«Της Λένης η μ[i]λιά» δίνει φωνή στις γυναίκες που έζησαν ψιθυριστά

«Της Λένης η μ[i]λιά» δίνει φωνή στις γυναίκες που έζησαν ψιθυριστά Facebook Twitter
Η Στέλλα Χαιρέτη αποδίδει φόρο τιμής και δίνει φωνή σε όλες εκείνες τις γυναίκες που, όπως η μητέρα της Λένης, έμαθαν να ζουν ψιθυριστά, να σιωπούν, να υπομένουν αγόγγυστα, να σηκώνουν βάρος δυσανάλογο για το ανάστημά τους και να αντιμετωπίζονται περίπου ως ζώα εργασίας...
0

Η νουβέλα Της Λένης η μ[i]λιά της Στέλλας Χαιρέτη κυκλοφόρησε αρχικά ως θεατρικός μονόλογος με τον τίτλο Τση Λένης η μιλιά και απέσπασε έπαινο στα Κρατικά Βραβεία Συγγραφής Θεατρικού Έργου το 2022.

Ο τίτλος του βιβλίου, στον οποίο το «ι» γράφεται με φωνητικό σύμβολο ώστε να μπορεί να διαβαστεί είτε ως μηλιά είτε ως μιλιά, παραπέμπει ευθέως στο δημοτικό τραγούδι, ενώ όλο το βιβλίο χρησιμοποιεί μοτίβα του δημοτικού τραγουδιού (η μηλιά, το μήλο, το μαχαίρι, ο ξένος) και συνιστά μια απόπειρα να επαναδιατυπωθεί ο μύθος από την πλευρά μιας γυναίκας και να αποδομηθούν έμφυλοι ρόλοι και σεξιστικά στερεότυπα.

Ο τόπος της ιστορίας είναι άγνωστος, ο κάμπος μιας ανώνυμης επαρχίας, αλλά ούτε και ο χρόνος προσδιορίζεται, όπως άλλωστε και σ’ ένα δημοτικό τραγούδι. Μέσα από μια στακάτη και λιτή αφήγηση, σκιαγραφείται η ιστορία μιας γυναίκας, της Λένης, μιας αγρότισσας που ζει μόνη από επιλογή, ριζωμένη στον τόπο της και συνδεδεμένη με τη γη της, αλλά ταυτόχρονα και ανένταχτη, κόντρα στις κοινωνικές νόρμες, σε μια μικρή κοινωνία, που είναι οποιαδήποτε κλειστή, ανδροκρατούμενη κοινωνία. Η μηλιά είναι το σύνορο του χωραφιού της, το μέρος όπου έχει θάψει το βαρύ μυστικό της, σημείο συνάντησης με τον έρωτα αλλά και ένα ισχυρό σύμβολο. Η Στέλλα Χαιρέτη χρησιμοποιεί έξυπνα την πολυσημία του όρου σε όλη τη νουβέλα, πότε αναφερόμενη στη φωνή της Λένης, πότε στη φωνή της μητέρας της, μιας γυναίκας που έζησε όλα της τα χρόνια μέσα στη σιωπή, κάτω από τον ζυγό ενός άντρα-αφέντη, αλλά και στη φωνή κάθε γυναίκας που η πατριαρχία την έχει αναγκάσει να σιγήσει.

Στο βιβλίο της Χαιρέτη αυτό που δείχνει να καταλύει την αδικία και τις διαφορές είναι ο έρωτας που αμβλύνει, ενώνει και εξισώνει και λύνει τελικά τα στόματα, χαρίζοντας τη δικαίωση σε όσες πήραν τη ζωή στα χέρια τους και διεκδίκησαν έστω ένα κομμάτι γης από μια εχθρική κοινωνία που ήθελε να τις αφανίσει.

Η νουβέλα χωρίζεται σε τρία μέρη, «της Λένης», «του Κρητικού» και «του Κάτοικου», θυμίζοντας τίτλους παραλογών. Στο καθένα μιλά ένας διαφορετικός αφηγητής σε πρώτο πρόσωπο, παρουσιάζοντας κάθε φορά μια διαφορετική πτυχή της ίδιας ιστορίας και ξεδιπλώνοντας σταδιακά την πλοκή. Διόλου τυχαία οι άντρες της αφήγησης παραμένουν ανώνυμοι και δεν μαθαίνουμε ποτέ τα ονόματά τους.

xaireti
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ. Στέλλα Χαιρέτη, Της Λένης η μ[i]λιά, Εκδόσεις Νήσος

Η νουβέλα Της Λένης η μ[i]λιά μπορεί να ενταχθεί σε μια λογοτεχνία γυναικείας ενδυνάμωσης που συμμετέχει ενεργά στη δημόσια συζήτηση τελευταία για το πώς θα ανατραπούν –και διά μέσου της λογοτεχνίας– έμφυλες ανισότητες και κανονικοποιημένες σεξιστικές συμπεριφορές παλιότερων εποχών, που, ας μη γελιόμαστε, μόλις στις τελευταίες δεκαετίες έχουν αρχίσει να ανασκευάζονται. Ωστόσο, σε κάποια σημεία του βιβλίου, ειδικά στο πρώτο μέρος, η συγγραφέας υιοθετεί έναν αχρείαστο στρατευμένο τόνο που θα μπορούσε να λείπει, καθώς αφαιρεί πιστότητα και αληθοφάνεια από την ηρωίδα της, η οποία, αν και αφυπνισμένη, δεν παύει να ζει κι η ίδια σε μια τέτοια κοινωνία. Χαρακτηριστικό για το βιβλίο το πώς η Λένη επιδιώκει να αναιρέσει εικόνες εγγεγραμμένες στη συλλογική συνείδηση ως κανονικότητα, όπως της ηλικιωμένης γυναίκας της φορτωμένης με βάρος δυσανάλογο για το μπόι της, σαν να ήταν ζώο εργασίας: «Θυμάμαι να κοιτάω τη φωτογραφία συγκλονισμένη. Έκανα να ρωτήσω τον δάσκαλο, μα εκείνος –άντρας βλέπεις– μου ’κοψε τη φόρα. “Τα γαϊδούρια είναι ακριβά για να τα φορτώνεις τόσο. Άσε που μπορεί να πληγωθεί και η πλάτη τους, και μετά να μη σηκώνουν τίποτα!” Και η πλάτη της γυναίκας; έκανα να ρωτήσω. Μα μετά το μετάνιωσα. Μπορεί τα γαϊδούρια να είναι ακριβά, σκέφτηκα. Μα δεν τα νοιάζει. Και να τους πέσει το φορτίο, σιγά μη σκάσουνε. Μα η γυναίκα… Δεν τ’ αφήνει το φορτίο της ποτέ».

Η Στέλλα Χαιρέτη αποδίδει φόρο τιμής και δίνει φωνή σε όλες εκείνες τις γυναίκες που, όπως η μητέρα της Λένης, έμαθαν να ζουν ψιθυριστά, να σιωπούν, να υπομένουν αγόγγυστα, να σηκώνουν βάρος δυσανάλογο για το ανάστημά τους και να αντιμετωπίζονται περίπου ως ζώα εργασίας, να μην εκφέρουν άποψη, να υπακούουν στους άντρες-κεφαλές του σπιτιού, σε άντρες βίαιους και βάναυσους που και αυτοί με ανάλογα πρότυπα είχαν ανατραφεί. Αλλά η Λένη δεν είναι όπως η μάνα της, η Λένη θα πάει κόντρα στο κατεστημένο και θα το πληρώσει.

Η Λένη έχει αποφασίσει να πει την ιστορία αυτών των γυναικών όπως δεν την είπε κανείς. «Η Αρετή γιατί να πεθάνει», αναρωτιέται μιλώντας για τη γνωστή παραλογή. «Του “νεκρού αδερφού” τα πάθη και τον εγωισμό της μάνας της πλήρωσε η Αρετή. Αυτό το αθώο και βουβό στις αποφάσεις θύμα». Τι κι αν η Αρετή του δημοτικού τραγουδιού έπρεπε να πληρώσει για  λογαριασμούς άλλων. Έφτασε η στιγμή για όλα αυτά τα αθώα και βουβά θύματα να βγουν από την αφάνεια και οι δευτεραγωνίστριες να ανακτήσουν τη μιλιά τους. Σε αντίθεση με αυτές τις παθητικές ηρωίδες, η Λένη έχει ενεργό ρόλο, δεν είναι άβουλο θύμα όπως η μάνα της, όπως τόσες άλλες μανάδες. Διεκδικεί τη μ[i]λιά της με πάθος, σαν να είναι  το σύνορο του εαυτού της. Προασπίζεται το δίκιο της και τις επιλογές της, πληρώνοντας ασφαλώς και το ανάλογο τίμημα.

Δεν έχει περάσει και τόσο πολύς χρόνος από τότε που το να θεωρείται η γυναίκα κατώτερο μέλος της οικογένειας, με λιγότερα δικαιώματα αλλά και πολλαπλές υποχρεώσεις, ήταν μια κανονικότητα και κανείς δεν αμφισβητούσε ζητήματα όπως το ότι τα κορίτσια που γεννιόντουσαν ήταν ανεπιθύμητα, οι γυναίκες έκαναν τις πιο βαριές αγροτικές εργασίες, δεν είχαν δικαίωμα στη μόρφωση και έπαιρναν τα λιγότερα στο μοίρασμα της πατρικής κληρονομιάς. Στο βιβλίο της Χαιρέτη αυτό που δείχνει να καταλύει την αδικία και τις διαφορές είναι ο έρωτας που αμβλύνει, ενώνει και εξισώνει και λύνει τελικά τα στόματα, χαρίζοντας τη δικαίωση σε όσες πήραν τη ζωή στα χέρια τους και διεκδίκησαν έστω ένα κομμάτι γης από μια εχθρική κοινωνία που ήθελε να τις αφανίσει. Μέχρι που τελικά «η μηλιά ήταν πια της Λένης. Και δεν ήταν μόνο η μηλιά της Λένης, αλλά η μιλιά της, αυτή που έλειπε από τη μάνα της και από την ίδια όσο ο πατέρας της ζούσε. Η μηλιά έγινε μιλιά την κρίσιμη στιγμή της διεκδίκησης».

Η Στέλλα Χαιρέτη, εκτός από μια εξαιρετική νοηματική πολυσημία που πετυχαίνει με Της Λένης τη μ[i]λιά και την πετυχημένη απόπειρα ανασκευής μοτίβων του δημοτικού τραγουδιού, μας δείχνει και τον δρόμο για το πώς, με όχημα το παρελθόν, και χρησιμοποιώντας ακόμα και φόρμες της λογοτεχνικής παράδοσης, μπορούμε να μιλήσουμε για θέματα ζωτικής σημασίας που αφορούν το σήμερα.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO. 

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Κλαούδια Πινιέιρο: «Είμαι γυναίκα, συγγραφέας, μητέρα, ειλικρινής, κουρελιασμένη»

Βιβλίο / Κλαούδια Πινιέιρο: «Είμαι γυναίκα, συγγραφέας, μητέρα, ειλικρινής, κουρελιασμένη»

Παρόλο που οι κριτικοί και οι βιβλιοπώλες κατατάσσουν τα βιβλία της στην αστυνομική λογοτεχνία, η συγγραφέας που τα τελευταία χρόνια έχουν λατρέψει οι Έλληνες αναγνώστες, μια σπουδαία φωνή της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας και του φεμινισμού, μοιάζει να ασφυκτιά σε τέτοια στενά πλαίσια.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΛΟΣ
Η Άλις Μανρό και το υστερόγραφο μιας σχέσης

Απώλειες / Η Άλις Μανρό και το υστερόγραφο μιας σχέσης

Η απώλεια της σπουδαίας Καναδής διηγηματογράφου έφερε στη μυαλό μια αριστουργηματική ταινία που είχε βασιστεί σε διήγημά της, με θέμα το λυκόφως της άνοιας και πρωταγωνίστρια την Τζούλι Κρίστι.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ