Η ερωτική και αξεπέραστη Μάτση Χατζηλαζάρου

Η ερωτική και αξεπέραστη Μάτση Χατζηλαζάρου Facebook Twitter
Η Μάτση δεν έγραφε αφηρημένα αλλά σωματικά, έχοντας βιώσει κάθε στίχο στο ίδιο της το δέρμα.
0

Η «ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΑΦΙΕΡΩΣΗ» δεν είναι μόνο το τελευταίο κείμενο που έγραψε και δημοσίευσε η Μάτση Χατζηλαζάρου αλλά και ένα από τα πιο όμορφα ποιήματα που έχουν γραφτεί ποτέ, μια εξαίσια ωδή στη γραφή και την ερωτική συνθήκη.

Ο Χρήστος Δανιήλ, που ασχολείται εδώ και χρόνια με το έργο της ποιήτριας, μόλις εξέδωσε τη μέλετη Όλα δεν τα ‘χω πει - Η «Αντίστροφη Αφιέρωση» της Μάτσης Χατζηλαζάρου από τις εκδόσεις Άγρα, η οποία, όπως μας εξηγεί, «εστιάζει στο ποιητικό της έργο και συγκεκριμένα στο τελευταίο σημαντικό ποιητικό κείμενο που έγραψε και δημοσίευσε η ίδια λίγο πριν από τον θάνατό της, την “Αντίστροφη Αφιέρωση”», προσθέτοντας πως «το βιβλίο επιχειρεί μια πολυπρισματική, αναλυτική (σε επίπεδο στίχων αλλά και λέξεων) αλλά και συνθετική προσέγγιση στο ποίημα αυτό. Ένα βιβλίο για ένα ποίημα, μία μελέτη για την ποίηση και την ποιητική της Μάτσης Χατζηλαζάρου».

Για τη Μάτση ο Ανδρέας Εμπειρίκος υπήρξε ο εραστής και σύντροφος, ο τρίτος της σύζυγος, ο ψυχαναλυτής-ερμηνευτής της, ο μύστης της στον ποιητικό χώρο και τον υπερρεαλισμό, ο αποδέκτης πολλών ποιημάτων της, ο άνθρωπος που τη φέρνει σε μια διαρκή κατάσταση μετεωρισμού: την εκριζώνει.

Εξηγώντας μας όλο το χρονικό της πολυετούς ενασχόλησής του, ο Χρήστος Δανιήλ ομολογεί πως το ταξίδι ξεκίνησε «χωρίς πολλή σκέψη και προγραμματισμό», όταν, έχοντας τελειώσει τη διδακτορική του διατριβή –που εξετάζει τις σχέσεις των Ελλήνων υπερρεαλιστών με το δημοτικό τραγούδι–, αποφάσισε να ασχοληθεί με κάτι που πραγματικά αγαπούσε:

«Έφηβος ακόμη, είχα διαβάσει τη συνέντευξη της Μάτσης στον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο στην “Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία” και ομολογώ ότι είχα εντυπωσιαστεί», δηλώνει, εξηγώντας πως όλα ξεκίνησαν από αυτήν τη συνέντευξη, κάτι που συνιστά στιγμή αφετηρίας και του βιβλίου.

«Την ποίησή της τη γνώρισα αργότερα, στα φοιτητικά μου χρόνια και τη διδασκαλία του Γιάννη Δάλλα. Ξεκίνησα, λοιπόν, την έρευνα, έψαξα αρχειακό υλικό, συνομίλησα με φίλες της, που τότε ήταν ακόμη εν ζωή, ξαναδιάβασα ό,τι είχε γραφτεί γι΄ αυτή –δεν ήταν άλλωστε και τόσα πολλά έως τότε– και εντελώς αβίαστα συγκεντρώθηκε το υλικό που στη συνέχεια αποτέλεσε τον τόμο …Ιούς, Μανιούς, ίσως και Aqua Marina, Μάτση Χατζηλαζάρου, η πρώτη Ελληνίδα υπερρεαλίστρια, στις εκδόσεις Τόπος το 2011, με τη φροντίδα και επιμέλεια του Άρη Μαραγκόπουλου.

Χάρη σε αυτό το βιβλίο γνωρίστηκα με τον Λεωνίδα Εμπειρίκο, τον γιο του Ανδρέα και διαχειριστή του αρχείου του πατέρα του, ο οποίος και μου εμπιστεύτηκε τα γράμματα της Μάτσης προς αυτόν. Έτσι λίγο αργότερα, το 2013, βγήκε στις εκδόσεις Άγρα, με επιμέλεια και σχεδιασμό του Σταύρου Πετσόπουλου, το Γράμματα από το Παρίσι στον Ανδρέα Εμπειρίκο (1946-1947) και άλλα ανέκδοτα ποιήματα και πεζά της ίδιας περιόδου, με το οποίο, θέλω να πιστεύω, φωτίστηκε μια άγνωστη έως τότε περίοδος της δημιουργίας της: τα πρώτα χρόνια της διαμονής της στο Παρίσι, η ένταξή της στους εκεί καλλιτεχνικούς κύκλους, η συνάντησή της με τους Αντρέ Μπρετόν και Πάμπλο Πικάσο, αλλά και αναδείχθηκε η πολυεπίπεδη και πολυσύνθετη σχέση της με τον Ανδρέα Εμπειρίκο».

Όλα δεν τα ‘χω πει
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Χρήστος Δανιήλ, Όλα δεν τα ‘χω πει - Η «Αντίστροφη αφιέρωση» της Μάτης Χατζηλαζάρου, Εκδόσεις Άγρα

Αναμφίβολα η «Αντίστροφη αφιέρωση – dédicace à rebours» συνιστά την κορύφωση της ποίησης της Μάτσης Χατζηλαζάρου. Ωστόσο, όπως εξηγεί ο ίδιος στο βιβλίο, το ποίημα μάλλον δεν είναι τόσο αυθόρμητο όσο φαίνεται και όσο η ίδια ισχυριζόταν.

«Ας μη συγχέουμε το αυθόρμητο στην έμπνευση με την αυτόματη γραφή των υπερρεαλιστών, αυτήν τη μόνιμη πηγή παρεξηγήσεων, όπως χαρακτηριστικά σημείωνε ένας άλλος σημαντικός Έλληνας υπερρεαλιστής, ο Έκτορας Κακναβάτος», σχολιάζει χαρακτηριστικά ο Δανιήλ.

«Οι υπερρεαλιστές είχαν εγκαταλείψει την αυτόματη γραφή από τα πρώτα κιόλας χρόνια της εμφάνισής τους. Τα γραπτά τους, λόγω της κυριαρχίας της συνειρμικής ή/και της ψυχαναλυτικής λειτουργίας, μπορεί να δίνουν την εντύπωση της αυθόρμητης ή και της αυτοματικής γραφής (ειδικά η “Αντίστροφη Αφιέρωση” στην οποία η Μάτση καταργεί σε κάποια σημεία τη σύνταξη και τη γραμματική), αποτελούν όμως προϊόντα συστηματικής επεξεργασίας.

Στο αρχείο της Μάτσης Χατζηλαζάρου διασώζονται χειρόγραφά της με δοκιμές, δεύτερες, τρίτες και τέταρτες γραφές του ίδιου ποιήματος, τα οποία και μαρτυρούν τη βάσανο της γραφής. Στην “Αντίστροφη Αφιέρωση” η Μάτση υιοθετεί τρόπους έκφρασης που είχε χρησιμοποιήσει και στην πρώτη της συλλογή, ενώ ταυτόχρονα αξιοποιεί μέσα και τεχνικές που είχε αναπτύξει στη συνέχεια της ποιητικής της πορείας. Με άλλα λόγια, η “Αντίστροφη Αφιέρωση” λειτουργεί ως συμπύκνωση, κορύφωση και επιστέγασμα ολόκληρης της ποιητικής της παραγωγής».

Μάτση Χατζηλαζάρου Facebook Twitter
Η Μάτση, σύμφωνα με μαρτυρίες αλλά και με βάση τα γραπτά της, έζησε με τρόπο ποιητικό, προσπάθησε δηλαδή να κάνει πράξη τις διακηρύξεις των υπερρεαλιστών περί ταύτισης της ποίησης με τη ζωή.

Η ίδια, πάντως, στη συνέντευξη με τον Τσαγκαρουσιάνο είχε ισχυριστεί ότι πηγή έμπνευσής της ήταν μια συζήτηση που είχε με τη Μαργκερίτ Γιουσερνάρ, κάτι που μάλλον αμφισβητεί ο Δανιήλ, αλλά σίγουρα φαίνεται να έχει μεγάλο ενδιαφέρον να μάθει κανείς περισσότερα για τη σχέση των δυο αυτών σπουδαίων γυναικών:

«Αυτό που υποστηρίζω είναι πως η συζήτηση με τη Γιουρσενάρ πιθανώς να έδωσε την αφορμή για να “αναμοχλεύσει μέσα της” και να βγει το ποίημα “Αντίστροφη Αφιέρωση” ως ένα “ευχαριστήριο” για ένα πρόσωπο, όπως είχε δηλώσει η ίδια στη συνέντευξή της στον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο, όμως η διαδικασία “αναμόχλευσης” φαίνεται να είχε ξεκινήσει από πολύ πιο πριν.

Το ποίημά της “Αντί αφιέρωση” φαίνεται να αποτελεί ένα πρώτο αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας και να λειτούργησε ως μήτρα για τη σύνθεση της “Αντίστροφης Αφιέρωσης”, ενώ ως πυροδότης για την έναρξη της συγγραφής εικάζω πως λειτούργησε η ανάγνωση του ποιήματος “Η μνήμη των αναμνήσεων” του Ανδρέα Εμπειρίκου, το οποίο είχε κυκλοφορήσει μόλις έναν μήνα πριν τη συγγραφή του δικού της ποιήματος. Τα δύο ποιήματα, άλλωστε, αυτό του Εμπειρίκου και αυτό της Μάτσης, εμφανίζουν εντυπωσιακές ομοιότητες, θεματικές, στιχουργικές και λεκτικές».

Όσο για τη φιλία ανάμεσα σε Μάτση και Γιουρσενάρ, ο ίδιος θεωρεί ότι «συνδετικός κρίκος υπήρξε ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Και η Μάτση και η Γιουρσενάρ ήταν γυναίκες δημιουργοί που με το έργο τους συνεισέφεραν στη χειραφέτηση των γυναικών, στην απελευθέρωση της έκφρασής τους για σειρά θεμάτων που έως τότε θεωρούνταν ταμπού στη διαπραγμάτευσή τους από μία γυναίκα.

Να σημειώσω βέβαια πως η συνεισφορά της Γιουρσενάρ αναγνωρίστηκε όσο η ίδια βρισκόταν εν ζωή, υπήρξε η πρώτη γυναίκα που αναγορεύτηκε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Αντίθετα, η Μάτση μόλις τα τελευταία χρόνια, χρόνια μετά τον θάνατό της, φαίνεται να αρχίζει να γνωρίζει την αποδοχή και την αναγνώριση που θεωρώ πως αξίζει το έργο της».

Ανδρέας Εμπειρίκος Μάτση Χατζηλαζάρου Facebook Twitter
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος και η Μάτση Χατζηλαζάρου στο γαμήλιο ταξίδι τους στο Ναύπλιο, το 1939. Λίγο μετά την Κατοχή χώρισαν, αλλά στην ουσία δεν έπαψαν να επικοινωνούν ποτέ.

Σίγουρα πάντως η συλλογή απηχεί την αξεπέραστη και πάντα ένθερμη σχέση της ποιήτριας με τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Χαρακτηριστικός είναι ο στίχος «Έλα, η μέρα είναι τόσο ωραία - τα ποιήματα που αγαπώ θέλω να τα ζήσω μαζί σου» από το ποίημα που αφιερώνει στον Ανδρέα στην πρώτη της συλλογή «Μάης, Ιούνης και Νοέμβρης», που ο Δανιήλ λέει ότι απευθύνεται με σαφήνεια στον Ανδρέα Εμπειρίκο.

Τελικά τα έζησε τα ποιήματα μαζί του; «Η συγγραφή της πρώτης της συλλογής είχε ολοκληρωθεί ενόσω η Μάτση ζούσε με τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Η αφιέρωση σε αυτόν υπάρχει στο χειρόγραφό της προτού εισέλθει στη ζωή της ο έτερος ποιητής, Ανδρέας κι αυτός, ο Ανδρέας Καμπάς. Η πράξη της αφιέρωσης έχει προσωπικό χαρακτήρα, η τοποθέτηση διευκρίνισης του επιθέτου του Ανδρέα θα μεταβίβαζε την αφιέρωση από το προσωπικό επίπεδο σε αυτό της κοινωνικής προσαρμογής.

Η Μάτση, σύμφωνα με μαρτυρίες αλλά και με βάση τα γραπτά της, έζησε με τρόπο ποιητικό, προσπάθησε δηλαδή να κάνει πράξη τις διακηρύξεις των υπερρεαλιστών περί ταύτισης της ποίησης με τη ζωή. Το πώς βίωσαν τη σχέση τους, τον έρωτά τους, η Μάτση και ο Εμπειρίκος το ξέρουν και το έζησαν μόνο οι ίδιοι. Απόρροια όμως αυτής της σχέσης είναι, ευτυχώς για μας, τα έξοχα ποιητικά κείμενα που μας άφησαν.

Ειδικά στην περίπτωση της Μάτσης, τα κείμενα αυτά καταλαμβάνουν μια χρονική διάρκεια, σχεδόν μιας ολόκληρης ζωής: από το πρώτο της έργο έως και το τελευταίο της, το πιο σημαντικό. Η ένταση, το πάθος, η ειλικρίνεια, η συγκίνηση, η απόλαυση, η συντριβή και όλα όσα πηγάζουν από αυτά περνάνε με τρόπο άμεσο και ευθύ στους αναγνώστες. Οπότε, ναι, για να προκύψουν τέτοια δημιουργήματα, νομιμοποιούμαστε να υποθέσουμε πως τουλάχιστον κάποια “ποιήματα” θα πρέπει να έζησαν αυτοί οι δύο δημιουργοί».

Ο Χρήστος Δανιήλ παραδέχεται πως «η σχέση Μάτσης Χατζηλαζάρου και Ανδρέα Εμπειρίκου είναι πολυσύνθετη, πολυεπίπεδη αλλά και πολυκύμαντη μέσα στον χρόνο. Για τη Μάτση ο Ανδρέας Εμπειρίκος υπήρξε ο εραστής και σύντροφος, ο τρίτος της σύζυγος, ο ψυχαναλυτής-ερμηνευτής της, ο μύστης της στον ποιητικό χώρο και τον υπερρεαλισμό, ο αποδέκτης πολλών ποιημάτων της, ο άνθρωπος που τη φέρνει σε μια διαρκή κατάσταση μετεωρισμού: την εκριζώνει. Στην “Αντίστροφη Αφιέρωση” βρίσκουμε την ποιητική συμπύκνωση αυτής της σχέσης.

Για τον Ανδρέα Εμπειρίκο και τις ανάλογες διαστάσεις που έχει η Μάτση Χατζηλαζάρου σε αυτόν, μόλις τα τελευταία χρόνια αρχίζουμε να έχουμε μια πληρέστερη εικόνα, με την έκδοση των χειρογράφων του που βρέθηκαν στο αρχείο του και στα οποία η παρουσία της Μάτσης είναι έντονη. Στην προσπάθεια κατανόησης και εξήγησης τόσο της ιδιαίτερης εκδοτικής πρακτικής που ακολούθησε ο Εμπειρίκος όσο και συνολικά της ποιητικής του πορείας, η παράμετρος Μάτση Χατζηλαζάρου κατέχει κυρίαρχο ρόλο».

Τελικά, όμως, η Μάτση δεν έγραφε αφηρημένα αλλά σωματικά, έχοντας βιώσει κάθε στίχο στο ίδιο της το δέρμα και δεν μπορώ να μη ρωτήσω τον Χρήστο Δανιήλ αν τελικά μπορεί να γράψει κανείς αλλιώς ποίηση: «Φαντάζομαι πως ναι. Στον νου μου έρχονται αξιολογότατοι ποιητές που υπηρέτησαν έναν πιο διανοητικό, στοχαστικό ποιητικό λόγο, κι άλλοι που κατέθεσαν μια πιο επικαιρική, πολιτική ή και στρατευμένη ποίηση. Αλλά κι εμένα μου αρέσει η σωματικότητα των ποιημάτων της Μάτσης!».

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Βιβλίο
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Μάτση Χατζηλαζάρου: Μια ποιήτρια χωρίς ενοχές

Βιβλία και Συγγραφείς / Μάτση Χατζηλαζάρου: Μια ποιήτρια χωρίς ενοχές

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητά με την Άντεια Φραντζή, ποιήτρια και ομότιμη καθηγήτρια στο ΑΠΘ, για τη Μάτση Χατζηλαζάρου που μας καθηλώνει με τη σωματική, ερωτική αλλά και λυρική ποίησή της.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Μάτση Χατζηλαζάρου: «Γράμματα από το Παρίσι στον Ανδρέα Εμπειρίκο 1946-1947»

Το πίσω ράφι / Τα γράμματα της Μάτσης Χατζηλαζάρου προς τον Ανδρέα Εμπειρίκο από το Παρίσι

Τα γράμματα αυτά δεν ήταν πολλά όμως φωτίζουν την ποιότητα του ερωτικού δεσμού τους, τη διάρκεια της πνευματικής τους σχέσης και το κλίμα μιας κρίσιμης εποχής.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Ιώκο ετοίμασε ένα «έργο για έναν άνθρωπο μονάχα»

Εικαστικά / Ο Ιώκο ετοίμασε ένα «έργο για έναν άνθρωπο μονάχα» με drag και ποίηση της Μάτσης Χατζηλαζάρου

Σε μια παλιά θεατρική μάντρα της μπελ επόκ, μια βίντεο εγκατάσταση που συνδυάζει την ποίηση, τη μουσική και το drag καλεί τους θεατές σε μια άκρως προσωπική ερωτική εξομολόγηση.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ
Οι κύκλοι του Ζωδιακού ή ο οργιαστικά ερωτικός κόσμος του Ανδρέα Εμπειρίκου

Βιβλίο / Οι κύκλοι του Ζωδιακού ή ο οργιαστικά ερωτικός κόσμος του Ανδρέα Εμπειρίκου

Ήρθε η στιγμή να ολοκληρωθεί εκδοτικά το έργο του Ανδρέα Εμπειρίκου με την πανηγυρική έκδοση ανέκδοτων κειμένων που περιλαμβάνονται στο βιβλίο «Οι κύκλοι του Ζωδιακού» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα σε επιμέλεια-επίμετρο Γιώργη Γιατρομανωλάκη
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ