Οι κύκλοι του Ζωδιακού ή ο οργιαστικά ερωτικός κόσμος του Ανδρέα Εμπειρίκου

Οι κύκλοι του Ζωδιακού ή ο οργιαστικά ερωτικός κόσμος του Ανδρέα Εμπειρίκου Facebook Twitter
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος πάσχιζε να ξαναδημιουργήσει μια ανωφερή Μυθολογία, έναν ανοιχτό ποιητικό κόσμο ως στέρεα κατασκευή όπου θα κατοικούν μονάχα οι ελεύθεροι άνθρωποι.
0

Η ποίηση δεν είναι πόζα. Όσο τη ζεις πολλαπλασιάζεται, όσο τη δημιουργείς απελευθερώνει, δίνοντας νόημα σε ό,τι μέχρι πρότινος έμοιαζε φευγαλέο ή ανυπόστατο. Ίσως γι' αυτό λειτουργεί αυξητικά ως ανάπτυξη, όπως θα έλεγε ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο οποίος πάσχιζε να ξαναδημιουργήσει μια ανωφερή Μυθολογία, έναν ανοιχτό ποιητικό κόσμο ως στέρεα κατασκευή όπου θα κατοικούν μονάχα οι ελεύθεροι άνθρωποι.

Αυτή η ανεξάντλητη σύνθεση που είναι ξεκάθαρα από την αρχή έως το τέλος ποιητική διαφαίνεται με απόλυτο τρόπο στην πανηγυρική έκδοση των Γραπτών Κειμένων του βιβλίου Οι κύκλοι του Ζωδιακού που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα, σε επιμέλεια και με το καίριο επίμετρο του καθηγητή Γιώργη Γιατρομανωλάκη, στον οποίο οφείλουμε την περισσή φροντίδα με την οποία έρχεται στο φως το έργο του Ανδρέα Εμπειρίκου.

Ακόμα και στα ημερολόγιά του ο ποιητής πασχίζει να δώσει απαντήσεις για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο που διαλύει τη χώρα του και την Ευρώπη, για τις πολλαπλές εκφάνσεις του έρωτα, για τη συγκρουσιακή του θέση απέναντι στα δόγματα, για την αδυναμία να κατανοήσει την άρνηση των ανθρώπων να ασπαστούν τις χαρές της Αφροδίτης, την ελευθερογνωμία και τον πασιφισμό.

Στην παρούσα έκδοση περιλαμβάνονται ανέκδοτα κείμενα που είχαν εξαιρεθεί από την παλαιότερη κυκλοφορία του Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία του 1960, πολύ σημαντικών κειμένων από την εργογραφία του ποιητή, καθώς και αποσπάσματα του προσωπικού του ημερολογίου από τα ταραγμένα έτη 1939-1943, τα οποία φωτίζουν με ακρίβεια το κατασκευαστικό του πλάνο, τις αγωνίες και τις προσδοκίες, τις ωσμώσεις και τις αλληλεπιδράσεις της εποχής εκείνης.


Γι' αυτό και προκαλεί έκπληξη το πώς πραγματικά πρόσωπα ή γεγονότα, όπως ο στενός του φίλος και συνομιλητής Νικόλας Κάλας, ο Νίκος Γκάτσος ή ο Οδυσσέας Ελύτης, εμπλέκονται με ποιητικούς ή μυθιστορηματικούς χαρακτήρες, όπως ο Γερο-Ωκεανός ή οι Διόσκουροι, και όλοι αυτοί συναθροίζονται σε μια ιδανική μυθιστορία μεστή υπερρεαλιστικών και αλληγορικών στοιχείων. Ενίοτε, σε αυτό το ατέρμονο φαντασμαγορικό παιχνίδι μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας εμφανίζεται και ο ίδιος ο Εμπειρίκος ως πρωταγωνιστής, είτε με την πραγματική είτε με τη συμβολική του ταυτότητα.

Χαρακτηριστικός είναι ο ευφυέστατος, άκρως πρωτότυπος και ειρωνικά μεταμοντέρνος, όπως θα έλεγαν σήμερα, τρόπος που ο ποιητής παίρνει τη θέση του Καζανόβα στην πιο αδιέξοδη, μάλιστα, στιγμή του. Η απάντηση στο καίριο ερώτημα του Χέλντερλιν για την ανάγκη ύπαρξης των ποιητών σε χαλεπούς καιρούς δίνεται έτσι διαρκώς και με διαφορετικούς τρόπους από τον Εμπειρίκο: ακόμα και στα ημερολόγιά του ο ποιητής πασχίζει να δώσει απαντήσεις για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο που διαλύει τη χώρα του και την Ευρώπη, για τις πολλαπλές εκφάνσεις του έρωτα, για τη συγκρουσιακή του θέση απέναντι στα δόγματα, για την αδυναμία να κατανοήσει την άρνηση των ανθρώπων να ασπαστούν τις χαρές της Αφροδίτης, την ελευθερογνωμία και τον πασιφισμό.

Τον πλήττει βαθιά και τον πληγώνει η αποτύπωση του ατελούς ή του ενδιάμεσου, δηλαδή του επιβαλλόμενου νόμου που θα μετατρέψει τον κόσμο σε ένα στέρφο σύμπαν δίχως ευμορφία και πάθος. Ως εκ τούτου, από μια τέτοια έκδοση δεν θα μπορούσε να λείπει η δριμεία κριτική του στους ανέμπνευστους κριτικούς λογοτεχνίας ή στους άτεχνους ομοίους του, ούτε και η δημιουργική του αντιπαράθεση με τους ομοϊδεάτες, όπως ο συγγραφέας Χένρι Μίλερ.

Φαίνεται, ωστόσο, να συνομιλεί ιδανικά με τον τελευταίο όσον αφορά την προάσπιση ενός οργιαστικού πλάνου, όπου η εναρμόνιση ανθρώπων και φυσικού περιβάλλοντος θα είναι απόλυτη, σε μια ξένοιαστη και ολοζώντανη κατάσταση ερωτικής φιλίας ή, όπως θα ήθελαν οι στωικοί, αρχέγονης συμπάθειας: «Η φύση μπορεί να θεραπεύσει μόνο όταν ο άνθρωπος αναγνωρίζει τη θέση του στον κόσμο, η οποία δεν βρίσκεται στη Φύση, οπως συμβαίνει με τα ζώα, αλλά στο ανθρώπινο βασίλειο, τον κρίκο μεταξύ του φυσικού και του θείου» έγραφε ο Μίλερ στον Κολοσσό του Μαρουσιού, παραπέμποντας άμεσα στην εντελώς ξέχωρη από εξουσίες και τάξεις κοσμοθεωρία του Ανδρέα Εμπειρίκου.

Οι κύκλοι του Ζωδιακού ή ο οργιαστικά ερωτικός κόσμος του Ανδρέα Εμπειρίκου Facebook Twitter
Ο Εμπειρίκειος κόσμος ξεδιπλώνεται εδώ, με την παρούσα έκδοση, στην ολότητά του και γίνεται ο οδηγός ή μάλλον η πυξίδα που οδηγεί τις επιμέρους ιστορίες οι οποίες αναδιπλώνονται ή εγκυβωτίζονται, αποκαλύπτοντας σταδιακά τα μυστικά τους


Οι χάνδρες του δικού του στέμματος είναι επομένως ο έρωτας –ελεύθερος, παράφορος και οργιαστικός– και δεν το κινούν οι άρχοντες αλλά οι λιβιδινικοί θεοί και παρουσίες. Το πρώτο κινούν ακίνητο είναι το πάθος και ο απόλυτος άρχοντας ο Πάνας, ο μοναδικός θεός που δεσπόζει απόλυτα στη νέα αυτή κοσμολογία.

Δεν νοείται κάτι πέρα από τη διακεκαυμένη ζώνη των λέξεων και των σωμάτων που για πρώτη φορά στα κείμενα αυτού του βιβλίου αποκαλύπτονται σε όλη την επικράτειά τους, χωρίς περιορισμούς και λογοκρισία: «Η τύρβη, ο στρόβιλος της ζωής των πόλεων, η ευδαιμονία των κήπων, τα ρίγη του αιγιαλού, τα κύματα της ανοιχτής θαλάσσης, η έξαρσις του έρωτος και των σωμάτων, η πάχνη των πρωινών ωρών, η γη των καλύτερων πεδιάδων μιας οικουμένης που ποτέ δεν υπήρξε αρκετά παλαιά για να μην είναι πάντα νέα, είναι πράγματα πάντοτε δεκτικά, είναι πράγματα πάντοτε εύφορα, όσον η ευφορία των γυναικών και νεανίδων που δέχονται τας ώσεις και τας εκσπερματώσεις των αγοριών και των ανδρών με μέγα πάθος, είναι πράγματα πάντοτε εύφορα, όσον η ευφορία των ευφορικών μανιακών, όσον η έκστασις των εποχών, της αίγλης και της στιλβηδόνος».

Ο παράφορος έρως διαπερνά και διακορεύει κάθε ανυπόστατη λέξη, δίνοντας νόημα στην αλήθεια των λόγων: ίσως γι' αυτό ο χιτλερικός πρωταγωνιστής μιας από τις ιστορίες του, ο Νικόλας Σουλτζ, αδυνατεί να θυμηθεί τους στίχους του Χέλντερλιν, όπως αντίστοιχα κάποιος που θα επιζητά πραγματικά διαμάντια ή διαδήματα αντί για την «Ελευθέρα Λιβιδώ», την πεμπτουσία κάθε ταξιδιού και κάθε περιπλάνησης. Το ταξίδι υπάρχει πάντα ως αιτούμενο και ως απαρχή και στη θέση του βασικού ήρωα και ποιητή θα μπορούσε κάλλιστα να τεθεί οποιοσδήποτε θαλασσοπόρος, από τον Οδυσσέα έως τον Μαγγελάνο, τον Κορτέζ ή τον Γερο-Ωκεανό του Λωτρεαμόν.

Αυτό άλλωστε τονίζει με έμφαση στο επιμετρο ο επιμελητής του Γιώργος Γιατρομανωλάκης, ο οποίος υποστηρίζει πως τα κείμενα της συλλογής ουσιαστικά «προετοιμάζουν μια ιδέα η οποία θα καταλήξη στη ναυπήγηση του Μεγάλου Ανατολικού. Καπετάνιος ο ίδιος ο ποιητής, ο οποίος ως πολυμήχανος Οδυσσέας και ταξιδευτής θέλει στο πλοίο του ιδανικούς συνοδοιπόρους –ούτε ακολούθους ούτε Ελπήνορες αλλά ουσιαστικούς καπεταναίους–, με πρώτη απ' όλους την πρώτη γυναίκα του Μάτση Χατζηλαζάρου, στην οποία όχι μόνο δίνει το τιμόνι αλλά την αναγνωρίζει –σε μία από τις καταγραφές των ημερολογίων του– ως τη "μεγαλύτερη ποιήτρια της νεώτερης Ελλάδας".

Της δίνει και την τιμητική θέση στην ξεχωριστή ιστορία για τον "Μήτρο Τραγανά", μια αλληγορική εκδοχή του επιβλητικού αγέρωχου και φιλήδονου πολεμιστή και φουστανελλά –προφανής παραπομπή σε φιγούρες του Θεόφιλου–, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε θάνατο, αλλά γλίτωσε την εκτέλεση από θαύμα. (Κάτι που, ας μην ξεχνάμε, είχε συμβεί και στον ίδιο τον Εμπειρίκο). Άλλωστε ο Μήτρος Τραγανάς είναι και αυτός "ένας Όμηρος που έλεγε τα έπη του σε πρόζα, σε πρόζα εξίσου ποιητική με τον έμμετρο λόγο", αναδεικνύοντας την κυρίαρχη μορφή του ποιητή που δεσπόζει σε κάθε σελίδα.

Κάθε ποιητική κατασκευή γίνεται, επομένως, η αφορμή για περαιτέρω εξερεύνηση όπως και κάθε περιπλάνηση απλώς προσδιορίζει την απαρχή για μια ακόμα φλογερή αναζήτηση στις άγνωστες περιοχές των σωμάτων ή των κόσμων. Ακόμα και μια μικρή διαδρομή προς την Αθήνα με ενδιάμεση στάση στην Κηφισιά θα μετατραπεί σε ερωτική περιπέτεια και αφορμή για μια ακόμα ιδανική εξιστόρηση.

Ανεξάρτητα, πάντως, από την τελική κατάληξη του ταξιδιού, ένας νέος κόσμος ή ιδανικός προορισμός θα υψώνεται νοερά στο τέλος της διαδρομής ως ουτοπική Μπραζίλια ή ιδανική Οκτάνα, ως η Νέα Πόλις που θα ορθωθεί ανάμεσα στις περιορισμένες συνειδήσεις και τα ερείπια. Ενδιάμεσοι σταθμοί στην ιδανική αυτή περιπλάνηση γίνονται οι απρόσμενες ερωμένες, που είναι οι λέξεις, οι οποίες αποκαλύπτουν διαρκώς τη νέα τους διάσταση μέσα από τα επιμέρους "αναλύματα", "υποκεφάλαια" –κατά μίμηση των αρχαίων παραβάσεων– που προκύπτουν διαρκώς ανάμεσα στα κεντρικά κείμενα.

Ο Εμπειρίκειος κόσμος ξεδιπλώνεται εδώ, με την παρούσα έκδοση, στην ολότητά του και γίνεται ο οδηγός ή μάλλον η πυξίδα που οδηγεί τις επιμέρους ιστορίες οι οποίες αναδιπλώνονται ή εγκυβωτίζονται, αποκαλύπτοντας σταδιακά τα μυστικά τους: "Και όπως μια λέξι φέρνει μια άλλη, και αυτή πάλι ζητεί και βρίσκει και άλλη, έρχονται οι ημέρες μας και πάμε προς αυτές. Έτσι, Μαρία, η αρχική συνάντησίς μας έγινε τούτο το ταξείδι που κάνουμε τώρα μαζύ, με το καράβι που αρματώσαμε για ωκεανούς και για ηπείρους, είτε φυσά βοριάς, είτε φυσά νοτιάς, με μια ταυτόσημη πυξίδα μέσα σε όλους τους καιρούς».

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ