H περίπτωση Όρσον Γουέλς. Toυ Κωστή Παπαγιώργη

H περίπτωση Όρσον Γουέλς. Toυ Κωστή Παπαγιώργη Facebook Twitter
O Γουέλς σε νεαρή ηλικία. Λος Άντζελες, 1940. Φωτό: Getty
0

Με τις βιογραφίες μεγάλων ανδρών νιώθουμε παραισθησιογόνα γοητεία απλά και μόνο επειδή μπροστά στα μάτια μας ξεμοντάρουν τα σώψυχα του βιογραφούμενου και εμμέσως τα δικά μας. Έστω και σε αναλογία ενός προς χίλια, όλοι οι άνθρωποι μοιάζουν μεταξύ τους, γεγονός που κανείς δεν μπορεί να συγχωρέσει σε κανέναν. Ο Εγγλέζος Ντέιβιντ Τόμσον, επιχειρώντας τη βιογραφία του Γουέλς, γνώριζε τις παραδοσιακές παγίδες: είναι λάθος να εξηγούμε τα έργα μέσω της ζωής του δημιουργού, λάθος επίσης να εξηγούμε τη ζωή του μέσω των έργων, όπως είναι λάθος να στήνουμε μια ψευδο-ολότητα, όπου έργο, ζωή και εποχή αλληλοερμηνεύονται σχεδόν αφ' εαυτών διά της απλής περιγραφής. Και όμως το εγχείρημα είναι επιτυχές.

Ξεμπερδεύοντας με τους γονείς του ήδη από την εφηβική ηλικία (που λέει ο λόγος), ο Όρσον έτρεφε την απόλυτη πεποίθηση ότι ήταν παιδί θαύμα, ότι δεν έμοιαζε με κανέναν και ούτε (θα) επέτρεπε να του μοιάσει. Άτομο «κοιλάρφανο», με αδελφό που κατέληξε στο ψυχιατρείο, περιφρόνησε τις σπουδές και εξ απαλών ονύχων έπαιζε βιολί, απήγγελλε με άνεση κατεβατά ολόκληρα από κλασικά έργα, δείχνοντας ακατάσχετη έφεση για κάθε λογής θεαματικότητα και θεατρικότητα. Η πρώτη «σκηνή» βέβαια είναι η καθημερινή ζωή.

Όλοι πάντως όσοι γεύτηκαν την ιδιωτική του ζωή συμφωνούν: ζούσε μέσα σε ένα κλίμα λατρευτικής ιδιωτικής θρησκείας του εαυτού του που δεν επιζητούσε την απομόνωση άλλα την ασυγκράτητη δημοσιότητα.

Εκεί φίλοι, γνωστοί, θαυμαστές και παρατρεχάμενοι ένιωσαν με κάποιο δέος και δυσφορία ότι ο νεαρός -στα 14 του ήταν 90 κιλά και 1,87 ύψος- δεν είναι συνηθισμένος εγωιστής· ο εγωκεντρισμός του άγγιζε το τερατώδες· το ωκεάνειο συναίσθημα που τον διακατείχε δικαιολογούσε υποψίες για παράνοια· σε κάθε του συναναστροφή αποκτούσε κομπάρσους, με αποτέλεσμα να νιώθει «αηδιασμένος από τη μοναξιά της μεγαλειότητάς του». Ο Καζάν θα πει: «Έλαμπε και βρομοκοπούσε δόξα και σαρκική μεγαλοπρέπεια». Πράγματι, η παρουσία του, ακόμη κι όταν κατέληξε βουνό από κρέας, ήταν όμορφη, αρρενωπή και με ένα στοιχείο αυτοκρατορικής επιβολής.

Εκ των υστέρων μπορούμε να διερωτηθούμε: τι προοριζόταν να κάνει; Αν λέγαμε ότι η ζωή τον χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει τον Πολίτη Κέιν, θα πέφταμε έξω. Η περίπτωσή του υπάκουε σε άλλο, βαθύτερο προσωπικό πάθος. Ζώντας σε μια χώρα όπου η δημόσια σκηνή ήταν παλκοσένικο και το ραδιόφωνο μαζί με τον κινηματογράφο θέριευαν, ο Όρσον αποφάσισε να κατακτήσει το παν με όλα τα μέσα. Ιδιωτική ζωή γι' αυτόν δεν υπήρχε, κι ας έκανε γάμους, κι ας απέκτησε παιδιά. Ήταν καρχαρίας της· δημοσιότητας. Κάθε του μέρα ήταν επίθεση και εκστρατεία· δεν δεχόταν τη φιλία διότι ο φίλος απαιτεί ισότητα και ανταπόκριση· το μέγα δέλεαρ γι' αυτόν ήταν το πλήθος, η κοινή γνώμη (κι ας την περιφρονούσε), ήθελε να είναι ο άνθρωπος των μαζών, με έναν λόγο ολόκληρη η Αμερική και ολόκληρη η υφήλιος να υποκλιθούν στην υπερφυσική του παρουσία. Σωστά οι οξυδερκείς συνεργάτες του ψυχανεμίζονταν στα μύχια αυτού του φαινομένου κάποιο κενό, την παθολογική απουσία ενός κέντρου.

Ο ίδιος ένιωθε πρωτοφανές αριστούργημα, κατά συνέπεια οι πάντες όφειλαν να αποδεχθούν το μεγαλείο του, να ομολογήσουν ότι άλλο αυτοί και άλλο η θυελλωδώς προελάσουσα «Γουελσιάδα». Η γνωστή του εκπομπή στο ραδιόφωνο για τον Πόλεμο των Κόσμων ουσιαστικά τον έκανε γνωστό από την Ανατολική ως τη Δυτική Ακτή. Είχε ήδη το απαραίτητο υπόβαθρο για να βάλει στο χέρι τους χρηματοδότες. Δεν μιλάμε για έναν άνθρωπο που απομονωνόταν να γράψει, που συνελάμβανε μιαν ιδέα και ζητούσε χρόνο για να την αναπτύξει. Ο ιδιοφυής από την Κενόσα, όπως διεκδικούσε το δικαίωμα να είναι επιτομή της ανθρωπότητας, με τον ίδιο τρόπο γεννοβολούσε ιδέες, σενάρια, θεατρικές προσαρμογές, κι από κοντά ψεύδη, απάτες, ξεδιαντροπιές, αχαριστίες, ματαιώσεις, αντιπάθειες. Φυσιολογικότατα το Χόλιγουντ, αφού είδε κι απόειδε, τον ξέρασε προς την Ευρώπη, όπου βέβαια δεν έχασε την ευκαιρία να λάμψει. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν ήταν μόνο ηθοποιός, σκηνοθέτης, θεατράνθρωπος, ραδιοσχολιαστής, συγγραφέας σεναρίων, αλλά και θαυματοποιός, σόουμαν και τσαρλατάνος - ένα υπέροχο κήτος, τέλος πάντων, που γοήτευσε τη Ρίτα Χέιγουορθ όσο και τον Τσώρτσιλ και τον Ρούσβελτ. 

Όλοι πάντως όσοι γεύτηκαν την ιδιωτική του ζωή συμφωνούν: ζούσε μέσα σε ένα κλίμα λατρευτικής ιδιωτικής θρησκείας του εαυτού του που δεν επιζητούσε την απομόνωση άλλα την ασυγκράτητη δημοσιότητα. Δεν υπήρχε τίποτε άλλο: όταν γεννήθηκε η κόρη του δεν μπόρεσε να καταλάβει τι είναι ένα μωρό. Πώς να λατρέψει κάτι έξω από τον εαυτό του; Πιθανότατα ο Γουέλς φρονούσε ότι ήταν πλατύτερος από την ίδια τη ζωή, κάτι σαν εξαίσιο θεϊκό σφάλμα ή άνθρωπος με δυνάμεις εκατοντάδων ανθρώπων. Μέσα του μιλούσε το ανεξήγητο όσο και το δράμα ενός πλαστογραφημένου εαυτού.

Σε παρόμοιες περιπτώσεις η κατάθλιψη, η αυτοκτονία -όπως στον Χεμινγουέι- ή η συντριβή έρχονται ως εύλογη κατάληξη. Ο Γουέλς δεν έλαμψε όσο του άξιζε στο Χόλιγουντ· το σύστημα δεν τον ανέχτηκε μέχρι τέλους. Τον Οκτώβρη του 1985 που θα πεθάνει, δεν ένιωθε νικητής παρά απογοητευμένος, απορριφθείς και αποτυχημένος. Ήταν ένας άνθρωπος υπέρβαρος, διαβητικός και με καταπονημένη καρδιά. Πέθανε μόνος, χωρίς καν νοσοκόμα, δακτυλογραφώντας ένα πλάνο γυρισμάτων για την επόμενη μέρα. Αυτός που χλεύαζε το ακροατήριό του με τη φράση «πώς γίνεται να είστε τόσοι λίγοι και εγώ τόσοι πολλοί;» αναγνώρισε τελικά στον μέγα εαυτό του το δικαίωμα στην αυτοκαταστροφή. Πέθανε, θα λέγαμε, σε απόσταση από τον εαυτό του.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 2009

Βιβλίο
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ