PODCAST

Αγκάθα Κρίστι: Η «μαμά» του Ηρακλή Πουαρό και της αστυνομικής λογοτεχνίας

Αγκάθα Κρίστι: Η «μαμά» του Ηρακλή Πουαρό και της αστυνομικής λογοτεχνίας Facebook Twitter
Η Αγκάθα Κρίστι είχε κερδίσει όλα τα στοιχήματα στην εφηβεία μας, καίτοι έμελλε να τα χάσει, επίσης όλα, όταν πια μας ήρθε η κατραπακιά από τον Ντάσιελ Χάμετ και το νουάρ.
1

Από τον Ογκίστ Ντιπέν και τον Σέρλοκ Χολμς μέχρι τον Φίλιπ Μάρλοου και τον Χάρι Χόλε έχουν κυλήσει τόνοι από μελάνι − και από αίμα. Από τον Έντγκαρ Άλαν Πόε και τον σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ μέχρι τον Ρέιμοντ Τσάντλερ και τον Τζο Νέσμπο, οι συγγραφείς των αστυνομικών αφηγημάτων βρίσκουν τρόπους να ανανεώνουν το είδος και να ξετρελαίνουν εκατομμύρια αναγνώστες, είτε πρόκειται για καθημερινούς ανθρώπους είτε για ιερά τέρατα της φιλοσοφίας και της διανόησης, όπως ο Μπέρτολτ Μπρεχτ και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, ακόμα και ο Ερνστ Μπλοχ.


Πιτσιρικάδες, τρέχαμε στα περίπτερα και αγοράζαμε σχεδόν κάθε εβδομάδα βιβλία τσέπης των εκδόσεων Λυχνάρι με τα κιτρινόμαυρα εξώφυλλα και των εκδόσεων Πάπυρος, τα περίφημα «βιπεράκια». Και μάθαμε, πολύ αργότερα, ότι η λέξη βίπερ δεν είναι αγγλική ή αμερικάνικη, όπως νομίζαμε, αλλά ότι πρόκειται για ελληνικό υβρίδιο, προερχόμενο από τις φράσεις «Βιβλία Περιπτέρου» ή, κατ᾽ άλλους, «Βιβλία Περιοδικά».


Η Αγκάθα Κρίστι είχε κερδίσει όλα τα στοιχήματα στην εφηβεία μας, καίτοι έμελλε να τα χάσει, επίσης όλα, όταν πια μας ήρθε η κατραπακιά από τον Ντάσιελ Χάμετ και το νουάρ. Αλλά δεν ξεχνιούνται οι παλιές αγάπες και δεν σβήνει από τη μνήμη ο περιλάλητος Ηρακλής Πουαρό, που δεν είναι Γάλλος αλλά Βέλγος, και η αιώνια γεροντοκόρη μις Μαρπλ, προσωποποίηση της λέξης μπικουτί. Όσο κι αν μας φαίνονται σήμερα αναχρονιστικές οι δύο αυτές μορφές, εξακολουθούν να γοητεύουν και να διασκεδάζουν τον κόσμο, τόσο μέσα από το τυπωμένο χαρτί όσο και από το σελιλόιντ.

Δεν σβήνει από τη μνήμη ο περιλάλητος Ηρακλής Πουαρό, που δεν είναι Γάλλος αλλά Βέλγος, και η αιώνια γεροντοκόρη μις Μαρπλ, προσωποποίηση της λέξης μπικουτί.

Η «μαμά» αμφοτέρων γεννήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου του 1890, άκουγε στο όνομα Αγκάθα Μαίρη Κλαρίσα Μίλερ, είχε πατέρα Αμερικανό, έζησε ογδόντα έξι ολόκληρα χρόνια, έγραψε πάνω από ογδόντα μυθιστορήματα, τριάντα συλλογές διηγημάτων και δεκαπέντε θεατρικά έργα, παντρεύτηκε δύο φορές, τον Άρτσιμπαλ Κρίστι (ένας άτυχος γάμος, μια και ο Κρίστι την εγκατέλειψε παράφορα ερωτευμένος με μια οικογενειακή τους φίλη) και τον Μαξ Μαλόουαν, ευγενή αρχαιολόγο, εργάστηκε ως βοηθός φαρμακοποιού (εξού και τα πάμπολλα δηλητήρια που κάνουν τη βρόμικη δουλειά τους στα αφηγήματά της), την υποδύθηκε, το 1979, η έξοχη Βανέσα Ρέντγκρεϊβ (σε μια λησμονημένη, μέτρια ταινία με τον απλό τίτλο «Αγκάθα») και βρέθηκε στο Βιβλίο Γκίνες ως η συγγραφέας που πούλησε τα περισσότερα αντίτυπα στην ιστορία του μυθιστορήματος − πάνω από δύο δισεκατομμύρια.


Ο Ηρακλής Πουαρό μάς είναι οικείος με τη μορφή του Πίτερ Ουστίνοφ, αλλά ο Άλμπερτ Φίνεϊ στο αριστουργηματικό «Έγκλημα στο Όριαν Εξπρές» κερδίζει τις εντυπώσεις. Η Κρίστι, στην «Αυτοβιογραφία» της, αφηγείται ότι εμπνεύστηκε τον ήρωά της από τους Βέλγους πρόσφυγες στην Αγγλία κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

«Σκέφτηκα τους Βέλγους πρόσφυγές μας» γράφει. «Είχαμε μια αποικία σχεδόν από Βέλγους πρόσφυγες στην ενορία του Τορ. Όταν έφτασαν, ξεχειλίσαμε όλοι από ευγένεια και συμπάθεια. Ήθελαν να μείνουν μόνοι, να συγκεντρωθούν στον εαυτό τους. Ήθελαν να εξοικονομήσουν χρήματα, να σκάψουν τον κήπο τους. Γιατί να μην κάνω ντετέκτιβ έναν Βέλγο; Τι θα λέγατε για έναν πρόσφυγα αστυνομικό; Έναν που να έχει βγει στη σύνταξη. Όχι νεαρό. Τι λάθος που έκανα εκεί! Το αποτέλεσμα είναι ότι ο ντετέκτιβ που δημιούργησα πρέπει τώρα να είναι πάνω από εκατό χρονών! Τέλος πάντων, κατέληξα σε Βέλγο ντετέκτιβ. Του επέτρεψα να αναπτυχθεί σιγά σιγά μέσα στον ρόλο του. Θα έπρεπε να ήταν επιθεωρητής, ώστε να έχει συγκεκριμένες γνώσεις γύρω από το έγκλημα. Θα έπρεπε να είναι σχολαστικός, πολύ τακτικός, σκέφτηκα, καθώς ξεκαθάριζα ένα σωρό ακατάστατα μικροπράγματα στο δωμάτιό μου». 

Η Κρίστι τον ήθελε μικροκαμωμένο, γύρω στο 1,65, πανέξυπνο και λάτρη της τάξης, που προτιμάει τα πράγματα να είναι τετράγωνα και όχι στρογγυλά. Το όνομά του να είναι μεγαλόπρεπο. «Ηρακλής», γράφει, «ωραίο όνομα. Το επίθετό του ήταν πιο δύσκολο. Δεν ξέρω πώς κατέληξα στο όνομα Πουαρό −αν μου ήρθε ξαφνικά ή αν το είδα σε κάποια εφημερίδα−, εν πάση περιπτώσει μου ήρθε. Ήταν εντάξει, δόξα τω Θεώ».

Σήμερα ξέρουμε ότι το θρυλικό όνομα προέρχεται από δύο άλλους, ξεχασμένους εντελώς ντετέκτιβ, τον Ηρακλή Πόποου και τον μεσιέ Ποαρέ, των επίσης ξεχασμένων συγγραφέων Μέρι Μπέλοκ Λόουντς και Φρανκ Χάουελ Έβανς. Λογοτεχνικά, ο Πουαρό έζησε πενήντα πέντε συναπτά έτη, από το 1925, που κάνει την πρώτη του εμφάνιση στο μυθιστόρημα «Μυστηριώδης υπόθεση στο Στάιλς», έως το 1975, που σκοτώνει έναν φονιά και εν συνεχεία πεθαίνει, στο μυθιστόρημα «Αυλαία».

Επίθεση στον Ηρακλή

Ο Πουαρό θα υποστεί μια δίκαιη, ανελέητη επίθεση από τον Ρέιμοντ Τσάντλερ στο κλασικό πια δοκίμιό του «Η απλή τέχνη του φόνου». Το χιούμορ της επίθεσης είναι εξίσου δηλητηριώδες με τα φονικά σκευάσματα που κυκλοφορούν σε πολλά μυθιστορήματα της Κρίστι.

Γράφει ο Τσάντλερ: «Υπάρχει και το κόλπο της Αγκάθα Κρίστι που καθιέρωσε τον κύριο Πουαρό, τον δαιμόνιο Βέλγο που μιλάει σε φιλολογική μετάφραση γαλλικών του δημοτικού και περιφέρεται βαριεστημένα με τα μικρά φαιά του κύτταρα, τον κύριο Πουαρό λοιπόν, που αποφασίζει ότι κανείς μέσα στις κουκέτες δεν θα μπορούσε να κάνει μόνος του τον φόνο, άρα όλοι τον έκαναν μαζί με κάποιον άλλον και τεμαχίζει τη διαδικασία του φόνου σε μια σειρά απλών ενεργειών, λες και ξεβιδώνει το μηχάνημα που χτυπάς τα αυγά. Είναι η περίπτωση που εγγυάται μια λύση που μόνον ένας χαζός θα μπορούσε να μαντέψει». Εξίσου επιθετικός προς την Κρίστι ήταν και ο Έντμουντ Γουίλσον: «Η κυρία Κρίστι είναι αναγκασμένη να εξαλείψει κάθε ενδιαφέρον από τους ανθρώπινους χαρακτήρες ή, πιο σωστά, πρέπει να γεμίσει τη σκηνή με μια ανθρώπινη παρωδία τους. Πρέπει να βρει μαριονέτες που να ανταποκρίνονται στην αγωνιώδη προσμονή του αναγνώστη. Όλα μοιάζουν με ταχυδακτυλουργική επίδειξη. Ο μάγος σάς αποσπά την προσοχή σε ανύποπτο χρόνο και ανακατεύει την τράπουλα. Μπορούν να προσφέρουν μια ελαφριά διασκέδαση κι ένα ξάφνιασμα, όσο το μπορεί και μια ταχυδακτυλουργική παράσταση. Αλλά η λογοδιάρροια είναι αφόρητη και τα χρησιμοποιούμενα υλικά δεν έχουν την κομψότητα της τράπουλας».

Αγκάθα Κρίστι: Η «μαμά» του Ηρακλή Πουαρό και της αστυνομικής λογοτεχνίας Facebook Twitter
Οι περισσότεροι έχουμε συνδυάσει τον Ηρακλή Πουαρό με τον ηθοποιό Πίτερ Ουστίνοφ


Περισσότερο αποστασιοποιημένος, και συνεπώς πιο επιεικής, ο μαρξιστής φιλόσοφος Ερνστ Μπλοχ περιορίζεται στο να αναλύσει τη μέθοδο του Πουαρό, χαρακτηρίζοντας τον Βέλγο ντετέκτιβ «τέκνο μιας εποχής που δεν είναι πια τόσο ορθολογική». Ο Πουαρό, επισημαίνει ο Μπλοχ, δεν παίζει το χαρτί της επαγωγής, αλλά «συλλαμβάνει ενορατικά την ολότητα της επιμέρους περίπτωσης, σύμφωνα με τη νοητική λειτουργία −που έχει γίνει πιο ανορθολογική− της παρακμάζουσας αστικής τάξης».


Όπως και να ᾽χει, η τέρψη που πρόσφερε στους εκατομμύρια αναγνώστες της η «βασίλισσα του αστυνομικού μυθιστορήματος», όπως έχει χαρακτηριστεί η Αγκάθα Κρίστι, δεν είναι διόλου αμελητέες. Ιδίως σήμερα, μια εποχή που ο καλπάζων ανορθολογισμός, η εκκωφαντική ασχήμια, ο παραμερισμός κάθε κομψότητας και ο βάναυσος θάνατος του στιλ κάνουν θραύση, η περιστασιακή επιστροφή στα βιβλία της Κρίστι μοιάζει με βάλσαμο. Και με δικαίωση της άποψης του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, σύμφωνα με τον οποίο το αστυνομικό μυθιστόρημα δεν έχει ανάγκη από υπεράσπιση γιατί, αν μη τι άλλο, διασώζει την τάξη σε μια εποχή αταξίας.

Τα βιβλία της κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Ψυχογιός

Βιβλίο
1

PODCAST

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Τα περισσότερα περιστατικά αστυνομικής βίας εκδηλώνονται σε βάρος ειρηνικών διαδηλωτών»  

Βιβλίο / «Τα περισσότερα περιστατικά αστυνομικής βίας εκδηλώνονται σε βάρος ειρηνικών διαδηλωτών»  

Μια επίκαιρη συζήτηση με την εγκληματολόγο Αναστασία Τσουκαλά για ένα πρόβλημα που θεωρεί «πρωτίστως αξιακό», με αφορμή την κυκλοφορία του τελευταίου της βιβλίου της το οποίο αφιερώνει «στα θύματα, που μάταια αναζήτησαν δικαιοσύνη».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Η διαμάχη ανάμεσα στην Τζόαν Ντίντιον και την Ιβ Μπάμπιτζ συνεχίζεται και μετά θάνατον σε μια «διπλή» βιογραφία

Βιβλίο / Τζόαν Ντίντιον vs. Iβ Μπάμπιτζ: Μια διαμάχη που συνεχίζεται και μετά θάνατον

Η Ντίντιον και η Μπάμπιτζ πέθαναν με διαφορά έξι ημερών τον Δεκέμβριο του 2021: «Θέλω να πιστεύω ότι η Τζόαν Ντίντιον έζησε μια επιπλέον εβδομάδα από κακία», είχε γράψει τότε μια δημοσιογράφος σε ένα tweet που έγινε viral.
THE LIFO TEAM
Τα ημερολόγια του Αλέξη Ακριθάκη σε μια νέα έκδοση

Βιβλίο / Τα ημερολόγια του Αλέξη Ακριθάκη σε μια νέα έκδοση

Με αφορμή τη συμπλήρωση τριάντα χρόνων από τον θάνατο του καλλιτέχνη κυκλοφορεί το βιβλίο «Γράφοντας τη ζωγραφική - Ημερολόγια 1960-1990» που αφηγείται τη δημιουργική αγωνία και τον σύντομο, πλην πλούσιο και ταραχώδη βίο του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μην πεις λέξη»: Ένα καταιγιστικό βιβλίο για την άλλη «ματωμένη» Κυριακή

Βιβλίο / «Μην πεις λέξη»: Ένα καταιγιστικό βιβλίο για την άλλη «ματωμένη» Κυριακή

Το πολυβραβευμένο βιβλίο του Patrick Radden Keefe που έγινε μίνι σειρά στο Disney+, εκτός από τη συγκλονιστική ιστορία της Jean McConville που απήχθη και δολοφονήθηκε από τον IRA, φέρνει και ένα παράδειγμα έντασης γραφής και έρευνας που δεν το συναντούμε συχνά.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΒΑΛΛΙΕΡΑΚΗΣ
 Δημήτρης Χατζής  (Νίκος Γουλανδρής «491 δελτία για τον Δημήτρη Χατζή»)

Το πίσω ράφι / «Αν δεν γυρίσω, σα συγγραφέας είμαι χαμένος»: Ο Δημήτρης Χατζής μέσα από 491 δελτία

Στο βιβλίο του Νίκου Γουλανδρή, μέσα από έγγραφα, φωτογραφίες και επιστολές καταγράφεται ο κόσμος που θέλησε ν’ αλλάξει ο Χατζής, ως πολίτης, ως πεζογράφος, ως ιδεολόγος.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Βιβλίο / Διαβάζοντας για την Αμερική του Τραμπ

Μόλις μία εβδομάδα μετά τις αμερικανικές εκλογές, βιβλία δυστοπικού περιεχομένου και πολιτικής θεωρίας εκτοξεύτηκαν στις πρώτες θέσεις των παγκόσμιων πωλήσεων, αποδεικνύοντας ότι η ανάγνωση παραμένει το ένα και μοναδικό όπλο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά

Οθόνες / Η βίβλος του cult ελληνικού σινεμά μόλις κυκλοφόρησε

Τα κείμενα του Φώντα Τρούσα για τις «βαθιά υποτιμημένες ταινίες που απελευθέρωσαν τη ματιά του θεατή από την οικογενειακή τηλεοπτική εικόνα, απενοχοποιώντας περαιτέρω το γυμνό» και για τον underground και τον πειραματικό ελληνικό κινηματογράφο κυκλοφορούν σε ένα μοναδικό, κυριολεκτικά, βιβλίο, από τα LiFO Books.
M. HULOT
Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Βιβλίο / Κανείς δεν ήξερε ότι ήταν μαύρη: Η εξωπραγματική ιστορία της επιμελήτριας του JP Morgan

Υπεύθυνη για τα πιο πολύτιμα αποκτήματα της ιδιωτικής συλλογής του διάσημου τραπεζίτη, η απέριττα κομψή βιβλιοθηκάριος Μπελ ντα Κόστα Γκριν ήταν μαύρη αλλά εμφανιζόταν ως λευκή στον αφρό της υψηλής κοινωνίας μέχρι και τον θάνατό της το 1950.
THE LIFO TEAM
Leslie Absher: «Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι» 

Βιβλίο / Κόρη κατασκόπου, queer κορίτσι, συγγραφέας

Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie Absher μάς ξεναγεί στο «Σπίτι με τα μυστικά», εκθέτοντας ταυτόχρονα την προσωπική της πορεία προς την απελευθέρωση, την «ελληνική» της εμπειρία και τις εντυπώσεις της από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Πολυτεχνείο - Ένα παραμύθι που δεν λέει παραμύθια»

Βιβλίο / Το Πολυτεχνείο έγινε κόμικ: Μια νέα έκδοση για μια μονίμως επίκαιρη εξέγερση

Παραμονές της φετινής επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι εκδόσεις Red ‘n’ Noir κυκλοφόρησαν ένα έξοχο κόμικ αφιερωμένο σε αυτή, που το υπογράφουν ο συγγραφέας Γιώργος Κτενάς και ο σκιτσογράφος John Antono.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Μάλκολμ Λόουρι και το «Κάτω από το ηφαίστειο»

Βιβλίο / Το μεγαλόπνοο «Κάτω από το ηφαίστειο» του Μάλκολμ Λόουρι, μια προφητεία για την αποσύνθεση του κόσμου

Οι αναλογίες μεταξύ του μυθιστορηματικού βίου του Βρετανού συγγραφέα και του κορυφαίου έργου του είναι παραπάνω από δραματικές, όπως και αυτές μεταξύ της υπαρξιακής πτώσης του και του σημερινού, αδιέξοδου κόσμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Βιβλίο / Ψέμα μέχρι αποδείξεως του εναντίου

Στο νέο του βιβλίο, «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ο Νικόλας Σμυρνάκης καταρρίπτει 23 μύθους που μας καταπιέζουν, βοηθώντας μας να ζήσουμε ουσιαστικότερα.
ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Βιβλίο / Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με τον γνωστό δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του ΛΟΑΤΚΙ + Δικαιώματα & Ελευθερίες (εκδ. Σάκκουλα), ένα μνημειώδες όσο και πολύτιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο άτομο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βασιλική Πέτσα: «Αυτό που μας πάει μπροστά δεν είναι η πρόοδος αλλά η αγάπη»

Βιβλίο / Η Βασιλική Πέτσα έγραψε ένα μεστό μυθιστόρημα με αφορμή μια ποδοσφαιρική τραγωδία

Η ακαδημαϊκός άφησε για λίγο το βλέμμα του κριτή και υιοθέτησε αυτό του συγγραφέα, καταλήγοντας να γράψει μια ιστορία για το συλλογικό τραύμα που έρχεται να προστεθεί στις ατομικές τραγωδίες και για τη σημασία της φιλικής αγάπης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

σχόλια

1 σχόλια
Πάρα πολύ ωραίο και ενδιαφέρον άρθρο, πόσα ανέμελα μεσημέρια καλοκαιριού θυμάμαι με Αγκάθα Κρίστι στο χέρι... Θεωρώ ότι οι εκδόσεις Λυχνάρι είχαν την καλύτερη μετάφραση (ειδικά από Τασσώ Καββαδία), που μετέφερε υποδειγματικά το βρετανικό χιούμορ στα ελληνικά!