουν το κέντρο της αφήγησης της αφαίρεσης.
Κεντρική μορφή της έκθεσης είναι η Όπυ Ζούνη, μια από τις σπουδαιότερες Ελληνίδες της μεταπολεμικής αφαιρετικής τέχνης, που υπήρξε πάντα ανήσυχη, ιδιαίτερη και τολμηρή. Γεννήθηκε στο Κάιρο και έζησε ανάμεσα σε κόσμους και πολιτισμούς, φέρνοντας στη ζωγραφική της το πνεύμα της ισλαμικής τέχνης, τον ρυθμό της οπτικής ψευδαίσθησης και την πνευματικότητα της μαθηματικής αρμονίας.
Η Ζούνη δεν αντιλαμβανόταν τη γεωμετρία ως ψυχρή δομή αλλά τη χρησιμοποιούσε ως μέσο για να διερευνήσει τις σχέσεις του χώρου και του χρόνου, της ύλης και της ενέργειας, του βλέμματος και της μνήμης. Τα έργα της μοιάζουν να πάλλονται διαρκώς ανάμεσα στο φως και τη σκιά. Οι επιφάνειες κινούνται, τα σχήματα διαστέλλονται, το μάτι του θεατή μπερδεύεται και τελικά υποκύπτει στη μαγεία της συμμετρίας.
Στο πλαίσιο αυτό, η έκθεση στο Ίδρυμα Θεοχαράκη συνθέτει μια εικαστική διαδρομή μαζί με τις άλλες πέντε καλλιτέχνιδες, που προέρχονται από διαφορετικά περιβάλλοντα αλλά είναι συνδεδεμένες από μια κοινή επιθυμία: να μετατοπίσουν το κέντρο της αφήγησης της αφαίρεσης.
Η Etel Adnan έζησε μεταξύ Βηρυτού, Παρισιού και Ηνωμένων Πολιτειών και αναδείχτηκε ως μια από τις σημαντικότερες φωνές της κοσμοπολίτικης αραβικής διασποράς, τόσο για την ποίηση όσο και για τη ζωγραφική της. Έβλεπε τα χρώματα ως καθαρούς φορείς συναισθήματος. Οι ζωγραφικοί της πίνακες αποτυπώνουν το πολυπολιτισμικό περιβάλλον της Βηρυτού αλλά και την εσωτερική εμπειρία της εξορίας. Στον κόσμο της Adnan η αφαίρεση γίνεται ένας τρόπος να διατηρήσεις την πατρίδα μέσα σου. Οι κύκλοι αντιπροσωπεύουν τον ήλιο, τη γη, τον ουρανό, τη θάλασσα αλλά και την επίμονη γραμμή του ορίζοντα. Όπως έλεγε και η ίδια: «Γράφω γι’ αυτό που βλέπω, ζωγραφίζω γι’ αυτό που είμαι».
Η Samia Halaby, παλαιστινιακής καταγωγής, με ένα πολυδιάστατο ζωγραφικό έργο, συνδέει τη γεωμετρία με την πολιτική δράση. Οι αφαιρετικές της συνθέσεις, άλλοτε εμπνευσμένες από τα μοτίβα της αραβικής καλλιγραφίας και άλλοτε από τις μορφές των διαδηλώσεων, της επανάστασης και της ταξικής πάλης, υποδηλώνουν ότι η τέχνη μπορεί να είναι ταυτόχρονα αισθητική και πολιτική πράξη. Κάποτε, όταν ένας νεαρός Παλαιστίνιος τη ρώτησε πού βρίσκεται η Παλαιστίνη μέσα στα αφηρημένα έργα της, εκείνη απάντησε ότι υπάρχει η πολιτική και η πειραματική τέχνη, συμπληρώνοντας ότι η πολιτική διάσταση της τέχνης της βρίσκεται στις αφίσες και στα πανό με συνθήματα υπέρ της Παλαιστίνης που σχεδίαζε.
Η Saloua Raouda Choucair, πρωτοπόρος του μοντερνισμού στον αραβικό κόσμο, ενσωμάτωσε στο έργο της την ισορροπία της ισλαμικής αρχιτεκτονικής και την ελευθερία της δυτικής αφηρημένης τέχνης. Τα έργα της αναφέρονται στον άνθρωπο, στην κοινωνία, την εμπειρία και τη ζωή. Το έργο της, αυστηρό αλλά ποιητικό, δείχνει ότι η γεωμετρία μπορεί να είναι ζωντανή, ευέλικτη, ανθρώπινη. Δεν είναι τυχαίο ότι ήταν μια φωτισμένη πολίτης του κόσμου και ότι έχει χαρακτηριστεί η πρώτη μοντερνίστρια του αραβικού κόσμου.
Η Ebtisam Abdulaziz από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα φέρνει μια εντελώς διαφορετική ενέργεια. Μέσα από performances, εγκαταστάσεις και σχεδιασμούς που συχνά χρησιμοποιούν τα μαθηματικά ως συμβολικό λεξιλόγιο, θέτει ερωτήματα για την ταυτότητα, την κοινωνική πειθαρχία και τη θέση της γυναίκας σε έναν υπερ-ελεγχόμενο κόσμο. Μάλιστα, είναι προφανές ότι οι σπουδές της στα μαθηματικά έχουν επηρεάσει το έργο της.
Τέλος, η Lubna Chowdhary, γεννημένη στην Τανζανία και μεγαλωμένη στη Βρετανία, συνθέτει κεραμικές εγκαταστάσεις που αναμειγνύουν τη μοντερνιστική αισθητική με τις παραδοσιακές τεχνικές της Νότιας Ασίας. Στα χέρια της, το χρώμα και το υλικό αποκτούν φωνή: η αφαίρεση γίνεται αρχιτεκτονική αφήγηση με στόχο την αποδόμηση της ισλαμικής γεωμετρίας.
Η έκθεση στο Ίδρυμα Θεοχαράκη δεν επιχειρεί απλώς να παρουσιάσει έξι σημαντικές καλλιτέχνιδες. Προτείνει ένα εναλλακτικό αφήγημα: ότι η αφαίρεση δεν είναι προνόμιο της Δύσης, αλλά μια παγκόσμια γλώσσα που αναδύεται με ίση ένταση από τη Βηρυτό, το Κάιρο και τη Σάρτζα, όσο και από το Παρίσι ή τη Νέα Υόρκη. Είναι μια γλώσσα που λειτουργεί ως πράξη αντίστασης, ως ποιητική διατύπωση, αλλά και ως μέσο πολιτιστικής συνέχειας.
Όπως σημειώνει ο γενικός διευθυντής του Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, Στέλιος Βασιλάκης: «Η έκθεση αυτή δεν φιλοδοξεί να προσφέρει οριστικές απαντήσεις. Αντιθέτως, προσκαλεί σε διάλογο μεταξύ Ανατολής και Δύσης, παρελθόντος και παρόντος, μορφής και νοήματος. Με αυτόν τον τρόπο υποδηλώνει μια επανεγγραφή του μοντερνισμού, όπου η γεωμετρία αποκαλύπτεται όχι μόνο ως αισθητική στρατηγική αλλά και ως βαθιά διατύπωση της πολιτιστικής μνήμης και του οράματος».
Την έκθεση, η οποία συνοδεύεται από δίγλωσσο κατάλογο (σχεδιασμός και δημιουργία εικαστικής ταυτότητας: Γιάννης Καρλόπουλος), επιμελείται ο ιστορικός τέχνης, Γιάννης Μπόλης, ο οποίος υποστηρίζει: «Οι καλλιτέχνιδες που στράφηκαν στην αφαίρεση ήταν για μεγάλο διάστημα αγνοημένες, “αόρατες” από την “ανδροκρατούμενη” ιστορία της τέχνης, με ελάχιστα δίκτυα υποστήριξης για αυτές. Μια σειρά σημαντικών εκθέσεων επανεκτιμά τη συμβολή των καλλιτέχνιδων στην ιστορία της αφαίρεσης». Η έκθεση αυτή εγείρει το ζήτημα της ορατότητας και έρχεται να υπογραμμίσει ότι η αφαίρεση μπορεί ακόμη να μιλά, και μάλιστα με τη φωνή των γυναικών που την επαναπροσδιορίζουν και εστιάζουν σε μια πιο συμπεριληπτική οπτική.
Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση «Γεωμετρική Αφαίρεση» εδώ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
