Mπορούν να σε παραπλανήσουν οι αριθμοί; Μια oικονομολόγος πιστεύει ότι μπορούν.

Η παραπλάνηση των αριθμών Facebook Twitter
Η Σάνε Μπλάου είναι διδάκτωρ Οικονομετρίας και γνωστή δημοσιογράφος εκλαΐκευσης οικονομικών θεμάτων του ολλανδικού Τύπου.
0

ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ  Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ένας ψυχολόγος του Χάρβαρντ, ο Ρόμπερτ Γέρκιζ, σχεδίασε ένα τεστ νοημοσύνης που θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε μεγάλη κλίμακα. Η κρίσιμη μάζα εφαρμογής θα ήταν τελικά οι νεοσύλλεκτοι του αμερικανικού στρατού. Περί το 1,75 εκατομμύρια Αμερικανοί στρατιώτες πήραν μέρος ή υποβλήθηκαν στην άσκηση μέτρησης της νοημοσύνης τους.

Η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων προκάλεσε τεράστιο σοκ: οι λευκοί Αμερικανοί είχαν τη νοητική ηλικία 13χρονου. Οι μετανάστες από την ανατολική και νότια Ευρώπη ήταν πιο κάτω, ενώ στον πάτο της κλίμακας ήταν οι μαύροι Αμερικανοί, με νοητική ηλικία σχεδόν 10χρονου παιδιού.

Τα αποτελέσματα δεν ήταν απλώς ευρήματα που έμειναν στη βιβλιογραφία. Χρησιμοποιήθηκαν για τη χάραξη και την εφαρμογή κεντρικών πολιτικών των Ηνωμένων Πολιτειών. Για παράδειγμα, οι ποσοστώσεις που επιβλήθηκαν μετά το 1920 στη μετανάστευση πληθυσμών από τη νότια και ανατολική Ευρώπη είχαν ως αιτιολογία τη χαμηλή βαθμολογία που σημείωσαν οι νεοσύλλεκτοι από αυτές τις περιοχές στο τεστ νοημοσύνης. Αποκλείστηκαν έτσι Έλληνες, Σικελοί και Νότιοι Ιταλοί, Εβραίοι από τις περιοχές της Ουκρανίας, της Πολωνίας κ.λπ.

Τα στοιχεία για τον δείκτη νοημοσύνης χρησιμοποιήθηκαν και για πολιτικές ευγονικής που ήταν πολύ διαδομένες στη Βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με αποκορύφωμα τα χρόνια του ναζισμού στη Γερμανία. Ένας νόμος που ψηφίστηκε στις ΗΠΑ το 1927 προέβλεπε υποχρεωτική στείρωση. Ένα από τα κριτήρια ήταν ο χαμηλός δείκτης νοημοσύνης. Ίσως δεν είναι γνωστό ότι ο νόμος αυτός καταργήθηκε μόλις το 1978, αφού είχαν υποβληθεί σε στείρωση χιλιάδες Αμερικανοί.

Κι ύστερα ήρθε η αμφισβήτηση των αριθμών του τεστ. Όχι των ίδιων των αριθμών αλλά των μεθόδων με τις οποίες οι αριθμοί προέκυψαν, αναλύθηκαν και τυποποιήθηκαν. Το τεστ διενεργήθηκε σε αίθουσες κακοφωτισμένες και χωρίς έπιπλα. Νεοσύλλεκτοι που μόλις είχαν μεταναστεύσει στην Αμερική δεν καταλάβαιναν καθόλου τι τους έλεγαν. Άλλοι που μιλούσαν αγγλικά δεν ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν. Στρατιώτες που έπιαναν για πρώτη φορά μολύβι στη ζωή τους έπρεπε να γράψουν πόσους κύβους μετρούσαν ή ποιο ήταν το επόμενο σύμβολο σε μια ακολουθία.

Όλο και περισσότερο μιλάμε στην εποχή μας για το media literacy, τον μιντιακό αλφαβητισμό, που θα μας βοηθάει να αναγνωρίζουμε την ψεύτικη και την κατασκευασμένη είδηση. Το number literacy είναι μια άλλη μορφή αλφαβητισμού.

Η Σάνε Μπλάου είναι διδάκτωρ Οικονομετρίας και γνωστή δημοσιογράφος εκλαΐκευσης οικονομικών θεμάτων του ολλανδικού Τύπου. Στο βιβλίο της Η μεροληψία των αριθμών, που έγινε μπεστ σέλερ στην Ολλανδία και ήδη μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες, χρησιμοποιεί το παράδειγμα της επιχείρησης «τεστ νοημοσύνης» στις ΗΠΑ για να βάλει τους αριθμούς στη θέση τους. Ούτε σε βάθρο ούτε στα σκουπίδια, αλλά εκεί όπου πραγματικά πρέπει να είναι.

Διαβάζοντας το βιβλίο, συνειδητοποιούμε ότι η ζωή μας είναι βουτηγμένη μέσα στους αριθμούς. Καταναλώνουμε αριθμούς και οι αριθμοί επηρεάζουν τη ζωή μας αλλά και το πώς αυτή παρουσιάζεται.

Η Μπλάου γράφει, μεταξύ άλλων, για τους αριθμούς στον καιρό της πανδημίας. Όχι μόνο για τα casualties, κρούσματα και νεκρούς. Αλλά και για πιο σύνθετες οικονομετρικές έννοιες με τις οποίες ήρθαμε αντιμέτωποι στην καθημερινότητά μας. Εκθετική διασπορά, αριθμός μετάδοσης, επιπέδωση καμπύλης, δηλαδή μεγέθη που μας απασχολούν στον ίδιο βαθμό με τους άλλους αριθμούς της καθημερινότητάς μας, για παράδειγμα πόσα λάικ έχει μια ανάρτησή μας στα κοινωνικά δίκτυα ή τι έδειξε η τελευταία δημοσκόπηση για την απήχηση του Μητσοτάκη και του Τσίπρα.

μεροληψία
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Sanne Blauw, Η μεροληψία των αριθμών, Μτφρ.: Μαργαρίτα Μπονάτσου, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Σελ. 250

«Οι αριθμοί προσδίδουν επιστημονική εγκυρότητα, πείθουν», γράφει η Μπλάου. «Εκεί που οι λέξεις γρήγορα χρωματίζονται, οι αριθμοί μοιάζει να αντιπροσωπεύουν ουδέτερα την πραγματικότητα. Όσο σημαντικοί και αν είναι οι αριθμοί, δεν είναι ποτέ αντικειμενικοί. Αυτό ξεκινάει από την ίδια τη μέτρηση. Το τι και το πώς μετράς είναι εξ ορισμού υποκειμενική απόφαση». Επομένως οι αριθμοί παραπλανούν. 

Η παραπλάνηση των αριθμών παρουσιάζεται μέσα από παραδείγματα που είναι ταυτόχρονα και υπέροχες ιστορίες. Αυτό το στοιχείο κάνει το βιβλίο της Μπλάου αξιανάγνωστο, κάτι στο οποίο συμβάλλει και η μετάφραση της Μαργαρίτας Μπονάτσου.

Είδαμε ήδη την ιστορία του τεστ νοημοσύνης. Μια άλλη ιστορία έχει σχέση με τον αριθμό των νεκρών Βρετανών στρατιωτών στο Πόλεμο της Κριμαίας το 1856. Ο τρόπος με τον οποίο διάβαζε το υπουργείο Στρατιωτικών αυτούς τους αριθμούς έδειχνε ότι οι θάνατοι οφείλονταν στις μάχες. Αλλά η Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ, η νοσοκόμα που έδρασε στον Κριμαϊκό Πόλεμο και απέκτησε το στάτους ηρωίδας, διάβασε αλλιώς τους αριθμούς: έδειξε ότι οι περισσότεροι θάνατοι οφείλονταν στο κακό σύστημα περίθαλψης των τραυματιών.

Εδώ η παραπλάνηση των αριθμών στηριζόταν στην ερμηνεία τους. Το υπουργείο Στρατιωτικών συσχέτισε τον αριθμό των νεκρών με τις πολεμικές επιχειρήσεις. Αλλά η Νάιτινγκεϊλ έδειξε ότι η αιτία θανάτου των περισσότερων στρατιωτών ήταν άλλη. Το παράδειγμα δείχνει ότι ένα κλασικό σφάλμα που κάνουμε είναι η σύγχυση μεταξύ συσχέτισης και αιτιότητας. Και ότι δεν είναι απαραίτητο, όταν δύο πράγματα συνδέονται, το ένα να προκαλεί αυτόματα το άλλο.

Ένα άλλο παράδειγμα παραπλάνησης που δίνει η Μπλάου στηρίζεται στην περίφημη έρευνα του βιολόγου Αλφρεντ Κίνσεϊ για τη σεξουαλική ζωή των ανδρών Αμερικανών, που δημοσιεύτηκε το 1948. Η έρευνα «Sexual behavior in the human male» είχε προκαλέσει τεράστια συζήτηση γιατί ανέτρεπε τα μέχρι τότε δεδομένα και τις πεποιθήσεις. Σύμφωνα με την έρευνα, το 90% των ανδρών είχε προγαμιαίες σχέσεις, το 50% εξωσυζυγικές, το 37% είχε μια ομοφυλοφιλική εμπειρία, ενώ ένας στους 12 άνδρες είχε εμπειρία κτηνοβασίας, ποσοστό που ανέβαινε στον ένα στους έξι για άντρες που είχαν μεγαλώσει σε αγροκτήματα.

Η έρευνα αυτή, που είχε χρηματοδοτηθεί από το Ίδρυμα Ροκφέλερ, αποδείχτηκε δημοσκοπικό φιάσκο. Το δείγμα στηριζόταν μόνο σε λευκούς άντρες των Μεσοδυτικών Πολιτειών. Εδώ η παραπλάνηση των αριθμών είχε σχέση με την αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος αλλά και με τον τρόπο με τον οποίο ήταν διατυπωμένες οι ερωτήσεις.

Ξέρουμε πολύ καλά από τη σημερινή πρακτική ότι δημοσκοπήσεις που παρουσιάζονται από τα μέσα και δημιουργούν ατμόσφαιρα πατάνε σε έωλη αντιπροσωπευτικότητα και σε τρόπους διατύπωσης ερωτήσεων που οδηγούν σε συγκεκριμένα (δηλαδή επιθυμητά) αποτελέσματα γι’ αυτόν που κάνει τη δημοσκόπηση.

Οι αριθμοί, όταν χρησιμοποιούνται σωστά, βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του κόσμου αλλά και στην αλλαγή του, γράφει η Μπλάου. Αλλά τι σημαίνει «χρησιμοποιούνται σωστά;». Η απάντηση έχει σχέση με τη στατιστική, τις μεθόδους συλλογής και τυποποίησης των αριθμών, όπως βλέπουμε στα παραδείγματα που παρουσιάζει η συγγραφέας.

Μπορεί όμως ένας πολίτης να αποφύγει την παραπλάνηση ή να τη μειώσει δραστικά; Ναι, μας λέει η Μπλάου. Αρκεί να κάνουμε μερικές απλές ερωτήσεις στον εαυτό μας. Ποιος έκανε την έρευνα; Πώς συλλέχτηκαν τα στοιχεία; Πώς αναλύθηκαν; Αλλά κι εμείς τι νιώθουμε όταν ακούμε έναν αριθμό; Χαρά, φόβο, θυμό, λύπη; «Να είστε επιφυλακτικοί με τον εαυτό σας και να αναζητάτε πηγές με διαφορετική οπτική γωνία», γράφει η Σάνε Μπλάου.

Όλο και περισσότερο μιλάμε στην εποχή μας για το media literacy, τον μιντιακό αλφαβητισμό, που θα μας βοηθάει να αναγνωρίζουμε την ψεύτικη και την κατασκευασμένη είδηση. Το number literacy είναι μια άλλη μορφή αλφαβητισμού.

To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ