Τρία Μυθιστορήματα Ατμόσφαιρες

ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ-ΙΚΑΡΟ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗ

1. Η δεκαετία του Εξήντα. Πολύ δυναμικό το μυθιστόρημα Αόρατος του Paul Auster (μτφρ. Σπύρος Γιανναράς, εκδ. Μεταίχμιο). Ανάγλυφες προβάλλουν κάποιες κρυφές πτυχές εκείνης της δεκαετίας που έζησε το μεγάλο γλέντι της συλλογικότητας, τους μεγάλους μαζικούς πειραματισμούς με ένα σωρό αντιφατικές θεωρίες και με έναν κυκεώνα αντιφατικές πράξεις, της δεκαετίας του 1960. Στα όρια κλασικού μοντερνισμού και, επίσης κλασικού, μεταμοντερνισμού, ο μετρ καταφέρνει να μας εμπλέξει σε ψυχολογικές εντάσεις και υπαρξιακούς λαβυρίνθους που μας εξοικειώνουν με τα πάντα αναπάντεχα τεχνάσματα και τις απρόσμενες τροπές του ανθρώπινου νου. Ένας νεαρός φοιτητής, ένα πάρτι, σκόρπιες αφελείς φιλοδοξίες, ένας γοητευτικός, αλλά δυσοίωνα μυστηριώδης Ευρωπαίος, μια άμουση Μούσα. Ο Άνταμ, ο Ρούντολφ, η Μαργκό. Ένας φόνος, μια αιμομικτική ερωτική παραζάλη, τέσσερα κεφάλαια, το καθένα σε άλλο ύφος γραμμένο, μια ευφυέστατη επίδειξη δεξιοτεχνίας. Ο Auster έρχεται να μας δωρίσει ένα μυθιστόρημα που μας ταξιδεύει στον χρόνο και τον χώρο, που μας θυμίζει διαρκώς τη διαλεκτική αλήθειας/μυθοπλασίας, που μας εξοικειώνει (όπως κάθε μείζον λογοτέχνημα) με την ανθρώπινη φθορά, με την ίσως μάταιη αλλά πάντα γόνιμη αντιμαχία μας με τον αδυσώπητο χρόνο, με τις ψυχικές εκρήξεις που γεννούν σωματικά βατερλό, με το ψέμα που είναι ένας μπαγαμπόντης ο οποίος μεταμφιέζεται πανέξυπνα και ολέθρια σε αλήθεια. Ο Auster κεντάει μειδιώντας μακάβρια, ενώ προσποιείται τον ευδαίμονα, και ο συγγραφέας Σπύρος Γιανναράς μεταφέρει με στιλπνή επιτυχία στα ελληνικά τον Αόρατο.

2. Σπαραγμός και εγκαρτέρηση. Ο Μέντελ Σίνγκερ είναι ο Ιώβ. Η καρτερικότητα είναι το είδος του. Τα βάσανα είναι η μοίρα του. Ο Joseph Roth, αυτός ο τόσο διεισδυτικός συγγραφέας, είναι ο πλάστης του. Το μυθιστόρημα Ιώβ (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Άγρα) είναι από τα πιο σπαρακτικά μυθιστορήματα που διάβασα τον τελευταίο καιρό. Κράμα του ντοστογιεφσκικού ιλίγγου και της αυστριακής φιλοσοφικής ψυχραιμίας, η πένα του Roth καταβυθίζεται στον ψυχισμό αυτού που υποφέρει μες στην καθημερινότητα που δεν δύναται ούτε να την ορίσει ούτε να την αλλάξει. Άθυρμα της μοίρας, ο Μέντελ Σίνγκερ πάσχει τόσο στο σχεδόν μεσαιωνικό, αργόσυρτο σε όλα γκέτο της Ρωσίας του Τσάρου όσο και στην ανελέητη φόρα και τη φωταγωγημένη αναισθησία των δρόμων της εξηλεκτρισμένης παράνοιας της Νέας Υόρκης. «Περπατούσε, λοιπόν, στραβός και καμπούρης στον δρόμο, ένας άνθρωπος ερείπιο, λυγίζοντας τα γόνατα και σέρνοντας τα πόδια του. Οι ειδήσεις του κόσμου και οι μέρες της εβδομάδας και οι γιορτές των άλλων κυλούσαν δίπλα του, όπως τα αυτοκίνητα περνούσαν μπροστά από ένα παλιό ρημαγμένο σπίτι» γράφει ο Roth και μεταφράζει λαμπρά η έμπειρη Μαρία Αγγελίδου.

3. Οι σφαίρες δεν γυρίζουν πίσω. Ούτε τα δευτερόλεπτα γυρίζουν πίσω. Ο χρόνος δεν περιμένει. Η μεταμέλεια είναι χαμένη υπόθεση, αν δεν έχεις σχέση με τη διαλεκτική του χρόνου, αν δεν ξέρεις τι θα πει φθορά. Μόνο αν ξέρεις τι θα πει φθορά, γίνεσαι βαθιά ανθρώπινος. Και όποιος είναι βαθιά ανθρώπινος δεν σκοτώνει. Η τρομοκρατία είναι η αφορμή. Η ανθρώπινη κατάσταση είναι το θέμα. Ο Bernhard Schlink είναι ο συγγραφέας που, όπως ο Ντοστογιέφσκι, ξέρει ότι το θέμα πάει πέραν του καλού και του κακού, το θέμα οφείλεις να το αναζητήσεις στον μέσα ίλιγγο, στη μύχια αναστάτωση. Το Σαββατοκύριακο (μτφρ. Αλέξανδρος Κάιμπελ, εκδ. Κριτική) είναι μια βαθιά ανθρώπινη πραγμάτευση του θέματος τρομοκρατία. Ο τρομοκράτης αποφυλακίζεται, η αδελφή του (πάλι, όπως και στον Auster, απλώνεται μια αύρα αιμομιξίας) φροντίζει να περάσει ένα Σαββατοκύριακο με παλιούς συντρόφους και φίλους. Πάθη ελεγμένα από τον γερμανικό άγρυπνο (εξ)ορθολογισμό, εντάσεις μετριασμένες από τον χρόνο που κυλάει, μνήμες που υπνώττουν, προδοσίες, απέχθειες, μίση, όλα δονούνται στην παλιά αγροικία όπου συναντιούνται οι παλιοί φίλοι. Ο Schlink, στον ρόλο ενός ευφυέστατου μαέστρου και δραματουργού, μας ταξιδεύει στην πολυτάραχη δεκαετία του 1970 για να μας κάνει να στοχαστούμε το αδέξιο νυν, το σπασμωδικό τώρα. Αποφεύγω και εδώ να μιλήσω για στόρι και πλοκή, επιμένοντας ότι το σημαντικό και στα τρία μυθιστορήματα με τους μονολεκτικούς τίτλους, στον Αόρατο, στον Ιώβ και στο Σαββατοκύριακο, είναι η υποβλητική τους ατμόσφαιρα, σπουδαίο επίτευγμα κάθε συγγραφέα, κάθε δημιουργού που ξέρει πόσο σημαντικό είναι το μπόλιασμα της τέχνης με τη φιλοσοφία.