Η Αλίκη και ο Λιούις Κάρολ

Η Αλίκη και ο Λιούις Κάρολ: Σαν σήμερα πεθαίνει ο συγγραφέας του πιο διάσημου παραμυθιού του κόσμου Facebook Twitter
Τυχαία μήπως αυτός ο απελευθερωμένος κόσμος επέλεξε τα ζώα ως πρωταγωνιστές; Γάτες, σκυλιά, ποντίκια, πάπιες μιλούν χωρίς γλωσσολογία, ζουν χωρίς λογικές αρχές και δρουν χωρίς έννοια του χρόνου και βέβαια χωρίς ενοχή.
0

Όταν συμβαίνει κάτι μνημειώδες, οι σχολιαστές σπεύδουν να το εξηγήσουν· ανάγοντας το άγνωστο στο γνωστό και το νεοφανές στο παλαιό, η γνώση στεριώνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό της και την αισιοδοξία για το μέλλον.

 

Πράγματι, όταν εμφανίστηκε το μέγα παραμύθι Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων (1865), μετά την κατάπληξη, οι κριτικοί στράφηκαν στη ζωή του Τσαρλς Λάτουιτζ Ντότζσον (που ψευδονομάστηκε Λιούις Κάρολ) και βρήκαν πειστικά επιχειρήματα στην αφόρητη βραδυγλωσσία του συγγραφέα, που προτιμούσε να διαλέγεται με τα παιδιά -είχε επτά μικρότερα αδέλφια- και να μελετά μαθηματικά (συνέγραψε και μια Σύνοψη αλγεβρικής επιπεδομετρίας). Το εξάχρονο παιδί ενός φίλου του, όταν του διάβασαν το παραμύθι, είπε «θα ήθελα να έχει ακόμη 60.000 τόμους».

 

Άρα η ψυχοσύνθεση εξηγεί το αφήγημα; Απαντώντας, αρχίζουν τα παράδοξα: ένας κεκές έγραψε την Αλίκη αλλά κάθε κεκές δεν γράφει μιαν Αλίκη. Όπως, π.χ., κάθε φορά που πηγαίνω στο κέντρο της πόλης νιώθω δυσαρέσκεια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οσάκις νιώθω δυσαρέσκεια βρίσκομαι στο κέντρο της πόλης. Υπάρχει δίκη «αμφιμερής» όπου κάθε διάδικος είναι ενάγων και συνάμα εναγόμενος.

 

«Τρώνε οι γάτες νυχτερίδες;», αναρωτιέται η Αλίκη, για να συμπληρώσει στη στιγμή: «Τρώνε οι νυχτερίδες γάτες;». Η λογική θεμελίωση αρνείται την αντιστροφή της πρότασης (το γεγονός ότι τρώγω πουλιά δεν σημαίνει ότι με τρώνε και τα πουλιά - ωστόσο το νόημα παραμένει ανυπάκουο και μπορεί να διαπλάθεται παραπειστικά άνευ δεσμεύσεων και ορίων). Μπορεί κανείς να πνιγεί στα δάκρυά του; Και βέβαια μπορεί, διότι τα πολλά δάκρυα καταλήγουν σε λίμνη. Όταν βρίσκεσαι με ένα φίλο σου έξω από μια πόρτα, μπορείς να χτυπήσεις για να σου ανοίξει; Βλέπεις αυτό που τρως ή τρως αυτό που βλέπεις;

 

«Δεν είμαι η ίδια με κείνη που σηκώθηκε το πρωί, αλλά ποια είμαι τέλος πάντων;» αναρωτιέται η Αλίκη, θέτοντας εξ απαλών ονύχων το πρόβλημα της χρονικότητας του εγώ και της ταυτότητας μέσα από τη διαφορά. Μιλώντας με την αυστηρή κάμπια, απολογείται: «Ξέρω ποια ήμουνα όταν σηκώθηκα από το κρεβάτι μου σήμερα το πρωί, αλλά έχω αλλάξει πολλές φορές, φοβάμαι λοιπόν ότι δεν είμαι ο εαυτός μου». Δεν είμαι η ίδια - ποια είμαι;

 

«Δεν είμαι η ίδια με κείνη που σηκώθηκε το πρωί, αλλά ποια είμαι τέλος πάντων;» αναρωτιέται η Αλίκη, θέτοντας εξ απαλών ονύχων το πρόβλημα της χρονικότητας του εγώ και της ταυτότητας μέσα από τη διαφορά. Μιλώντας με την αυστηρή κάμπια, απολογείται: «Ξέρω ποια ήμουνα όταν σηκώθηκα από το κρεβάτι μου σήμερα το πρωί, αλλά έχω αλλάξει πολλές φορές, φοβάμαι λοιπόν ότι δεν είμαι ο εαυτός μου». Δεν είμαι η ίδια - ποια είμαι;

 

Η απορία γίνεται πιο κρίσιμη όταν μαθαίνει από την κάμπια ότι τρώγοντας κι από τις δυο μεριές του μανιταριού θα ψηλο-κοντύνει: «Η μια πλευρά θα σε κάνει να ψηλώσεις κι η άλλη πλευρά θα σε κάνει να κοντύνεις». Αλλόκοτη πρόταση που καθίσταται σαφής αν τη δούμε σε σχέση με το τέρμα του βίου. Όσο μακραίνουμε από τη γέννηση, κονταίνει ο δρόμος προς το θάνατο. Το μεσημέρι ο ίσκιος μας είναι μικρός, το απομεσήμερο μεγάλος, αλλά χωρίς το διάβα του χρόνου δεν καταλαβαίνουμε γιατί μεγαλώνει ο ίσκιος όσο μικραίνει η μέρα.

 

Στην ουσία δεν πρόκειται για λογικά παράδοξα, αλλά για τα παιχνίδια που παίζει με το νου μας το νόημα. Μόνο αν κάθε πράγμα έχει «ένα» αποδεχτό νόημα, η φρόνηση πιάνει δουλειά, αλλά αν το νόημα διασπείρεται, τότε ο πρωινός άνθρωπος δεν είναι ο βραδινός, ο χορτάτος δεν είναι ο πεινασμένος, ο πρωτύτερος δεν είναι ίδιος με τον κατοπινό - ο «παρά πέντε» δεν ξέρει τον «και πέντε».

 

Ο αδικοχαμένος Ζιλ Ντελέζ έχει γράψει έξοχες σελίδες για τη σχέση της Αλίκης με τους στωικούς, τον αντι-πλατωνισμό, τη θεωρία του σημείου και την κυριαρχία της επιφάνειας στο παραμύθι του Κάρολ. Ωστόσο καταστρέφουμε το παραμύθι αν το φορτώσουμε με όλα αυτά τα υλικά. Κρατάμε μόνο την έννοια της επιφάνειας, διότι έχει ειδικό ρόλο μέσα στην αφήγηση. Η λέξη δεν σημαίνει κάτι επίπεδο, αλλά αρχικά αυτό που φαίνεται. Συνάμα η λέξη «επιπόλαιος» δηλώνει ό,τι επιπολάζει, ό,τι βρίσκεται πάνω-πάνω. Αν ισχύει η ταυτότητα και η αιτιακή σχέση των πραγμάτων, τότε αυτές θα πρέπει να βρίσκονται στα βάθη της πραγματικότητας, στο πίσω μέρος του καθρέφτη.

Εντούτοις, ο Κάρολ θέλει να καταργήσει την πίσω διάσταση, να χωρίσει την ενότητα της λέξης από την ενότητα του πράγματος, την ταυτότητα του εγώ από τη ροή και τη μεταλλαγή του χρόνου, με ένα λόγο προτιμά την αντινομική λειτουργία του νοήματος από το εδραιωμένο καθεστώς της πάγιας σημασίας. Γι' αυτό επιπολάζει εξ επαγγέλματος θα λέγαμε, γι' αυτό η μεταμφίεση και η μεταμόρφωση του είναι τόσο εύκολη και τόσο απολαυστική. Στην επιφάνεια κινούνταν και ο αρχαίος σοφιστής που, όταν του ζήτησαν τα χθεσινά δανεικά, απάντησε φυσικότατα: άλλος ήμουν εχθές, άλλος είμαι σήμερα. (Άρα ψάξε τον χθεσινό εαυτό μου για να πληρωθείς!).

 

Περιττό θα ήταν να λέγαμε ότι, αν ο Κάρολ είχε προλάβει τα κινούμενα σχέδια, θα ένιωθε στο στοιχείο του. Τυχαία μήπως αυτός ο απελευθερωμένος κόσμος επέλεξε τα ζώα ως πρωταγωνιστές; Γάτες, σκυλιά, ποντίκια, πάπιες μιλούν χωρίς γλωσσολογία, ζουν χωρίς λογικές αρχές και δρουν χωρίς έννοια του χρόνου και βέβαια χωρίς ενοχή. Ό,τι φαίνεται είναι το άπαν. Όταν η βασίλισσα ξεστομίζει τη βαριά φράση «Αυτός δολοφονεί τον χρόνο! Κόφτε του το κεφάλι!», ξέρουμε ότι μόνο άνθρωπος θα μπορούσε να διατυπώσει αυτήν τη διαταγή (αποδέκτης της οποίας δεν είναι ζώο αλλά ο καπελάς). Η σάτιρα, όπου εμφανίζεται, φυσικότατα απευθύνεται σε ανθρώπους και στην αυλή. Επίσης και το συμπέρασμα:

 

«Ποτέ μη φανταστείς πως είσαι οτιδήποτε άλλο από αυτό που πιθανόν νομίζουν οι άλλοι ότι είσαι ή πως θα μπορούσες να ήσουνα οτιδήποτε άλλο από αυτό το οποίο ήσουνα και που δεν ήταν διαφορετικό από αυτό το οποίο νόμιζαν οι άλλοι πως είσαι».

 

Info

Λιούις Κάρολ - Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων

Mε εικόνες του Ρόμπερτ Ίνγκπεν

Μετάφραση: Μάρα Μοίρα

Εκδόσεις: Πατάκης

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Αγκάθα Κρίστι: Η «μαμά» του Ηρακλή Πουαρό και της αστυνομικής λογοτεχνίας

Βιβλίο / Αγκάθα Κρίστι: Η «μαμά» του Ηρακλή Πουαρό και της αστυνομικής λογοτεχνίας

Σαν σήμερα το 1976 πεθαίνει η πιο γνωστή συγγραφέας μυστηρίου που βρέθηκε στο Βιβλίο Γκίνες επειδή πούλησε τα περισσότερα αντίτυπα στην ιστορία του μυθιστορήματος, κερδίζοντας πάντα τα στοιχήματα της εφηβείας μας
ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT