Χρήστος Μπράβος - Μιχάλης Κατσαρός: Οι βραχνοί προφήτες της ελληνικής ποίησης

Χρήστος Μπράβος - Μιχάλης Κατσαρός: Οι βραχνοί προφήτες της ελληνικής ποίησης Facebook Twitter
Χρήστος Μπράβος - Μιχάλης Κατσαρός
0

Χρήστος Μπράβος

Βραχνός Προφήτης

Εκδόσεις Μελάνι

Ως γνήσιος προφήτης μιας Ελλάδας που ξεδιπλώνεται ποιητικά μέσα από πεθαμένους, πατημένα από τους νεκρούς βουνά και σκοτεινές φιγούρες, μαυροφορεμένες νύφες και δοξασίες που αντηχούν στους αιώνες, ο Χρήστος Μπράβος ενσάρκωσε ακριβώς στο μεταίχμιο της ελληνικής Ιστορίας ολόκληρη την εποποιία της όχι ως ηρωικό κλέος αλλά ως μια σιωπηρή αφήγηση των χαμένων αφανών.

Σε αυτή την «απέραντη πατρίδα των απόντων» υπάρχει αυτούσιο το χοϊκό στοιχείο και ο Όμηρος, τα δημοτικά τραγούδια, τα επιτύμβια επιγράμματα και η Παλατινή Ανθολογία.

Στον σύντομο βίο του, καθώς η ποτισμένη από τον θάνατο ποίησή του διακόπηκε απότομα στα 39 του χρόνια, εκτός από τις ποιητικές συλλογές Ορεινό Καταφύγιο (1983), Με των αλόγων τα φαντάσματα (1985) και Μετά τα μυθικά, που θα εκδοθούν post-mortem, έγραψε και μια σειρά από κριτικά δοκίμια που ρίχνουν άπλετο φως στους ποιητές με τους οποίους συνομιλεί, τον Γιάννη Δάλλα και τον Μίλτο Σαχτούρη.

Συγκαιρινός, συντοπίτης και συνομιλητής του Μιχάλη Γκανά, ο Μπράβος διαφοροποιείται στο χθόνιο λοξοδρόμισμά του από την υπόλοιπη γενιά του '70 και γι' αυτό τρυπώνει ιδανικά στη μελοποιημένη εκδοχή ενός αντίστοιχα χοϊκού τροβαδούρου, του Θανάση Παπακωνσταντίνου, ο οποίος τον έκανε γνωστό στο ευρύ κοινό.

Δεδομένου ότι οι ποιητικές του συλλογές ήταν προ πολλού εξαντλημένες και τα κριτικά κείμενα ανεύρετα, οι εκδόσεις Μελάνι προέβησαν στην έκδοση του βιβλίου Βραχνός Προφήτης - Ποιήματα & Κριτικά Κείμενα 1981-1987 με την εξαιρετική φροντίδα του Χρήστου Δανιήλ, ο οποίος υπογράφει και το επίμετρο.

Η εν λόγω έκδοση, εκτός από την ιδανική αυτή συνένωση αλληγορικού λόγου και κριτικής ματιάς, βοηθάει να εντοπιστεί με ακρίβεια η αντίστροφη εικονοποιία του Μπράβου, με την Κόλαση να κατοικείται από έκπτωτους αγγέλους και τους σκοτωμένους του Εμφυλίου να στοιχειώνουν, σαν ήρωες του Λόρκα, την ευδαιμονία των πεθαμένων, τις γιορτές, τους γάμους, τις συλλογικές συναθροίσεις.


Αν, λοιπόν, στο Ορεινό Καταφύγιο πρωταγωνιστούν τα μαύρα άλογα με τα φτερά, νύφες με μαύρα πέπλα σε σκηνές από ματωμένους γάμους, στο Με των αλόγων τα φαντάσματα ο κόσμος είναι πιο ανδρικός, αυτός που συναθροίζεται στην πλατεία του χωριού ή στο καφενείο, μόνο που εδώ δεν πρόκειται για το εξιδανικευμένο καφενείο του Τσαρούχη αλλά για ένα πιο σκοτεινό και γεμάτο εκτελεσμένους.

«Κάθεσαι στην καρέκλα του· μου είπαν» γράφει στο δωρικό ποίημά του. «Και έπειτα οι καβαλάρηδες εσκόρπισαν με δυνατό κερί κι άλογα δίχως / στους έρωτες τους ποταμούς / λίγο μετά τη λύπη πριν τα αίματα».

Στην ποίηση του Μπράβου δεν υπάρχει πριν και μετά, παρά ένα αδιευκρίνιστο διηνεκές που ξεκινάει από τη νύχτα και φτάνει μέχρι το «Μάτι της αβύσσου. Κλείνει ματωμένο. Σε κυκλώνουν νύχτα τα παλιά στοιχειά / ο πνιγμένος λάμνει σε νερά βαθιά-/ μα το μυστικό της είν' αλλού κρυμμένο».

Ζει φασματικά στο ασυνείδητο και τις νεκρωμένες συνειδήσεις. Θαρρείς πως στην καίρια επισήμανση που κάνει ο ίδιος στο κριτικό του κείμενο για τον Σαχτούρη («Δεν ξορκίζει τον εφιάλτη – τον διατηρεί εν φάσματι. Η φρίκη δεν απωθείται – φέρεται από το ποίημα) αναφέρεται στα δικά του νηπενθή που δίνουν το συμβολικό μέτρο της αποτίμησης των ποιητικών πραγμάτων.

Συγκαιρινός, συντοπίτης και συνομιλητής του Μιχάλη Γκανά, και οι δυο μαζί ιδανικοί ακόλουθοι των στίχων του Μάρκου Μέσκου, ο Μπράβος διαφοροποιείται στο χθόνιο λοξοδρόμισμά του από την υπόλοιπη γενιά του '70 και γι' αυτό τρυπώνει ιδανικά στη μελοποιημένη εκδοχή ενός αντίστοιχα χοϊκού τροβαδούρου, του Θανάση Παπακωνσταντίνου, ο οποίος τον έκανε γνωστό στο ευρύ κοινό.

Σε κάθε περίπτωση, «το πιο γλυκό βιολί το παίζει ο θάνατος» και «το μαύρο ξεγεννάει τους ποιητές του». Είναι ποιητής, πληγωμένος, ήρωας φασματικός, προδομένος, βραχνός προφήτης, γι' αυτό και προοικονομεί τον αιώνιο θάνατό του: «Αυτό δεν είναι χάραμα είναι τρόμος. Ούτε βαρούλκα ούτε φτερά-/ με τη φωτιά θα βγω τρελό αγρίμι/ Έτσι να πάω. Σαν ένατος. Σ' ενέδρα».

Μιχάλης Κατσαρός

Μείζονα Ποιητικά

Εκδόσεις Τόπος

Με έναν αντίστοιχα προφητικό τρόπο, σαν ένας άλλος βραχνός προφήτης βγαλμένος από τα έγκατα των δημοτικών τραγουδιών, έκανε την εντυπωσιακή αρχική του εμφάνιση με τη γλυκόπικρη ποιητική του συλλογή Μεσολόγγι ο Μιχάλης Κατσαρός.

Βγαλμένη από τα νοτισμένα από την υγρασία σύμπαντα, τα οποία εκ των πραγμάτων γλυκαίνουν την αιχμηρή όψη του Εμφυλίου, αυτή η πρώτη ποιητική εμφάνιση στη δύση της πολυτάραχης δεκαετίας του '40 δίνει τον ρυθμό της σιγουριάς, της ταυτότητας, της καταγωγής, της εξαγγελίας.

Ανοίγει και τον δρόμο στη μεγάλη έξαρση των επόμενων εκρηκτικών ποιημάτων του, στους μαγιακοφσκικο-αλληγορικούς τρόπους, στους δυνατούς αρμούς που έδεσαν την πολιτικά αποσυνάγωγη, αλλά βαθιά συνειδητοποιημένη ποίηση του Κατσαρού.

Πάντοτε αιχμηρός, υπερρεαλιστικός, αλλά εξέχων, μισήθηκε από τους στρατευμένους υπερασπιστές του σταλινισμού και δεν γινόταν πάντα κατανοητός απ' όλους όσοι δεν ήταν σε θέση να αντιληφθούν τον ελληνικό εξπρεσιονισμό του.

Λόγω «ανεξιθρησκίας» προφανώς δεν βρήκε τη θέση που του άξιζε στο πάντοτε πρόθυμο για ομαδοποιήσεις, αποστασιοποιημένο βλέμμα των κριτικών.

Στα ανέκδοτα ποιήματα, που είναι μια αποκάλυψη, δείχνει να κρατάει την μπρετονική ειρωνεία, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει μια σολωμική γλύκα που χαρακτηρίζει τις εσωτερικές αγωνίες του: Πολύτιμη έκδοση για την ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας.


Σήμερα, όμως, που η ζωντάνια της ποίησής του είναι τόσο εναργής όσο ποτέ, που τα πολιτικά του μηνύματα είναι ακόμα πιο απαραίτητα σε έναν κόσμο που ρέπει ολοένα προς τον σκοταδισμό, η συλλογική έκδοση του Τόπου με τις κεντρικές ποιητικές συλλογές του –εκτός από τις Μεσολόγγι (1949), Κατά Σαδδουκαίων (1953) και Οροπέδιο (1957)– περιλαμβάνει στο δεύτερο μέρος έναν μεγάλο αριθμό ποιημάτων και αθησαύριστων κειμένων που καταδεικνύουν το εύρος και τη σπουδαιότητα της ποιητικής κλίμακας του Μιχάλη Κατσαρού.

Τα δεκάδες ανέκδοτα ποιήματα, που, σημειωτέον, γράφτηκαν την περίοδο της ακμής, άρα συμπληρώνουν με ακρίβεια το ποιητικό προφίλ, εντόπισαν ο γιος του Στάθης και ο επίσης συγγενής Άρης Μαραγκόπουλος, σκύβοντας πάνω τους με ιδιαίτερη μέριμνα και φροντίδα.

Τόσο ο γιος του, ο οποίος υπογράφει ένα διαφορετικό επίμετρο-βιογραφία, όσο και ο Άρης Μαραγκόπουλος, του οποίου το όνομα δεσπόζει στην εισαγωγή, γνωρίζουν σε βάθος το έργο του Κατσαρού και την άμεση σχέση ποίησης και βίου.

Όπως καίρια επισημαίνει ο Μαραγκόπουλος στην εισαγωγή του: «Ο Μιχάλης Κατσαρός, που αγωνίστηκε πολύ νέος μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ, του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, που βασανίστηκε από τους Γερμανούς, που έδωσε το "παρών" στα Δεκεμβριανά, πίστεψε πολύ νέος, γελάστηκε πολύ νέος, τραυματίστηκε ψυχικά πολύ νέος, κατέγραψε τον καημό όλης αυτής της Ιστορίας στην ποίησή του πολύ νέος».


Και η αλήθεια είναι πως από τις πρώτες γραμμές του αγώνα, όπως και αργότερα, μέσα από τους δρόμους της πόλης, τους οποίους κατέκτησε ως ένας σύγχρονος Βιγιόν με αντίστοιχη θεατρικότητα και εμβληματικό αστικό εκτόπισμα, ο Κατσαρός αντιτάχθηκε στους οπαδούς της τυπολατρίας και αποφάσισε να μείνει με την πλευρά της ποίησης.

Θέλησε εσκεμμένα να γίνει ο «διαρκώς εκτός», ο συνωμότης («με τα κουρέλια μου / όπως με γέννησε η Γαλλική Επανάσταση / όπως με γέννησε η μάνα μου Ισπανία»), και να καταθέσει ως «Υστερόγραφο» τη δική του διαθήκη: «Η διαθήκη μου πριν διαβαστεί – καθώς διαβάστηκε ήταν ένα ζεστό άλογο ακέραιο. Πριν διαβαστεί όχι οι κληρονόμοι που περίμεναν αλλά οι σφετεριστές καταπάτησαν τα χωράφια».

Στα ανέκδοτα ποιήματα, που είναι μια αποκάλυψη, δείχνει να κρατάει την μπρετονική ειρωνεία, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει μια σολωμική γλύκα που χαρακτηρίζει τις εσωτερικές αγωνίες του: Πολύτιμη έκδοση για την ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Θωμάς Κοροβίνης: «Μυσταγωγοί και μυημένοι σκόρπισαν σαν τρελαμένα πουλιά στη Σαλόνικα»

Η μυστική μου Θεσαλονίκη / Θωμάς Κοροβίνης: «Μυσταγωγοί και μυημένοι σκόρπισαν σαν τρελαμένα πουλιά στη Σαλόνικα»

O αγαπημένος συγγραφέας και μουσικός, γνήσιο παιδί της Σαλονίκης, γράφει στη LIFO για «μια πόλη λατρεμένη, πολυτραγουδισμένη, μυθοποιημένη, αλλά και μαρτυρική».
ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΩΜΑ ΚΟΡΟΒΙΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ