Η ιστορία και η λειτουργία της μεσαίας τάξης στην Ελλάδα στο βιβλίο του Παναγή Παναγιωτόπουλου

Η ιστορία και η λειτουργία της μεσαίας τάξης στην Ελλάδα στο βιβλίο του Παναγή Παναγιωτόπουλου Facebook Twitter
Το έργο του Νίκου Κεσσανλή, Φίλοι
0



ΜIA AΠΛΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ στο Διαδίκτυο μας δίνει να καταλάβουμε τη σημασία της μεσαίας τάξης στη ρητορική της δημόσιας σφαίρας και την εμβληματική της σημασία ακόμα και σήμερα στα μεγάλα πολιτικά και κοινωνικά διακυβεύματα. Η μεσαία τάξη, εκείνο το «σκοτεινό αντικείμενο του πόθου», θα μπορούσε να πει κάποιος, όλων των μεγάλων αντιπαραθέσεων της δημόσιας σφαίρας.

Από αυτή την αναζήτηση δεν θα μπορούσε να λείπει η Ελλάδα και η δική της μεσαία τάξη, συχνά λοιδορημένη και πνευματικά αγνοημένη. Όλοι μπορεί να συμφωνούν ότι αποτελεί όχι μόνο τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής κοινωνίας, τον βασικό μοχλό ανάπτυξης και συμπερίληψης αλλά και τον αποδιοπομπαίο τράγο των ελίτ. Έτσι, η μεσαία τάξη στην Ελλάδα παρέμεινε κυρίως μια βουβή πλειονότητα που δεν μπόρεσε να βρει εύκολα τον ορισμό της, τις αντιπροσωπεύσεις της, αλλά, το κυριότερο, όλα εκείνα που θα μπορούσαν να την προσδιορίσουν και να της δώσουν το βάθος που θα την έκανε, από βουβό, δυναμικό πρωταγωνιστή.

Ο αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγής Παναγιωτόπουλος είναι από τους πιο διεισδυτικούς μελετητές της μεσαίας τάξης. Έχοντας δώσει ήδη δείγματα αυτής της μελέτης με το λεξικό της δεκαετίας του ’80 και την έκθεση GR ’80s (σε συνεργασία και τα δύο με τον Βασίλη Βαμβακά), έρχεται με ένα εμβληματικό έργο για τη μεσαία τάξη στην Ελλάδα και, εντάσσοντάς την υποδειγματικά στο διεθνές πλαίσιο, να της προσδώσει εκείνη την επιστημονική αίγλη που της έλειπε σταθερά. 

Ο Παναγιωτόπουλος δεν κατακρίνει ούτε μέμφεται τη μεσαία τάξη. Την παρακολουθεί από κοντά, μελετά το βίωμά της, αναγνωρίζοντάς της τη σημασία της πράξης σε σχέση με τη θεωρητική προσέγγιση.


Αποφασίζει να μην τη βάλει σε εύκολα καλούπια αλλά να την παρατηρήσει προσεκτικά, και τολμώ να πω πως το κάνει με αγάπη και νοσταλγία, που δεν διοχετεύονται όμως σε κανέναν ανέξοδο συναισθηματισμό. Ξεκινά το έργο του με μια βασική παρατήρηση, ορίζοντάς τη μέσα από τη χρήση μιας εκτεταμένης ξένης βιβλιογραφίας, κυρίως γαλλικής, από την οποία αντλεί και τη βασική συνιστώσα της ποικιλόμορφης γνώσης του, και αξιοποιώντας μια πλούσια επιστημονική παρακαταθήκη στο ζήτημα. Ο Παναγιωτόπουλος θεωρεί ως αρχή της μεσαίας τάξης εκείνο το σημείο όπου το εργατικό δυναμικό αποφασίζει συνειδητά να δουλέψει για τη δική του ευμάρεια, τη δική του εξέλιξη και πρόοδο, να ιδεολογικοποιήσει και παράλληλα να απενοχοποιήσει την ευζωία του.

Περιπέτειες της μεσαίας τάξης – Κοινωνιολογικές καταγραφές στην Ελλάδα της ύστερης μεταπολίτευσης
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Παναγής Παναγιωτόπουλος, Περιπέτειες της μεσαίας τάξης – Κοινωνιολογικές καταγραφές στην Ελλάδα της ύστερης μεταπολίτευσης, Εκδόσεις Επίκεντρο, Σελ.: 424

Ο συγγραφέας παρακολουθεί με μεγάλη πληρότητα την ιστορία της και τους μετασχηματισμούς της μέσα στον εικοστό αιώνα αλλά και τη μετατροπή της σε ένα πολιτικό υποκείμενο που οδηγείται είτε από συντηρητικές είτε από ριζοσπαστικές εξελίξεις. Μπορεί να παρατηρεί ιστορικά, αλλά δεν παύει να παρατηρεί πρωτίστως κοινωνιολογικά την εξέλιξή της. Καταναλωτισμός, ανάγκη για ζωή, υπερσυναισθηματισμός, κατάρρευση της καπιταλιστικής μεσαίας τάξης μπροστά στην παγκοσμιοποίηση και το χτίσιμό της εκ νέου αλλά και πολλά άλλα ζητήματα απασχολούν τη διεισδυτική ματιά του, που διερευνά όλα τα συμπτώματα κριτικά και με πληρότητα. 

Ο Παναγιωτόπουλος δεν κατακρίνει ούτε μέμφεται τη μεσαία τάξη. Την παρακολουθεί από κοντά, μελετά το βίωμά της, αναγνωρίζοντάς της τη σημασία της πράξης σε σχέση με τη θεωρητική προσέγγιση. Η μεσαία τάξη δρα κυρίως, αλλά η δράση της προκαλεί και ιδεολογία. Το έργο παρατηρεί την κίνηση της μεσαίας τάξης και κατανοεί τον ρόλο της ως εκκρεμούς της Ιστορίας. Είναι εκείνη που φέρνει τον καπιταλισμό στη νεωτερική εποχή, αφού «στήριξε την απαλλαγή των καπιταλιστικών κοινωνιών από τα θεσμικά και πολιτιστικά βαρίδια…», αλλά κι εκείνη που βίωσε την καταστροφή της από την παγκοσμιοποίηση καθώς και από την αντίδρασή της σε αυτήν.

Ο συγγραφέας παρακολουθεί αυτή την πορεία με μεγάλη επιμέλεια και σεβασμό στη χρονική ακολουθία, με έναν υπόγειο, αλλά σαφή τρόπο που επιτρέπει στον αναγνώστη να θυμηθεί αλλά και να ξαναβιώσει τα γεγονότα, κατανοώντας τις τομές που δημιούργησαν. Η ματιά του είναι μακροσκοπική, επικεντρώνεται στη μεγάλη εικόνα και προσφέρει μια νέα οπτική στον αναγνώστη, ξεκλειδώνοντας θεάσεις που δεν τις είχαμε προσέξει, ιστορικοποιώντας το πρόσφατο παρελθόν αλλά και περιγράφοντας τις μεγάλες κοινωνιολογικές τομές. 

Το ελληνικό κομμάτι του βιβλίου ίσως είναι και το δυνατότερο. Ανατέμνει κάθε πτυχή της βιωματικής διάρθρωσης της συγκρότησης της μεσαίας τάξης στην Ελλάδα με επιστημονικότητα, συμπάθεια και αγάπη αλλά και με έμμεσες αποδομήσεις, όπως γίνεται με την παράθεση του αποσπάσματος από την ταινία Σπιρτόκουτο.

Ξεκινώντας από κάθε ψηφίδα που συγκροτεί την ελληνική μεσαία τάξη, από το αγαπημένο του «διαμέρισμα» μέχρι τον γάμο, την πεθερά, τα παιδιά και τη σχέση με το κράτος, φτάνει και στα μεγάλα θέματα που την απασχολούν σήμερα.

Συνομιλώντας με κορυφαία σύγχρονα διανοητικά ρεύματα αλλά και με διανοητές όπως ο Lilla, o Παναγιωτόπουλος θίγει τα θέματα των ταυτοτήτων, των ορίων και των νέων διαιρέσεων που απασχολούν τη μεσαία τάξη και αποτελούν τα νέα στοιχεία συγκρότησης, αλλά και διάλυσής της.

Πρόκειται για ένα βιβλίο πολυεπίπεδο, διανοητικά προκλητικό, πυκνό και καταιγιστικό. Δεν χαρίζει εύκολες λύσεις στους αναγνώστες αλλά τους καλεί να προβληματιστούν και να αναγνωρίσουν απροσδόκητα, συχνά από τη μια σελίδα στην άλλη, την ίδια τους τη ζωή. Εξάλλου, ο ίδιος, οργανικό μέλος αυτής της τάξης, πίσω από ένα βιβλίο υψηλής διανόησης δεν διστάζει να κρύψει και μερικά σπαράγματα ζωής, στοιχεία της μεσαίας τάξης και τα μυστικά της πορείας και της επιβίωσής της.

«Borrow money from pessimists. They don’t expect it back». Fortune cookie σε κινέζικο εστιατόριο στην πλατεία Συντάγματος.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ