«Πριν το τέλος»: Το κύκνειο άσμα του Κρίστοφερ Χίτσενς

Το πίσω ράφι/ Κρίστοφερ Χίτσενς «Πριν το τέλος» Facebook Twitter
Φωτο: Brooks Kraft/Corbis via Getty Images
0

«ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΟΥΤΕ ΜΙΑ ΟΥΤΕ δυο οι φορές στη ζωή μου που ξύπνησα νιώθοντας φρικτά. Όμως τίποτα δεν με είχε προετοιμάσει για εκείνο το χάραμα του Ιουνίου, όταν άνοιξα τα μάτια μου με το αίσθημα πως ήμουν πραγματικά σιδηροδέσμιος μέσα στο ίδιο μου το κουφάρι»…

Όταν ο Κρίστοφερ Χίτσενς (1949-2011) έγραφε τις παραπάνω γραμμές, ήξερε πως οι μέρες του ήταν μετρημένες. Τα κακά νέα –επιθετικός καρκίνος στον οισοφάγο και τους λεμφαδένες– τον είχαν βρει το καλοκαίρι του 2010, ενώ γύριζε απ’ άκρη σ’ άκρη την Αμερική για την προώθηση της αυτοβιογραφίας του (βλ. «Hitch 22», μετ. Μ. Μακρόπουλος, Μεταίχμιο).

Όλο το διάστημα, όμως, που «ζούσε πεθαίνοντας» –εννιά μήνες– ούτε η δεξαμενή των ευφυολογημάτων είχε στερέψει μέσα του, ούτε η διάθεσή του για περίτεχνες συζητήσεις και λεκτικούς διαξιφισμούς. Ως την τελευταία στιγμή, άλλωστε, ανακαθισμένος στο νοσοκομειακό του κρεβάτι, με τον δίσκο του φαγητού να λειτουργεί σαν γραφείο, έβαζε σε τάξη τις σκέψεις του χωρίς ίχνος αυτοοικτιρμού.

Όσα έγραψε ο Χίτσενς ως κάτοικος της «χώρας της αρρώστιας» δημοσιεύτηκαν αρχικά σε συνέχειες στο Vanity Fair, τροφοδοτώντας έπειτα το βιβλίο του «Mortality» που εκδόθηκε κι εδώ την επόμενη χρονιά. Το «Πριν το τέλος», όπως είναι ο ελληνικός τίτλος του (μετ. Κ. Σχινά, Μεταίχμιο), ξεκινά μ’ έναν πρόλογο του διευθυντή του αμερικανικού περιοδικού και ολοκληρώνεται μ’ ένα κείμενο της Κάρολ Μπλου, δεύτερης συζύγου του Χίτσενς, πορτρέτα και τα δυο του ίδιου, φιλοτεχνημένα με περίσσευμα αγάπης και θαυμασμού.

Η αλήθεια, βέβαια, είναι πως αυτός ο «ορκισμένος αμφισβητίας» που άνθιζε μέσα από συγκρούσεις, ο Βρετανός τροτσκιστής που εξελίχθηκε σε Αμερικανό νεοσυντηρητικό, ο πολιτικός σχολιαστής που έδινε το «παρών» σε κάθε φλεγόμενη γωνιά του πλανήτη, αυτός που ακόμα και στα τελευταία του δεν γύρεψε παρηγοριά σε κανέναν θεό, δεν είχε μόνο φίλους. Είχε κι εχθρούς, όχι μόνο επώνυμους αλλά κι ανώνυμους που, παραμονές της οριστικής αναχώρησής του, δημοσίευαν στο διαδίκτυο απορίες σαν κι αυτή: «Είναι απλώς σύμπτωση το ότι απ’ όλα τα μέρη του σώματός του, ο Κρίστοφερ Χίτσενς έπαθε καρκίνο στο εξής ένα μέρος, το οποίο χρησιμοποιούσε για να βλασφημεί;».

Η αλήθεια, βέβαια, είναι πως αυτός ο «ορκισμένος αμφισβητίας» που άνθιζε μέσα από συγκρούσεις, ο Βρετανός τροτσκιστής που εξελίχθηκε σε Αμερικανό νεοσυντηρητικό, ο πολιτικός σχολιαστής που έδινε το «παρών» σε κάθε φλεγόμενη γωνιά του πλανήτη, αυτός που ακόμα και στα τελευταία του δεν γύρεψε παρηγοριά σε κανέναν θεό, δεν είχε μόνο φίλους.

Ο ίδιος, ωστόσο, δεν χρειαζόταν φωνή για να στραφεί ενάντια σε κάθε θρησκευτική αυταπάτη – έγραφε όπως μιλούσε, κι όσο ανέπνεε έγραφε. Ούτε ήταν διατεθειμένος να ξεφορτωθεί τις αξίες μιας ολόκληρης ζωής με την ελπίδα να κερδίσει κάποια εύνοια λίγο πριν το τέλος.

«Η θρησκεία που μεταχειρίζεται το ποίμνιό της ως μωρόπιστο άθυρμα, εκμεταλλεύεται με αφάνταστη σκληρότητα τον έμφοβο, βασανισμένο από την αμφιβολία άνθρωπο, αναγκάζοντάς τον να πιστέψει στο αδύνατο», επέμενε.

Κρίστοφερ Χίτσενς, Πριν το τέλος
Κρίστοφερ Χίτσενς, Πριν το τέλος, μτρφ. Κατερίνα Σχινα, εκδ. Μεταίχμιο. 

Ποια είναι η πρέπουσα αντιμετώπιση των μελλοθανάτων; Στην καρδιά του βιβλίου, εκεί όπου ο Χίτσενς φωνάζει «δεν έχω σώμα, είμαι σώμα», αναρωτιέται μήπως θα’ πρεπε επιτέλους να γραφτεί ένας οδηγός καλής συμπεριφοράς προς τους καρκινοπαθείς. Κατά κανόνα, λέει, όλοι συμφωνούμε ότι η ερώτηση «πώς τα πας;» δεν σε υποχρεώνει να δώσεις μια πλήρη και έντιμη απάντηση.

Ένας τρόπος, πάντως, να κάνεις τους φίλους και συγγενείς να νιώσουν άνετα, είναι να είσαι όσο πιο ειλικρινής μπορείς και να μην υιοθετείς κανενός είδους ευφημισμό ή άρνηση. Να επισημαίνεις, φερ’ ειπείν, ότι η ουσία του τέταρτου σταδίου του καρκίνου είναι πως δεν υπάρχει επόμενο στάδιο.

Ωστόσο, σοκαρισμένος από την ωμότητα πολύ δικών του ανθρώπων, το παραδέχεται: «Επιθυμούσα, έστω και παράλογα, να διατηρήσω εγώ αποκλειστικά το μονοπώλιο του τι θα ειπωθεί. Ο καρκινοπαθής νιώθει αδιάκοπα τον πειρασμό να γίνει εγωκεντρικός, ακόμα και αυτοαναφορικός».

Κάτι άλλο που φέρνει μια βαριά αρρώστια, σύμφωνα με τον Χίτσενς, είναι ότι σ’ αναγκάζει να επανεξετάσεις φαινομενικά αξιόπιστα αποφθέγματα. Γι’ αυτό και ο ίδιος έπαψε να ξεφουρνίζει με την ίδια συχνότητα τη ρήση που αποδίδεται στον Νίτσε «ό,τι δεν με σκοτώνει με κάνει πιο δυνατό». Αλίμονο, «στον κτηνώδη φυσικό κόσμο και σ’ εκείνον που διαλαμβάνει η ιατρική, υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να σε σκοτώσουν, δεν σε σκοτώνουν και ύστερα σ’ αφήνουν πολύ πιο αδύναμο»...

Στα τέλη του 2007, τότε που μαινόταν η διαμάχη για το αν ο εικονικός πνιγμός των Ιρακινών κρατουμένων από τις ειδικές δυνάμεις των ΗΠΑ είναι εξαντλητική ανάκριση ή καθαρό βασανιστήριο, ο Κρίστοφερ Χίτσενς είχε υποβληθεί οικειοθελώς στην ίδια διαδικασία για να μεταφέρει από πρώτο χέρι στους αναγνώστες του Vanity Fair την εμπειρία του.

Όπως διαπίστωσε γεμάτος ντροπή για τη μητριά πατρίδα του, δεν επρόκειτο για προσομοίωση της αίσθησης του πνιγμού. «Αυτό που συμβαίνει είναι ότι αργά αλλά αναπόδραστα πνίγεσαι».

Κάτι ανάλογο έμελλε να βιώσει και νοσηλευόμενος. Θα δεχόταν, άραγε, να υποστεί όλες αυτές τις πρωτοποριακές θεραπείες με ακτινοβολία πρωτονίων, αν του είχαν εξηγήσει προκαταβολικά πώς ακριβώς θα ένιωθε; Αν μη τι άλλο, «το ότι δεν είναι δυνατόν να περιγραφεί από μνήμης ο πόνος, είναι μάλλον λυτρωτικό» θα παραδεχτεί.

Ο Χίτσενς στερήθηκε τη χαρά να νεκρολογήσει «υπερήλικα καθάρματα», όπως π.χ τον Χένρι Κίσινγκερ. Η θνητότητα τού χτύπησε την πόρτα στα 62 του, πάνω στην καλύτερη στιγμή του. Σε αντίθεση με την Σούζαν Σόνταγκ δεν καλλιέργησε μέσα του την ψευδαίσθηση πως θα βγει από την «Ογκούπολη» νικητής. «Δεν πολεμάω τον καρκίνο, εκείνος με πολεμάει», έλεγε.

Ανάμεσα στις τελευταίες, αποσπασματικές σημειώσεις του που έμειναν ανολοκλήρωτες, συναντάμε και αυτήν: «Ο θάνατος είναι το μαύρο επίχρισμα στην πίσω όψη του καθρέφτη, απαραίτητο αν είναι να μας δείξει το οτιδήποτε». Ήταν μια φράση του Σολ Μπέλοου που, όπως τόσες και τόσες άλλες, τη θυμόταν από μνήμης και την προσυπέγραφε.

Αντίπαλος της «αχρειότητας της θεοκρατίας» και της ανοησίας, αιώνιος θαυμαστής του Όντεν και του Όργουελ, φύσει συγκρουσιακός και ομολογημένα ανασφαλής, ο Κρίστοφερ Χίτσενς υπήρξε ένας από τους πιο τολμηρούς, πιο σπινθηροβόλους και πιο αμφιλεγόμενους διανοούμενους του καιρού του. Κι έτσι που ισορροπούσε διαρκώς πάνω σε τεντωμένο σκοινί, μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, Ευρώπης και Αμερικής, πολιτικής, δημοσιογραφίας και λογοτεχνίας, ίσως μπορούσε να παρηγορηθεί με την ιδέα ότι έζησε πολλές, πάρα πολλές ζωές.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Έδωσε την μάχη με αξιοπρέπεια»: Δεν παλεύεται ο καρκίνος χωρίς ευφημισμούς

Daily / «Έδωσε τη μάχη με αξιοπρέπεια»: Δεν παλεύεται ο καρκίνος χωρίς ευφημισμούς

«Δεν λέμε ότι κάποιος ή κάποια έχει καρκίνο, λέμε ότι δίνει τη μάχη με τον καρκίνο», παρατηρούσε σκωπτικά ο συγγραφέας Κρίστοφερ Χίτσενς σε μία από τις ανταποκρίσεις του από το προχωρημένο στάδιο της «παλιοαρρώστιας» στο οποίο βρισκόταν.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Μάριο Βάργκας Λιόσα

Το πίσω ράφι / «Το παλιοκόριτσο»: Το εξαιρετικό μυθιστόρημα του Περουβιανού Νομπελίστα Μάριο Βάργκας Λιόσα

O Μάριο Βάργκας Λιόσα αποτυπώνει την πρόσφατη ιστορία του Περού, αντιδιαστέλλοντάς την με την έκρηξη ιδεών και την επανάσταση των ηθών στη Δύση.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
«Το θέατρο του Σάμπαθ»: Ξαναδιαβάζοντας το πιο λάγνο μυθιστόρημα του Φίλιπ Ροθ

Το πίσω ράφι / «Το θέατρο του Σάμπαθ»: Ξαναδιαβάζοντας το πιο λάγνο μυθιστόρημα του Φίλιπ Ροθ

Ένα ταξίδι με άφθονα κωμικά ιντερμέτζια αλλά με περίσσευμα απόγνωσης, που ανατέμνει σε βάθος την ταραγμένη συνείδηση ενός ανθρώπου γαντζωμένου πεισματικά από τη ζωή.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ