Μπενχαμίν Λαμπατούτ: Η τραγική ομορφιά των επιστημών

Μπενχαμίν Λαμπατούτ: Η τραγική ομορφιά των επιστημών Facebook Twitter
Οι κριτικοί που ένιωσαν την ανάγκη να επαινέσουν το βιβλίο και τον συγγραφέα του, αναγνωρίζοντας ότι δικαίως έφτασε να είναι υποψήφιο για το περσινό βραβείο Μπούκερ, δυσκολεύτηκαν πολύ να βρουν σε ποια ακριβώς κατηγορία ανήκει.
0

ΑΝ Ο ΔΑΝΤΗΣ ΗΘΕΛΕ ΤΙΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ κινήσεις της ψυχής να πραγματώνονται χάρη στις υψηλές κατακτήσεις της τέχνης, αν οι ρομαντικοί μιλούσαν για αναδημιουργία του Απόλυτου μέσα από την ποίηση, οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι αυτά είναι εκφραστικές πολυτέλειες που καμία σχέση δεν έχουν με τις λογικές εξηγήσεις.

Ωστόσο, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύεται, από το De Rerum Natura του Λουκρήτιου μέχρι σήμερα ξέρουμε ότι το λεξιλόγιο των επιστημών δεν αφορούσε τόσο τις οικείες εξηγήσεις όσο μια εξωλογική κοσμοθεωρία που ως σύλληψη συγγενεύει άμεσα με την ποίηση: η αταξία που κατακαίει το μυαλό και παρωθεί στην αναζήτηση του κρυμμένου μυστικού του σύμπαντος δεν διαφέρει πολύ από την οργιαστική παραζάλη, ενώ η κίνηση των άστρων δεν έπαψε να επιζητεί νέους ποιητικούς τρόπους για να προσδιορίσει την ύπαρξή της.

Κάθε επιστημονική αναζήτηση, άλλωστε, λίγο ή πολύ ταυτίζεται με την αναζήτηση της ουσίας της ζωής που μεταστρέφει κάθε όψη της στο ακριβώς αντίθετό της, σε αυτό το αντιφατικό και παράλογο της ύπαρξης που συνέλαβαν ο Ηράκλειτος και οι ποιητές, οι μοντέρνοι καλλιτέχνες αλλά και οι πιο επιφανείς ζωγράφοι.

Σε όλα αυτά κεντρικό ρόλο διαδραμάτισαν κορυφαίοι αλχημιστές και καλλιτέχνες που στο μεταίχμιο Μεσαίωνα και Αναγέννησης ήρθαν για να απεικονίσουν με θράσος και αδιανόητη έμπνευση τα στενά σύνορα ανάμεσα στις επιστήμες, τη φιλοσοφία και τις τέχνες, τα οποία πάντα, όπως υποστήριζαν, συνόρευαν με την τρέλα. Αυτοί θα είχαν πολλά να καταθέσουν για τους μυστικούς κώδικες που έκρυβαν οι πίνακές τους, για τις παράξενες συνθέσεις αλλά και τα σκοτεινά πειράματα και τα ζώα που χρειάστηκε να θυσιαστούν, όπως συνέβη στην περίπτωση του Ντα Βίντσι, ο οποίος διαμέλισε αρκετά αθώα πλάσματα για τους περίφημους ανατομικούς του χάρτες και τους εξαίσια ακριβείς του πίνακες.

Ένας από τους αλχημιστές που εμπνεύστηκαν από αυτόν στην πορεία ήταν ο σπουδαίος Ολλανδός ζωγράφος Πίτερ βαν ντερ Βερφ, ο οποίος ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε στις αρχές του δέκατου όγδοου αιώνα σε μεγάλο έργο ‒την Ταφή του Χριστού‒ το περίφημο κυανό της Πρωσίας, δίνοντας άλλη διάσταση στο φως που έμοιαζε σχεδόν τρομακτικό μέσα στο έργο του.

Είναι η ίδια εποχή που ένας άλλος χημικός ανέμειξε αυτό το πρωσικό μπλε με το θειικό οξύ και έτσι παρήγαγε το υδροκυάνιο, το περίφημο πρωσικό οξύ με το οποίο οι Γερμανοί παρήγαγαν το Zyklon B ‒ με αυτό εξόντωναν μαζικά τους Εβραίους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και σήμερα οι τοίχοι του Άουσβιτς έχουν αυτή την μπλε απόχρωση και είναι από αυτό το σημείο, αυτήν τη λεπτή πλην όμως στενή σύνδεση της σκοτεινής διάστασης της τέχνης με τις επιστήμες που εκκινεί το άκρως πρωτότυπο βιβλίο «Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο» (σε εξαιρετική, δεδομένης της πολυπλοκότητας των όρων και του θέματος, μετάφραση της Αγγελικής Βασιλάκου) του Χιλιανής καταγωγής Εβραίου Μπενχαμίν Λαμπατούτ.

Μιλώντας, μάλιστα, για το πρωσικό μπλε, αναρωτιέται αν είναι «κάτι στη χημική δομή του χρώματος που επικαλείται τη βία: ένα ελάττωμα, μια σκιά, μια υπαρξιακή κηλίδα που κληροδοτήθηκε από εκείνα τα πειράματα στα οποία ο αλχημιστής διαμέλισε ζωντανά ζώα για να δημιουργήσει». Και είναι αυτό ακριβώς το ερώτημα του τραγικού που συνορεύει με το πραγματικό, της τρέλας που έρχεται να παρασύρει και να συνταράξει κάθε εφευρέτη και κάθε μοναδική σύλληψη τόσο στις τέχνες όσο και στις επιστήμες που διαπερνά το βιβλίο και το μετατρέπει σε ένα δημιούργημα ποιητικής δεινότητας και υψηλής λογοτεχνικής έκφρασης.

Και είναι αυτό ακριβώς το ερώτημα του τραγικού που συνορεύει με το πραγματικό, της τρέλας που έρχεται να παρασύρει και να συνταράξει κάθε εφευρέτη και κάθε μοναδική σύλληψη τόσο στις τέχνες όσο και στις επιστήμες που διαπερνά το βιβλίο και το μετατρέπει σε ένα δημιούργημα ποιητικής δεινότητας και υψηλής λογοτεχνικής έκφρασης.

Γι’ αυτό και οι κριτικοί που ένιωσαν την ανάγκη να επαινέσουν το βιβλίο και τον συγγραφέα του, αναγνωρίζοντας ότι δικαίως έφτασε να είναι υποψήφιο για το περσινό βραβείο Μπούκερ, δυσκολεύτηκαν πολύ να βρουν σε ποια ακριβώς κατηγορία ανήκει: πρόκειται για δοκίμιο ή για (μετα)μοντέρνο μυθιστόρημα, για ένα υπόγειο πεζοποίημα, όπως αντίστοιχα κείμενα του Μπόρχες ή αλληγορίες του Μπέκετ, ή για ένα άκρως πρωτότυπο επιστημονικό non fiction;

Λαμπατούτ
ΚΑΝΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ. Μπενχαμίν Λαμπατούτ, Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο. Μτφρ.: Αγγελική Βασιλάκου, Εκδόσεις Δώμα, Σελ.: 216

Όντας όλα αυτά μαζί και τίποτε από όλα αυτά, το Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο είναι ένα βιβλίο που χρησιμοποιεί, αντί για μυθιστορηματικούς πρωταγωνιστές, τους σπουδαίους μαθηματικούς, φυσικούς και εφευρέτες, από τον Αϊνστάιν, τον χημικό Χάμπερ, τους δυο κορυφαίους αστέρες της κβαντομηχανικής Χάιζενμπεργκ και Στρέντινγκερ και τους μαθηματικούς Γκρότεντικ και Μοτσιζούκι μέχρι και τον ίδιο τον συγγραφέα που με τη μορφή του νυχτερινού κηπουρού μας μεταφέρει την ποιητική αίσθηση των μαθηματικών και της φυσικής, αποκαλύπτοντας με κάθε λεπτομέρεια πώς ακριβώς όλοι αυτοί οι κορυφαίοι επιστήμονες έπρεπε να επικοινωνήσουν με την τρέλα και να γίνουν ακραίοι ποιητές, ξεπερνώντας ακόμα και τα ηθικά όρια, για να συλλάβουν τις εξωκοσμικές και εξωπραγματικές διαστάσεις που ορίζουν ‒αν τελικά το ορίζουν‒ το σύμπαν.

Όταν, για παράδειγμα, ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ και ο Χάρτλαντ Σνάιντερ έσπευσαν να υιοθετήσουν τη θεωρία του Σβάρτσιλντ για την ύπαρξη της μαύρης τρύπας, την περιέγραψαν ως «αυτή που ήταν ικανή να τσαλακώσει τον χώρο σαν ένα κομμάτι χαρτί και να σβήσει τον χρόνο σαν τη φλόγα ενός κεριού», ενώ στην προσπάθειά του να τιμήσει τον μεγάλο του μέντορα ο πατέρας της κβαντομηχανικής Βέρνερ Καρλ Χάιζενμπεργκ αναπαρήγαγε με πιστότητα τα λόγια του δασκάλου του Νιλς Μπορ, επιμένοντας πως «ένα κομμάτι από την αιωνιότητα ανήκει σε εκείνους που είναι ικανοί να ατενίζουν την ιλιγγιώδη έκταση της θάλασσας χωρίς να κλείνουν τα μάτια».

Όσο για τον Σβάρτσιλντ, ο οποίος απάντησε στις θεωρίες της σχετικότητας του Αϊνστάιν, στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι είχε δίκιο κόντεψε τινάξει όλο το αστεροσκοπείο του Πότσνταμ στον αέρα: όταν έφυγε, ο αντικαταστάτης του «βρήκε στο εστιακό επίπεδο του μεγαλύτερου τηλεσκοπίου μια διαφάνεια της Αφροδίτης της Μήλου, τοποθετημένη με τέτοιο τρόπο ώστε τα άστρα του αστερισμού της Κασσιόπης να σχηματίζουν τα χέρια της θεάς», γράφει στο βιβλίο ο Λαμπατούτ. Αν όλα αυτά δεν είναι ποίηση, τότε τι είναι;

Ποιητικός είναι επίσης ο αλλόκοτος τρόπος που οι επιστήμονες συνέλαβαν όλες τις απίστευτες θεωρίες, μεταστοιχειώνοντάς τες σε μια πρωτότυπη κοσμολογία που παραμένει ανοιχτή στο βασίλειο της αιώνιας καταδίκης όσο και στο βασίλειο της αιώνιας χάριτος: για παράδειγμα ο Χάμπερ, που ήταν υπεύθυνος για την εφεύρεση των χημικών αερίων, ήταν αυτός που, λύνοντας το πρόβλημα της παραγωγής αζώτου, έσωσε εκατομμύρια από τον παγκόσμιο λιμό ‒ αυτό συμβαίνει με τις περισσότερες περιπτώσεις των επιστημόνων που εξετάζει ο συγγραφέας.

Ψυχοπαθείς, μονήρεις και μισάνθρωποι, δεν έδειξαν να έχουν μεγάλη επαφή με τους κανόνες της ηθικής ή της κοινωνίας, καθώς ήταν απολύτως αφοσιωμένοι στον δικό τους, υπέρτατο σκοπό: ο Χάιζενμπεργκ για να φτάσει να συλλάβει την πρώτη διατύπωση της κβαντομηχανικής είχε κλειστεί σε ένα δωμάτιο στην άκρη της Ελιγολάνδης, διαβάζοντας μανιακά Γκαίτε, βλέποντας οράματα και έχοντας σεξουαλικές φαντασιώσεις με την ανήλικη κόρη του ιδιοκτήτη, ενώ σε μια άλλη περίπτωση ο άμεσος ανταγωνιστής του Στρέντινγκερ περνούσε μέρες άπλυτος, κλεισμένος σε ένα δωμάτιο και αγγίζοντας το παράλογο.

Όλη αυτή η τρέλα οδήγησε μεν σε μοναδικές θεωρίες και συλλήψεις, αλλά δεν μας βοήθησε να καταλάβουμε τόσο τον κόσμο ώστε να τον εξηγήσουμε ή να τον κάνουμε καλύτερο. Φτάσαμε απλώς να τον αλλάξουμε και να τον μεταμορφώσουμε σε τέτοιο σημείο που τον κάναμε αγνώριστο και απρόσιτο και δεν είναι τυχαίο ότι το βιβλίο τελειώνει με τον ίδιο τον συγγραφέα σε ρόλο νυχτερινού κηπουρού και με την απλότητα της σοφίας των Ινδιάνων Μαπούτσε της Χιλής.

Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να ξεχνάμε την αμεσότητα της φύσης και ότι οι όμορφες νύχτες στην πόλη μπορεί να είναι μία ακόμα απόδειξη της φασματικής αύρας που περιβάλλει τα πραγματικά αντικείμενα αλλά και μια υπόσχεση ομορφιάς με την οποία ίσως δεν μπορούμε να εξηγήσουμε αλλά κάπως να (ξανα)φτιάξουμε με τον δικό μας τρόπο το σύμπαν. Χάρη σε εξαίσια βιβλία όπως αυτό του Λαμπατούτ, ο οποίος μόλις έκλεισε τα σαράντα χρόνια ύπαρξης στον κόσμο, νιώθουμε ότι μπορούμε. Και αυτό είναι, αναμφίβολα, κάτι.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΥΤΕΡΑ To πίσω ράφι/ Μάικλ Κάνινγχαμ: «Οι ώρες»

Το πίσω ράφι / «Οι ώρες»: Ξαναδιαβάζοντας το ευφυές μυθιστόρημα του Μάικλ Κάνινγχαμ

Το δημοφιλές βιβλίο του Μάικλ Κάνινγχαμ τιμήθηκε με Πούλιτζερ και Pen/Faulkner το 1999 και μεταφέρθηκε μ’ επιτυχία στο σινεμά, με πρωταγωνίστριες τις Νικόλ Κίντμαν, Τζούλιαν Μουρ και Μέριλ Στριπ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Το πίσω ράφι/ Κρίστοφερ Χίτσενς «Πριν το τέλος»

Το πίσω ράφι / «Πριν το τέλος»: Το κύκνειο άσμα του Κρίστοφερ Χίτσενς

Αντίπαλος της «αχρειότητας της θεοκρατίας» και της ανοησίας, φύσει συγκρουσιακός και ομολογημένα ανασφαλής, ο Κρίστοφερ Χίτσενς υπήρξε ένας από τους πιο τολμηρούς, πιο σπινθηροβόλους και πιο αμφιλεγόμενους διανοούμενους του καιρού του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ήρθε το τέλος της Ευρώπης;

Βιβλίο / Τζορτζ Στάινερ: Ήρθε το τέλος της Ευρώπης;

Ένα από τα τελευταία κείμενα που δημοσίευσε πριν από τον θάνατο του ο Τζορτζ Στάινερ κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Δώμα με τον τίτλο «Η Ιδέα της Ευρώπης». Σε αυτό ο κορυφαίος στοχαστής αναρωτιέται αν είναι ακόμα ζωντανό το όραμα της Ευρώπης και σε τι ακριβώς συνίστανται οι βασικές του αρχές.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Τα περισσότερα περιστατικά αστυνομικής βίας εκδηλώνονται σε βάρος ειρηνικών διαδηλωτών»  

Βιβλίο / «Τα περισσότερα περιστατικά αστυνομικής βίας εκδηλώνονται σε βάρος ειρηνικών διαδηλωτών»  

Μια επίκαιρη συζήτηση με την εγκληματολόγο Αναστασία Τσουκαλά για ένα πρόβλημα που θεωρεί «πρωτίστως αξιακό», με αφορμή την κυκλοφορία του τελευταίου της βιβλίου της το οποίο αφιερώνει «στα θύματα, που μάταια αναζήτησαν δικαιοσύνη».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Η διαμάχη ανάμεσα στην Τζόαν Ντίντιον και την Ιβ Μπάμπιτζ συνεχίζεται και μετά θάνατον σε μια «διπλή» βιογραφία

Βιβλίο / Τζόαν Ντίντιον vs. Iβ Μπάμπιτζ: Μια διαμάχη που συνεχίζεται και μετά θάνατον

Η Ντίντιον και η Μπάμπιτζ πέθαναν με διαφορά έξι ημερών τον Δεκέμβριο του 2021: «Θέλω να πιστεύω ότι η Τζόαν Ντίντιον έζησε μια επιπλέον εβδομάδα από κακία», είχε γράψει τότε μια δημοσιογράφος σε ένα tweet που έγινε viral.
THE LIFO TEAM
Τα ημερολόγια του Αλέξη Ακριθάκη σε μια νέα έκδοση

Βιβλίο / Τα ημερολόγια του Αλέξη Ακριθάκη σε μια νέα έκδοση

Με αφορμή τη συμπλήρωση τριάντα χρόνων από τον θάνατο του καλλιτέχνη κυκλοφορεί το βιβλίο «Γράφοντας τη ζωγραφική - Ημερολόγια 1960-1990» που αφηγείται τη δημιουργική αγωνία και τον σύντομο, πλην πλούσιο και ταραχώδη βίο του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μην πεις λέξη»: Ένα καταιγιστικό βιβλίο για την άλλη «ματωμένη» Κυριακή

Βιβλίο / «Μην πεις λέξη»: Ένα καταιγιστικό βιβλίο για την άλλη «ματωμένη» Κυριακή

Το πολυβραβευμένο βιβλίο του Patrick Radden Keefe που έγινε μίνι σειρά στο Disney+, εκτός από τη συγκλονιστική ιστορία της Jean McConville που απήχθη και δολοφονήθηκε από τον IRA, φέρνει και ένα παράδειγμα έντασης γραφής και έρευνας που δεν το συναντούμε συχνά.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΒΑΛΛΙΕΡΑΚΗΣ
 Δημήτρης Χατζής  (Νίκος Γουλανδρής «491 δελτία για τον Δημήτρη Χατζή»)

Το πίσω ράφι / «Αν δεν γυρίσω, σα συγγραφέας είμαι χαμένος»: Ο Δημήτρης Χατζής μέσα από 491 δελτία

Στο βιβλίο του Νίκου Γουλανδρή, μέσα από έγγραφα, φωτογραφίες και επιστολές καταγράφεται ο κόσμος που θέλησε ν’ αλλάξει ο Χατζής, ως πολίτης, ως πεζογράφος, ως ιδεολόγος.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Βιβλίο / Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Μόλις μία εβδομάδα μετά τις αμερικανικές εκλογές, βιβλία δυστοπικού περιεχομένου και πολιτικής θεωρίας εκτοξεύτηκαν στις πρώτες θέσεις των παγκόσμιων πωλήσεων, αποδεικνύοντας ότι η ανάγνωση παραμένει το ένα και μοναδικό όπλο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά

Οθόνες / Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά μόλις κυκλοφόρησε

Τα κείμενα του Φώντα Τρούσα για τις «βαθιά υποτιμημένες ταινίες που απελευθέρωσαν τη ματιά του θεατή από την οικογενειακή τηλεοπτική εικόνα, απενοχοποιώντας περαιτέρω το γυμνό» και για τον underground και τον πειραματικό ελληνικό κινηματογράφο κυκλοφορούν σε ένα μοναδικό, κυριολεκτικά, βιβλίο, από τα LiFO Books.
M. HULOT
Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Βιβλίο / Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Υπεύθυνη για τα πιο πολύτιμα αποκτήματα της ιδιωτικής συλλογής του διάσημου τραπεζίτη, η απέριττα κομψή βιβλιοθηκάριος Μπελ ντα Κόστα Γκριν ήταν μαύρη αλλά εμφανιζόταν ως λευκή στον αφρό της υψηλής κοινωνίας μέχρι και τον θάνατό της το 1950.
THE LIFO TEAM
Leslie Absher: «Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι» 

Βιβλίο / Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι, συγγραφέας

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie Absher μάς ξεναγεί στο «Σπίτι με τα μυστικά», εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική της πορεία προς την απελευθέρωση, την «ελληνική» της εμπειρία και τις εντυπώσεις της από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Πολυτεχνείο - Ένα παραμύθι που δεν λέει παραμύθια»

Βιβλίο / Το Πολυτεχνείο έγινε κόμικ: Μια νέα έκδοση για μια μονίμως επίκαιρη εξέγερση

Παραμονές της φετινής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι εκδόσεις Red ‘n’ Noir κυκλοφόρησαν ένα έξοχο κόμικ αφιερωμένο σε αυτή, που το υπογράφουν ο συγγραφέας Γιώργος Κτενάς και ο σκιτσογράφος John Antono.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Μάλκολμ Λόουρι και το «Κάτω από το ηφαίστειο»

Βιβλίο / Το μεγαλόπνοο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι, μια προφητεία για την αποσύνθεση του κόσμου

Οι αναλογίες μεταξύ του μυθιστορηματικού βίου του Βρετανού συγγραφέα και του κορυφαίου έργου του είναι παραπάνω από δραματικές, όπως και αυτές μεταξύ της υπαρξιακής πτώσης του και του σημερινού, αδιέξοδου κόσμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Βιβλίο / Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Στο νέο του βιβλίο, «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο Νικόλας Σμυρνάκης καταρρίπτει 23 μύθους που μας καταπιέζουν, βοηθώντας μας να ζήσουμε ουσιαστικότερα.
ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ