«Πριν το τέλος»: Το κύκνειο άσμα του Κρίστοφερ Χίτσενς

Το πίσω ράφι/ Κρίστοφερ Χίτσενς «Πριν το τέλος» Facebook Twitter
Φωτο: Brooks Kraft/Corbis via Getty Images
0

«ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΟΥΤΕ ΜΙΑ ΟΥΤΕ δυο οι φορές στη ζωή μου που ξύπνησα νιώθοντας φρικτά. Όμως τίποτα δεν με είχε προετοιμάσει για εκείνο το χάραμα του Ιουνίου, όταν άνοιξα τα μάτια μου με το αίσθημα πως ήμουν πραγματικά σιδηροδέσμιος μέσα στο ίδιο μου το κουφάρι»…

Όταν ο Κρίστοφερ Χίτσενς (1949-2011) έγραφε τις παραπάνω γραμμές, ήξερε πως οι μέρες του ήταν μετρημένες. Τα κακά νέα –επιθετικός καρκίνος στον οισοφάγο και τους λεμφαδένες– τον είχαν βρει το καλοκαίρι του 2010, ενώ γύριζε απ’ άκρη σ’ άκρη την Αμερική για την προώθηση της αυτοβιογραφίας του (βλ. «Hitch 22», μετ. Μ. Μακρόπουλος, Μεταίχμιο).

Όλο το διάστημα, όμως, που «ζούσε πεθαίνοντας» –εννιά μήνες– ούτε η δεξαμενή των ευφυολογημάτων είχε στερέψει μέσα του, ούτε η διάθεσή του για περίτεχνες συζητήσεις και λεκτικούς διαξιφισμούς. Ως την τελευταία στιγμή, άλλωστε, ανακαθισμένος στο νοσοκομειακό του κρεβάτι, με τον δίσκο του φαγητού να λειτουργεί σαν γραφείο, έβαζε σε τάξη τις σκέψεις του χωρίς ίχνος αυτοοικτιρμού.

Όσα έγραψε ο Χίτσενς ως κάτοικος της «χώρας της αρρώστιας» δημοσιεύτηκαν αρχικά σε συνέχειες στο Vanity Fair, τροφοδοτώντας έπειτα το βιβλίο του «Mortality» που εκδόθηκε κι εδώ την επόμενη χρονιά. Το «Πριν το τέλος», όπως είναι ο ελληνικός τίτλος του (μετ. Κ. Σχινά, Μεταίχμιο), ξεκινά μ’ έναν πρόλογο του διευθυντή του αμερικανικού περιοδικού και ολοκληρώνεται μ’ ένα κείμενο της Κάρολ Μπλου, δεύτερης συζύγου του Χίτσενς, πορτρέτα και τα δυο του ίδιου, φιλοτεχνημένα με περίσσευμα αγάπης και θαυμασμού.

Η αλήθεια, βέβαια, είναι πως αυτός ο «ορκισμένος αμφισβητίας» που άνθιζε μέσα από συγκρούσεις, ο Βρετανός τροτσκιστής που εξελίχθηκε σε Αμερικανό νεοσυντηρητικό, ο πολιτικός σχολιαστής που έδινε το «παρών» σε κάθε φλεγόμενη γωνιά του πλανήτη, αυτός που ακόμα και στα τελευταία του δεν γύρεψε παρηγοριά σε κανέναν θεό, δεν είχε μόνο φίλους. Είχε κι εχθρούς, όχι μόνο επώνυμους αλλά κι ανώνυμους που, παραμονές της οριστικής αναχώρησής του, δημοσίευαν στο διαδίκτυο απορίες σαν κι αυτή: «Είναι απλώς σύμπτωση το ότι απ’ όλα τα μέρη του σώματός του, ο Κρίστοφερ Χίτσενς έπαθε καρκίνο στο εξής ένα μέρος, το οποίο χρησιμοποιούσε για να βλασφημεί;».

Η αλήθεια, βέβαια, είναι πως αυτός ο «ορκισμένος αμφισβητίας» που άνθιζε μέσα από συγκρούσεις, ο Βρετανός τροτσκιστής που εξελίχθηκε σε Αμερικανό νεοσυντηρητικό, ο πολιτικός σχολιαστής που έδινε το «παρών» σε κάθε φλεγόμενη γωνιά του πλανήτη, αυτός που ακόμα και στα τελευταία του δεν γύρεψε παρηγοριά σε κανέναν θεό, δεν είχε μόνο φίλους.

Ο ίδιος, ωστόσο, δεν χρειαζόταν φωνή για να στραφεί ενάντια σε κάθε θρησκευτική αυταπάτη – έγραφε όπως μιλούσε, κι όσο ανέπνεε έγραφε. Ούτε ήταν διατεθειμένος να ξεφορτωθεί τις αξίες μιας ολόκληρης ζωής με την ελπίδα να κερδίσει κάποια εύνοια λίγο πριν το τέλος.

«Η θρησκεία που μεταχειρίζεται το ποίμνιό της ως μωρόπιστο άθυρμα, εκμεταλλεύεται με αφάνταστη σκληρότητα τον έμφοβο, βασανισμένο από την αμφιβολία άνθρωπο, αναγκάζοντάς τον να πιστέψει στο αδύνατο», επέμενε.

Κρίστοφερ Χίτσενς, Πριν το τέλος
Κρίστοφερ Χίτσενς, Πριν το τέλος, μτρφ. Κατερίνα Σχινα, εκδ. Μεταίχμιο. 

Ποια είναι η πρέπουσα αντιμετώπιση των μελλοθανάτων; Στην καρδιά του βιβλίου, εκεί όπου ο Χίτσενς φωνάζει «δεν έχω σώμα, είμαι σώμα», αναρωτιέται μήπως θα’ πρεπε επιτέλους να γραφτεί ένας οδηγός καλής συμπεριφοράς προς τους καρκινοπαθείς. Κατά κανόνα, λέει, όλοι συμφωνούμε ότι η ερώτηση «πώς τα πας;» δεν σε υποχρεώνει να δώσεις μια πλήρη και έντιμη απάντηση.

Ένας τρόπος, πάντως, να κάνεις τους φίλους και συγγενείς να νιώσουν άνετα, είναι να είσαι όσο πιο ειλικρινής μπορείς και να μην υιοθετείς κανενός είδους ευφημισμό ή άρνηση. Να επισημαίνεις, φερ’ ειπείν, ότι η ουσία του τέταρτου σταδίου του καρκίνου είναι πως δεν υπάρχει επόμενο στάδιο.

Ωστόσο, σοκαρισμένος από την ωμότητα πολύ δικών του ανθρώπων, το παραδέχεται: «Επιθυμούσα, έστω και παράλογα, να διατηρήσω εγώ αποκλειστικά το μονοπώλιο του τι θα ειπωθεί. Ο καρκινοπαθής νιώθει αδιάκοπα τον πειρασμό να γίνει εγωκεντρικός, ακόμα και αυτοαναφορικός».

Κάτι άλλο που φέρνει μια βαριά αρρώστια, σύμφωνα με τον Χίτσενς, είναι ότι σ’ αναγκάζει να επανεξετάσεις φαινομενικά αξιόπιστα αποφθέγματα. Γι’ αυτό και ο ίδιος έπαψε να ξεφουρνίζει με την ίδια συχνότητα τη ρήση που αποδίδεται στον Νίτσε «ό,τι δεν με σκοτώνει με κάνει πιο δυνατό». Αλίμονο, «στον κτηνώδη φυσικό κόσμο και σ’ εκείνον που διαλαμβάνει η ιατρική, υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να σε σκοτώσουν, δεν σε σκοτώνουν και ύστερα σ’ αφήνουν πολύ πιο αδύναμο»...

Στα τέλη του 2007, τότε που μαινόταν η διαμάχη για το αν ο εικονικός πνιγμός των Ιρακινών κρατουμένων από τις ειδικές δυνάμεις των ΗΠΑ είναι εξαντλητική ανάκριση ή καθαρό βασανιστήριο, ο Κρίστοφερ Χίτσενς είχε υποβληθεί οικειοθελώς στην ίδια διαδικασία για να μεταφέρει από πρώτο χέρι στους αναγνώστες του Vanity Fair την εμπειρία του.

Όπως διαπίστωσε γεμάτος ντροπή για τη μητριά πατρίδα του, δεν επρόκειτο για προσομοίωση της αίσθησης του πνιγμού. «Αυτό που συμβαίνει είναι ότι αργά αλλά αναπόδραστα πνίγεσαι».

Κάτι ανάλογο έμελλε να βιώσει και νοσηλευόμενος. Θα δεχόταν, άραγε, να υποστεί όλες αυτές τις πρωτοποριακές θεραπείες με ακτινοβολία πρωτονίων, αν του είχαν εξηγήσει προκαταβολικά πώς ακριβώς θα ένιωθε; Αν μη τι άλλο, «το ότι δεν είναι δυνατόν να περιγραφεί από μνήμης ο πόνος, είναι μάλλον λυτρωτικό» θα παραδεχτεί.

Ο Χίτσενς στερήθηκε τη χαρά να νεκρολογήσει «υπερήλικα καθάρματα», όπως π.χ τον Χένρι Κίσινγκερ. Η θνητότητα τού χτύπησε την πόρτα στα 62 του, πάνω στην καλύτερη στιγμή του. Σε αντίθεση με την Σούζαν Σόνταγκ δεν καλλιέργησε μέσα του την ψευδαίσθηση πως θα βγει από την «Ογκούπολη» νικητής. «Δεν πολεμάω τον καρκίνο, εκείνος με πολεμάει», έλεγε.

Ανάμεσα στις τελευταίες, αποσπασματικές σημειώσεις του που έμειναν ανολοκλήρωτες, συναντάμε και αυτήν: «Ο θάνατος είναι το μαύρο επίχρισμα στην πίσω όψη του καθρέφτη, απαραίτητο αν είναι να μας δείξει το οτιδήποτε». Ήταν μια φράση του Σολ Μπέλοου που, όπως τόσες και τόσες άλλες, τη θυμόταν από μνήμης και την προσυπέγραφε.

Αντίπαλος της «αχρειότητας της θεοκρατίας» και της ανοησίας, αιώνιος θαυμαστής του Όντεν και του Όργουελ, φύσει συγκρουσιακός και ομολογημένα ανασφαλής, ο Κρίστοφερ Χίτσενς υπήρξε ένας από τους πιο τολμηρούς, πιο σπινθηροβόλους και πιο αμφιλεγόμενους διανοούμενους του καιρού του. Κι έτσι που ισορροπούσε διαρκώς πάνω σε τεντωμένο σκοινί, μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, Ευρώπης και Αμερικής, πολιτικής, δημοσιογραφίας και λογοτεχνίας, ίσως μπορούσε να παρηγορηθεί με την ιδέα ότι έζησε πολλές, πάρα πολλές ζωές.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Έδωσε την μάχη με αξιοπρέπεια»: Δεν παλεύεται ο καρκίνος χωρίς ευφημισμούς

Daily / «Έδωσε τη μάχη με αξιοπρέπεια»: Δεν παλεύεται ο καρκίνος χωρίς ευφημισμούς

«Δεν λέμε ότι κάποιος ή κάποια έχει καρκίνο, λέμε ότι δίνει τη μάχη με τον καρκίνο», παρατηρούσε σκωπτικά ο συγγραφέας Κρίστοφερ Χίτσενς σε μία από τις ανταποκρίσεις του από το προχωρημένο στάδιο της «παλιοαρρώστιας» στο οποίο βρισκόταν.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Μάριο Βάργκας Λιόσα

Το πίσω ράφι / «Το παλιοκόριτσο»: Το εξαιρετικό μυθιστόρημα του Περουβιανού Νομπελίστα Μάριο Βάργκας Λιόσα

O Μάριο Βάργκας Λιόσα αποτυπώνει την πρόσφατη ιστορία του Περού, αντιδιαστέλλοντάς την με την έκρηξη ιδεών και την επανάσταση των ηθών στη Δύση.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
«Το θέατρο του Σάμπαθ»: Ξαναδιαβάζοντας το πιο λάγνο μυθιστόρημα του Φίλιπ Ροθ

Το πίσω ράφι / «Το θέατρο του Σάμπαθ»: Ξαναδιαβάζοντας το πιο λάγνο μυθιστόρημα του Φίλιπ Ροθ

Ένα ταξίδι με άφθονα κωμικά ιντερμέτζια αλλά με περίσσευμα απόγνωσης, που ανατέμνει σε βάθος την ταραγμένη συνείδηση ενός ανθρώπου γαντζωμένου πεισματικά από τη ζωή.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής και της επιτυχίας της»

Βιβλίο / Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής της»

Από τη Βαβυλώνα ως την Αθήνα, ο διάσημος ιστορικός και συγγραφέας βλέπει τις πόλεις ως ζωντανούς οργανισμούς, όπου η ιστορία γράφεται από τους ανθρώπους και όχι από τα κτίρια – με δημόσιες διεκδικήσεις και αντιστάσεις στο gentrification.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
10 βιβλία που διαπνέονται από 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Βιβλίο / 10 βιβλία για 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Δεν είναι λίγα τα βιβλία που ξεδίπλωσαν και ενίοτε αποθέωσαν κρυφές ή φανερές μεριές της Ελλάδας και κατέληξαν να γίνουν συνώνυμα συγκεκριμένων τόπων. Από τις ονειρικές, σχεδόν ψυχεδελικές Σπέτσες στον Μάγο του Φόουλς μέχρι τη Μάνη του Φέρμορ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ / Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

Ο Αυτοκράτορας της Χαράς είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ιστορίες απλών ανθρώπων που τις σχέσεις τους ορίζουν η καλοσύνη και η αλληλεγγύη. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ένας από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της γενιάς του μιλάει για τη λογοτεχνία, τους ήρωές του, την queer ταυτότητα και την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αμερική του Τραμπ σε μια συνέντευξη-ποταμό.
M. HULOT
Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM