«Της Λένης η μ[i]λιά» δίνει φωνή στις γυναίκες που έζησαν ψιθυριστά

«Της Λένης η μ[i]λιά» δίνει φωνή στις γυναίκες που έζησαν ψιθυριστά Facebook Twitter
Η Στέλλα Χαιρέτη αποδίδει φόρο τιμής και δίνει φωνή σε όλες εκείνες τις γυναίκες που, όπως η μητέρα της Λένης, έμαθαν να ζουν ψιθυριστά, να σιωπούν, να υπομένουν αγόγγυστα, να σηκώνουν βάρος δυσανάλογο για το ανάστημά τους και να αντιμετωπίζονται περίπου ως ζώα εργασίας...
0

Η νουβέλα Της Λένης η μ[i]λιά της Στέλλας Χαιρέτη κυκλοφόρησε αρχικά ως θεατρικός μονόλογος με τον τίτλο Τση Λένης η μιλιά και απέσπασε έπαινο στα Κρατικά Βραβεία Συγγραφής Θεατρικού Έργου το 2022.

Ο τίτλος του βιβλίου, στον οποίο το «ι» γράφεται με φωνητικό σύμβολο ώστε να μπορεί να διαβαστεί είτε ως μηλιά είτε ως μιλιά, παραπέμπει ευθέως στο δημοτικό τραγούδι, ενώ όλο το βιβλίο χρησιμοποιεί μοτίβα του δημοτικού τραγουδιού (η μηλιά, το μήλο, το μαχαίρι, ο ξένος) και συνιστά μια απόπειρα να επαναδιατυπωθεί ο μύθος από την πλευρά μιας γυναίκας και να αποδομηθούν έμφυλοι ρόλοι και σεξιστικά στερεότυπα.

Ο τόπος της ιστορίας είναι άγνωστος, ο κάμπος μιας ανώνυμης επαρχίας, αλλά ούτε και ο χρόνος προσδιορίζεται, όπως άλλωστε και σ’ ένα δημοτικό τραγούδι. Μέσα από μια στακάτη και λιτή αφήγηση, σκιαγραφείται η ιστορία μιας γυναίκας, της Λένης, μιας αγρότισσας που ζει μόνη από επιλογή, ριζωμένη στον τόπο της και συνδεδεμένη με τη γη της, αλλά ταυτόχρονα και ανένταχτη, κόντρα στις κοινωνικές νόρμες, σε μια μικρή κοινωνία, που είναι οποιαδήποτε κλειστή, ανδροκρατούμενη κοινωνία. Η μηλιά είναι το σύνορο του χωραφιού της, το μέρος όπου έχει θάψει το βαρύ μυστικό της, σημείο συνάντησης με τον έρωτα αλλά και ένα ισχυρό σύμβολο. Η Στέλλα Χαιρέτη χρησιμοποιεί έξυπνα την πολυσημία του όρου σε όλη τη νουβέλα, πότε αναφερόμενη στη φωνή της Λένης, πότε στη φωνή της μητέρας της, μιας γυναίκας που έζησε όλα της τα χρόνια μέσα στη σιωπή, κάτω από τον ζυγό ενός άντρα-αφέντη, αλλά και στη φωνή κάθε γυναίκας που η πατριαρχία την έχει αναγκάσει να σιγήσει.

Στο βιβλίο της Χαιρέτη αυτό που δείχνει να καταλύει την αδικία και τις διαφορές είναι ο έρωτας που αμβλύνει, ενώνει και εξισώνει και λύνει τελικά τα στόματα, χαρίζοντας τη δικαίωση σε όσες πήραν τη ζωή στα χέρια τους και διεκδίκησαν έστω ένα κομμάτι γης από μια εχθρική κοινωνία που ήθελε να τις αφανίσει.

Η νουβέλα χωρίζεται σε τρία μέρη, «της Λένης», «του Κρητικού» και «του Κάτοικου», θυμίζοντας τίτλους παραλογών. Στο καθένα μιλά ένας διαφορετικός αφηγητής σε πρώτο πρόσωπο, παρουσιάζοντας κάθε φορά μια διαφορετική πτυχή της ίδιας ιστορίας και ξεδιπλώνοντας σταδιακά την πλοκή. Διόλου τυχαία οι άντρες της αφήγησης παραμένουν ανώνυμοι και δεν μαθαίνουμε ποτέ τα ονόματά τους.

xaireti
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ. Στέλλα Χαιρέτη, Της Λένης η μ[i]λιά, Εκδόσεις Νήσος

Η νουβέλα Της Λένης η μ[i]λιά μπορεί να ενταχθεί σε μια λογοτεχνία γυναικείας ενδυνάμωσης που συμμετέχει ενεργά στη δημόσια συζήτηση τελευταία για το πώς θα ανατραπούν –και διά μέσου της λογοτεχνίας– έμφυλες ανισότητες και κανονικοποιημένες σεξιστικές συμπεριφορές παλιότερων εποχών, που, ας μη γελιόμαστε, μόλις στις τελευταίες δεκαετίες έχουν αρχίσει να ανασκευάζονται. Ωστόσο, σε κάποια σημεία του βιβλίου, ειδικά στο πρώτο μέρος, η συγγραφέας υιοθετεί έναν αχρείαστο στρατευμένο τόνο που θα μπορούσε να λείπει, καθώς αφαιρεί πιστότητα και αληθοφάνεια από την ηρωίδα της, η οποία, αν και αφυπνισμένη, δεν παύει να ζει κι η ίδια σε μια τέτοια κοινωνία. Χαρακτηριστικό για το βιβλίο το πώς η Λένη επιδιώκει να αναιρέσει εικόνες εγγεγραμμένες στη συλλογική συνείδηση ως κανονικότητα, όπως της ηλικιωμένης γυναίκας της φορτωμένης με βάρος δυσανάλογο για το μπόι της, σαν να ήταν ζώο εργασίας: «Θυμάμαι να κοιτάω τη φωτογραφία συγκλονισμένη. Έκανα να ρωτήσω τον δάσκαλο, μα εκείνος –άντρας βλέπεις– μου ’κοψε τη φόρα. “Τα γαϊδούρια είναι ακριβά για να τα φορτώνεις τόσο. Άσε που μπορεί να πληγωθεί και η πλάτη τους, και μετά να μη σηκώνουν τίποτα!” Και η πλάτη της γυναίκας; έκανα να ρωτήσω. Μα μετά το μετάνιωσα. Μπορεί τα γαϊδούρια να είναι ακριβά, σκέφτηκα. Μα δεν τα νοιάζει. Και να τους πέσει το φορτίο, σιγά μη σκάσουνε. Μα η γυναίκα… Δεν τ’ αφήνει το φορτίο της ποτέ».

Η Στέλλα Χαιρέτη αποδίδει φόρο τιμής και δίνει φωνή σε όλες εκείνες τις γυναίκες που, όπως η μητέρα της Λένης, έμαθαν να ζουν ψιθυριστά, να σιωπούν, να υπομένουν αγόγγυστα, να σηκώνουν βάρος δυσανάλογο για το ανάστημά τους και να αντιμετωπίζονται περίπου ως ζώα εργασίας, να μην εκφέρουν άποψη, να υπακούουν στους άντρες-κεφαλές του σπιτιού, σε άντρες βίαιους και βάναυσους που και αυτοί με ανάλογα πρότυπα είχαν ανατραφεί. Αλλά η Λένη δεν είναι όπως η μάνα της, η Λένη θα πάει κόντρα στο κατεστημένο και θα το πληρώσει.

Η Λένη έχει αποφασίσει να πει την ιστορία αυτών των γυναικών όπως δεν την είπε κανείς. «Η Αρετή γιατί να πεθάνει», αναρωτιέται μιλώντας για τη γνωστή παραλογή. «Του “νεκρού αδερφού” τα πάθη και τον εγωισμό της μάνας της πλήρωσε η Αρετή. Αυτό το αθώο και βουβό στις αποφάσεις θύμα». Τι κι αν η Αρετή του δημοτικού τραγουδιού έπρεπε να πληρώσει για  λογαριασμούς άλλων. Έφτασε η στιγμή για όλα αυτά τα αθώα και βουβά θύματα να βγουν από την αφάνεια και οι δευτεραγωνίστριες να ανακτήσουν τη μιλιά τους. Σε αντίθεση με αυτές τις παθητικές ηρωίδες, η Λένη έχει ενεργό ρόλο, δεν είναι άβουλο θύμα όπως η μάνα της, όπως τόσες άλλες μανάδες. Διεκδικεί τη μ[i]λιά της με πάθος, σαν να είναι  το σύνορο του εαυτού της. Προασπίζεται το δίκιο της και τις επιλογές της, πληρώνοντας ασφαλώς και το ανάλογο τίμημα.

Δεν έχει περάσει και τόσο πολύς χρόνος από τότε που το να θεωρείται η γυναίκα κατώτερο μέλος της οικογένειας, με λιγότερα δικαιώματα αλλά και πολλαπλές υποχρεώσεις, ήταν μια κανονικότητα και κανείς δεν αμφισβητούσε ζητήματα όπως το ότι τα κορίτσια που γεννιόντουσαν ήταν ανεπιθύμητα, οι γυναίκες έκαναν τις πιο βαριές αγροτικές εργασίες, δεν είχαν δικαίωμα στη μόρφωση και έπαιρναν τα λιγότερα στο μοίρασμα της πατρικής κληρονομιάς. Στο βιβλίο της Χαιρέτη αυτό που δείχνει να καταλύει την αδικία και τις διαφορές είναι ο έρωτας που αμβλύνει, ενώνει και εξισώνει και λύνει τελικά τα στόματα, χαρίζοντας τη δικαίωση σε όσες πήραν τη ζωή στα χέρια τους και διεκδίκησαν έστω ένα κομμάτι γης από μια εχθρική κοινωνία που ήθελε να τις αφανίσει. Μέχρι που τελικά «η μηλιά ήταν πια της Λένης. Και δεν ήταν μόνο η μηλιά της Λένης, αλλά η μιλιά της, αυτή που έλειπε από τη μάνα της και από την ίδια όσο ο πατέρας της ζούσε. Η μηλιά έγινε μιλιά την κρίσιμη στιγμή της διεκδίκησης».

Η Στέλλα Χαιρέτη, εκτός από μια εξαιρετική νοηματική πολυσημία που πετυχαίνει με Της Λένης τη μ[i]λιά και την πετυχημένη απόπειρα ανασκευής μοτίβων του δημοτικού τραγουδιού, μας δείχνει και τον δρόμο για το πώς, με όχημα το παρελθόν, και χρησιμοποιώντας ακόμα και φόρμες της λογοτεχνικής παράδοσης, μπορούμε να μιλήσουμε για θέματα ζωτικής σημασίας που αφορούν το σήμερα.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO. 

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Κλαούδια Πινιέιρο: «Είμαι γυναίκα, συγγραφέας, μητέρα, ειλικρινής, κουρελιασμένη»

Βιβλίο / Κλαούδια Πινιέιρο: «Είμαι γυναίκα, συγγραφέας, μητέρα, ειλικρινής, κουρελιασμένη»

Παρόλο που οι κριτικοί και οι βιβλιοπώλες κατατάσσουν τα βιβλία της στην αστυνομική λογοτεχνία, η συγγραφέας που τα τελευταία χρόνια έχουν λατρέψει οι Έλληνες αναγνώστες, μια σπουδαία φωνή της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας και του φεμινισμού, μοιάζει να ασφυκτιά σε τέτοια στενά πλαίσια.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΛΟΣ
Η Άλις Μανρό και το υστερόγραφο μιας σχέσης

Απώλειες / Η Άλις Μανρό και το υστερόγραφο μιας σχέσης

Η απώλεια της σπουδαίας Καναδής διηγηματογράφου έφερε στη μυαλό μια αριστουργηματική ταινία που είχε βασιστεί σε διήγημά της, με θέμα το λυκόφως της άνοιας και πρωταγωνίστρια την Τζούλι Κρίστι.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής και της επιτυχίας της»

Βιβλίο / Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής της»

Από τη Βαβυλώνα ως την Αθήνα, ο διάσημος ιστορικός και συγγραφέας βλέπει τις πόλεις ως ζωντανούς οργανισμούς, όπου η ιστορία γράφεται από τους ανθρώπους και όχι από τα κτίρια – με δημόσιες διεκδικήσεις και αντιστάσεις στο gentrification.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
10 βιβλία που διαπνέονται από 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Βιβλίο / 10 βιβλία για 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Δεν είναι λίγα τα βιβλία που ξεδίπλωσαν και ενίοτε αποθέωσαν κρυφές ή φανερές μεριές της Ελλάδας και κατέληξαν να γίνουν συνώνυμα συγκεκριμένων τόπων. Από τις ονειρικές, σχεδόν ψυχεδελικές Σπέτσες στον Μάγο του Φόουλς μέχρι τη Μάνη του Φέρμορ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ / Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

Ο Αυτοκράτορας της Χαράς είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ιστορίες απλών ανθρώπων που τις σχέσεις τους ορίζουν η καλοσύνη και η αλληλεγγύη. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ένας από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της γενιάς του μιλάει για τη λογοτεχνία, τους ήρωές του, την queer ταυτότητα και την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αμερική του Τραμπ σε μια συνέντευξη-ποταμό.
M. HULOT
Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM