Αγκάθα Κρίστι: Η «μαμά» του Ηρακλή Πουαρό και της αστυνομικής λογοτεχνίας

Αγκάθα Κρίστι: Η «μαμά» του Ηρακλή Πουαρό και της αστυνομικής λογοτεχνίας Facebook Twitter
Η Αγκάθα Κρίστι είχε κερδίσει όλα τα στοιχήματα στην εφηβεία μας, καίτοι έμελλε να τα χάσει, επίσης όλα, όταν πια μας ήρθε η κατραπακιά από τον Ντάσιελ Χάμετ και το νουάρ.
1

Από τον Ογκίστ Ντιπέν και τον Σέρλοκ Χολμς μέχρι τον Φίλιπ Μάρλοου και τον Χάρι Χόλε έχουν κυλήσει τόνοι από μελάνι − και από αίμα. Από τον Έντγκαρ Άλαν Πόε και τον σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ μέχρι τον Ρέιμοντ Τσάντλερ και τον Τζο Νέσμπο, οι συγγραφείς των αστυνομικών αφηγημάτων βρίσκουν τρόπους να ανανεώνουν το είδος και να ξετρελαίνουν εκατομμύρια αναγνώστες, είτε πρόκειται για καθημερινούς ανθρώπους είτε για ιερά τέρατα της φιλοσοφίας και της διανόησης, όπως ο Μπέρτολτ Μπρεχτ και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, ακόμα και ο Ερνστ Μπλοχ.


Πιτσιρικάδες, τρέχαμε στα περίπτερα και αγοράζαμε σχεδόν κάθε εβδομάδα βιβλία τσέπης των εκδόσεων Λυχνάρι με τα κιτρινόμαυρα εξώφυλλα και των εκδόσεων Πάπυρος, τα περίφημα «βιπεράκια». Και μάθαμε, πολύ αργότερα, ότι η λέξη βίπερ δεν είναι αγγλική ή αμερικάνικη, όπως νομίζαμε, αλλά ότι πρόκειται για ελληνικό υβρίδιο, προερχόμενο από τις φράσεις «Βιβλία Περιπτέρου» ή, κατ᾽ άλλους, «Βιβλία Περιοδικά».


Η Αγκάθα Κρίστι είχε κερδίσει όλα τα στοιχήματα στην εφηβεία μας, καίτοι έμελλε να τα χάσει, επίσης όλα, όταν πια μας ήρθε η κατραπακιά από τον Ντάσιελ Χάμετ και το νουάρ. Αλλά δεν ξεχνιούνται οι παλιές αγάπες και δεν σβήνει από τη μνήμη ο περιλάλητος Ηρακλής Πουαρό, που δεν είναι Γάλλος αλλά Βέλγος, και η αιώνια γεροντοκόρη μις Μαρπλ, προσωποποίηση της λέξης μπικουτί. Όσο κι αν μας φαίνονται σήμερα αναχρονιστικές οι δύο αυτές μορφές, εξακολουθούν να γοητεύουν και να διασκεδάζουν τον κόσμο, τόσο μέσα από το τυπωμένο χαρτί όσο και από το σελιλόιντ.

Δεν σβήνει από τη μνήμη ο περιλάλητος Ηρακλής Πουαρό, που δεν είναι Γάλλος αλλά Βέλγος, και η αιώνια γεροντοκόρη μις Μαρπλ, προσωποποίηση της λέξης μπικουτί.

Η «μαμά» αμφοτέρων γεννήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου του 1890, άκουγε στο όνομα Αγκάθα Μαίρη Κλαρίσα Μίλερ, είχε πατέρα Αμερικανό, έζησε ογδόντα έξι ολόκληρα χρόνια, έγραψε πάνω από ογδόντα μυθιστορήματα, τριάντα συλλογές διηγημάτων και δεκαπέντε θεατρικά έργα, παντρεύτηκε δύο φορές, τον Άρτσιμπαλ Κρίστι (ένας άτυχος γάμος, μια και ο Κρίστι την εγκατέλειψε παράφορα ερωτευμένος με μια οικογενειακή τους φίλη) και τον Μαξ Μαλόουαν, ευγενή αρχαιολόγο, εργάστηκε ως βοηθός φαρμακοποιού (εξού και τα πάμπολλα δηλητήρια που κάνουν τη βρόμικη δουλειά τους στα αφηγήματά της), την υποδύθηκε, το 1979, η έξοχη Βανέσα Ρέντγκρεϊβ (σε μια λησμονημένη, μέτρια ταινία με τον απλό τίτλο «Αγκάθα») και βρέθηκε στο Βιβλίο Γκίνες ως η συγγραφέας που πούλησε τα περισσότερα αντίτυπα στην ιστορία του μυθιστορήματος − πάνω από δύο δισεκατομμύρια.


Ο Ηρακλής Πουαρό μάς είναι οικείος με τη μορφή του Πίτερ Ουστίνοφ, αλλά ο Άλμπερτ Φίνεϊ στο αριστουργηματικό «Έγκλημα στο Όριαν Εξπρές» κερδίζει τις εντυπώσεις. Η Κρίστι, στην «Αυτοβιογραφία» της, αφηγείται ότι εμπνεύστηκε τον ήρωά της από τους Βέλγους πρόσφυγες στην Αγγλία κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

«Σκέφτηκα τους Βέλγους πρόσφυγές μας» γράφει. «Είχαμε μια αποικία σχεδόν από Βέλγους πρόσφυγες στην ενορία του Τορ. Όταν έφτασαν, ξεχειλίσαμε όλοι από ευγένεια και συμπάθεια. Ήθελαν να μείνουν μόνοι, να συγκεντρωθούν στον εαυτό τους. Ήθελαν να εξοικονομήσουν χρήματα, να σκάψουν τον κήπο τους. Γιατί να μην κάνω ντετέκτιβ έναν Βέλγο; Τι θα λέγατε για έναν πρόσφυγα αστυνομικό; Έναν που να έχει βγει στη σύνταξη. Όχι νεαρό. Τι λάθος που έκανα εκεί! Το αποτέλεσμα είναι ότι ο ντετέκτιβ που δημιούργησα πρέπει τώρα να είναι πάνω από εκατό χρονών! Τέλος πάντων, κατέληξα σε Βέλγο ντετέκτιβ. Του επέτρεψα να αναπτυχθεί σιγά σιγά μέσα στον ρόλο του. Θα έπρεπε να ήταν επιθεωρητής, ώστε να έχει συγκεκριμένες γνώσεις γύρω από το έγκλημα. Θα έπρεπε να είναι σχολαστικός, πολύ τακτικός, σκέφτηκα, καθώς ξεκαθάριζα ένα σωρό ακατάστατα μικροπράγματα στο δωμάτιό μου». 

Η Κρίστι τον ήθελε μικροκαμωμένο, γύρω στο 1,65, πανέξυπνο και λάτρη της τάξης, που προτιμάει τα πράγματα να είναι τετράγωνα και όχι στρογγυλά. Το όνομά του να είναι μεγαλόπρεπο. «Ηρακλής», γράφει, «ωραίο όνομα. Το επίθετό του ήταν πιο δύσκολο. Δεν ξέρω πώς κατέληξα στο όνομα Πουαρό −αν μου ήρθε ξαφνικά ή αν το είδα σε κάποια εφημερίδα−, εν πάση περιπτώσει μου ήρθε. Ήταν εντάξει, δόξα τω Θεώ».

Σήμερα ξέρουμε ότι το θρυλικό όνομα προέρχεται από δύο άλλους, ξεχασμένους εντελώς ντετέκτιβ, τον Ηρακλή Πόποου και τον μεσιέ Ποαρέ, των επίσης ξεχασμένων συγγραφέων Μέρι Μπέλοκ Λόουντς και Φρανκ Χάουελ Έβανς. Λογοτεχνικά, ο Πουαρό έζησε πενήντα πέντε συναπτά έτη, από το 1925, που κάνει την πρώτη του εμφάνιση στο μυθιστόρημα «Μυστηριώδης υπόθεση στο Στάιλς», έως το 1975, που σκοτώνει έναν φονιά και εν συνεχεία πεθαίνει, στο μυθιστόρημα «Αυλαία».

Επίθεση στον Ηρακλή

Ο Πουαρό θα υποστεί μια δίκαιη, ανελέητη επίθεση από τον Ρέιμοντ Τσάντλερ στο κλασικό πια δοκίμιό του «Η απλή τέχνη του φόνου». Το χιούμορ της επίθεσης είναι εξίσου δηλητηριώδες με τα φονικά σκευάσματα που κυκλοφορούν σε πολλά μυθιστορήματα της Κρίστι.

Γράφει ο Τσάντλερ: «Υπάρχει και το κόλπο της Αγκάθα Κρίστι που καθιέρωσε τον κύριο Πουαρό, τον δαιμόνιο Βέλγο που μιλάει σε φιλολογική μετάφραση γαλλικών του δημοτικού και περιφέρεται βαριεστημένα με τα μικρά φαιά του κύτταρα, τον κύριο Πουαρό λοιπόν, που αποφασίζει ότι κανείς μέσα στις κουκέτες δεν θα μπορούσε να κάνει μόνος του τον φόνο, άρα όλοι τον έκαναν μαζί με κάποιον άλλον και τεμαχίζει τη διαδικασία του φόνου σε μια σειρά απλών ενεργειών, λες και ξεβιδώνει το μηχάνημα που χτυπάς τα αυγά. Είναι η περίπτωση που εγγυάται μια λύση που μόνον ένας χαζός θα μπορούσε να μαντέψει». Εξίσου επιθετικός προς την Κρίστι ήταν και ο Έντμουντ Γουίλσον: «Η κυρία Κρίστι είναι αναγκασμένη να εξαλείψει κάθε ενδιαφέρον από τους ανθρώπινους χαρακτήρες ή, πιο σωστά, πρέπει να γεμίσει τη σκηνή με μια ανθρώπινη παρωδία τους. Πρέπει να βρει μαριονέτες που να ανταποκρίνονται στην αγωνιώδη προσμονή του αναγνώστη. Όλα μοιάζουν με ταχυδακτυλουργική επίδειξη. Ο μάγος σάς αποσπά την προσοχή σε ανύποπτο χρόνο και ανακατεύει την τράπουλα. Μπορούν να προσφέρουν μια ελαφριά διασκέδαση κι ένα ξάφνιασμα, όσο το μπορεί και μια ταχυδακτυλουργική παράσταση. Αλλά η λογοδιάρροια είναι αφόρητη και τα χρησιμοποιούμενα υλικά δεν έχουν την κομψότητα της τράπουλας».

Αγκάθα Κρίστι: Η «μαμά» του Ηρακλή Πουαρό και της αστυνομικής λογοτεχνίας Facebook Twitter
Οι περισσότεροι έχουμε συνδυάσει τον Ηρακλή Πουαρό με τον ηθοποιό Πίτερ Ουστίνοφ


Περισσότερο αποστασιοποιημένος, και συνεπώς πιο επιεικής, ο μαρξιστής φιλόσοφος Ερνστ Μπλοχ περιορίζεται στο να αναλύσει τη μέθοδο του Πουαρό, χαρακτηρίζοντας τον Βέλγο ντετέκτιβ «τέκνο μιας εποχής που δεν είναι πια τόσο ορθολογική». Ο Πουαρό, επισημαίνει ο Μπλοχ, δεν παίζει το χαρτί της επαγωγής, αλλά «συλλαμβάνει ενορατικά την ολότητα της επιμέρους περίπτωσης, σύμφωνα με τη νοητική λειτουργία −που έχει γίνει πιο ανορθολογική− της παρακμάζουσας αστικής τάξης».


Όπως και να ᾽χει, η τέρψη που πρόσφερε στους εκατομμύρια αναγνώστες της η «βασίλισσα του αστυνομικού μυθιστορήματος», όπως έχει χαρακτηριστεί η Αγκάθα Κρίστι, δεν είναι διόλου αμελητέες. Ιδίως σήμερα, μια εποχή που ο καλπάζων ανορθολογισμός, η εκκωφαντική ασχήμια, ο παραμερισμός κάθε κομψότητας και ο βάναυσος θάνατος του στιλ κάνουν θραύση, η περιστασιακή επιστροφή στα βιβλία της Κρίστι μοιάζει με βάλσαμο. Και με δικαίωση της άποψης του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, σύμφωνα με τον οποίο το αστυνομικό μυθιστόρημα δεν έχει ανάγκη από υπεράσπιση γιατί, αν μη τι άλλο, διασώζει την τάξη σε μια εποχή αταξίας.

Τα βιβλία της κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Ψυχογιός

Βιβλίο
1

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

σχόλια

1 σχόλια
Πάρα πολύ ωραίο και ενδιαφέρον άρθρο, πόσα ανέμελα μεσημέρια καλοκαιριού θυμάμαι με Αγκάθα Κρίστι στο χέρι... Θεωρώ ότι οι εκδόσεις Λυχνάρι είχαν την καλύτερη μετάφραση (ειδικά από Τασσώ Καββαδία), που μετέφερε υποδειγματικά το βρετανικό χιούμορ στα ελληνικά!