Χρήστος Μπράβος - Μιχάλης Κατσαρός: Οι βραχνοί προφήτες της ελληνικής ποίησης

Χρήστος Μπράβος - Μιχάλης Κατσαρός: Οι βραχνοί προφήτες της ελληνικής ποίησης Facebook Twitter
Χρήστος Μπράβος - Μιχάλης Κατσαρός
0

Χρήστος Μπράβος

Βραχνός Προφήτης

Εκδόσεις Μελάνι

Ως γνήσιος προφήτης μιας Ελλάδας που ξεδιπλώνεται ποιητικά μέσα από πεθαμένους, πατημένα από τους νεκρούς βουνά και σκοτεινές φιγούρες, μαυροφορεμένες νύφες και δοξασίες που αντηχούν στους αιώνες, ο Χρήστος Μπράβος ενσάρκωσε ακριβώς στο μεταίχμιο της ελληνικής Ιστορίας ολόκληρη την εποποιία της όχι ως ηρωικό κλέος αλλά ως μια σιωπηρή αφήγηση των χαμένων αφανών.

Σε αυτή την «απέραντη πατρίδα των απόντων» υπάρχει αυτούσιο το χοϊκό στοιχείο και ο Όμηρος, τα δημοτικά τραγούδια, τα επιτύμβια επιγράμματα και η Παλατινή Ανθολογία.

Στον σύντομο βίο του, καθώς η ποτισμένη από τον θάνατο ποίησή του διακόπηκε απότομα στα 39 του χρόνια, εκτός από τις ποιητικές συλλογές Ορεινό Καταφύγιο (1983), Με των αλόγων τα φαντάσματα (1985) και Μετά τα μυθικά, που θα εκδοθούν post-mortem, έγραψε και μια σειρά από κριτικά δοκίμια που ρίχνουν άπλετο φως στους ποιητές με τους οποίους συνομιλεί, τον Γιάννη Δάλλα και τον Μίλτο Σαχτούρη.

Συγκαιρινός, συντοπίτης και συνομιλητής του Μιχάλη Γκανά, ο Μπράβος διαφοροποιείται στο χθόνιο λοξοδρόμισμά του από την υπόλοιπη γενιά του '70 και γι' αυτό τρυπώνει ιδανικά στη μελοποιημένη εκδοχή ενός αντίστοιχα χοϊκού τροβαδούρου, του Θανάση Παπακωνσταντίνου, ο οποίος τον έκανε γνωστό στο ευρύ κοινό.

Δεδομένου ότι οι ποιητικές του συλλογές ήταν προ πολλού εξαντλημένες και τα κριτικά κείμενα ανεύρετα, οι εκδόσεις Μελάνι προέβησαν στην έκδοση του βιβλίου Βραχνός Προφήτης - Ποιήματα & Κριτικά Κείμενα 1981-1987 με την εξαιρετική φροντίδα του Χρήστου Δανιήλ, ο οποίος υπογράφει και το επίμετρο.

Η εν λόγω έκδοση, εκτός από την ιδανική αυτή συνένωση αλληγορικού λόγου και κριτικής ματιάς, βοηθάει να εντοπιστεί με ακρίβεια η αντίστροφη εικονοποιία του Μπράβου, με την Κόλαση να κατοικείται από έκπτωτους αγγέλους και τους σκοτωμένους του Εμφυλίου να στοιχειώνουν, σαν ήρωες του Λόρκα, την ευδαιμονία των πεθαμένων, τις γιορτές, τους γάμους, τις συλλογικές συναθροίσεις.


Αν, λοιπόν, στο Ορεινό Καταφύγιο πρωταγωνιστούν τα μαύρα άλογα με τα φτερά, νύφες με μαύρα πέπλα σε σκηνές από ματωμένους γάμους, στο Με των αλόγων τα φαντάσματα ο κόσμος είναι πιο ανδρικός, αυτός που συναθροίζεται στην πλατεία του χωριού ή στο καφενείο, μόνο που εδώ δεν πρόκειται για το εξιδανικευμένο καφενείο του Τσαρούχη αλλά για ένα πιο σκοτεινό και γεμάτο εκτελεσμένους.

«Κάθεσαι στην καρέκλα του· μου είπαν» γράφει στο δωρικό ποίημά του. «Και έπειτα οι καβαλάρηδες εσκόρπισαν με δυνατό κερί κι άλογα δίχως / στους έρωτες τους ποταμούς / λίγο μετά τη λύπη πριν τα αίματα».

Στην ποίηση του Μπράβου δεν υπάρχει πριν και μετά, παρά ένα αδιευκρίνιστο διηνεκές που ξεκινάει από τη νύχτα και φτάνει μέχρι το «Μάτι της αβύσσου. Κλείνει ματωμένο. Σε κυκλώνουν νύχτα τα παλιά στοιχειά / ο πνιγμένος λάμνει σε νερά βαθιά-/ μα το μυστικό της είν' αλλού κρυμμένο».

Ζει φασματικά στο ασυνείδητο και τις νεκρωμένες συνειδήσεις. Θαρρείς πως στην καίρια επισήμανση που κάνει ο ίδιος στο κριτικό του κείμενο για τον Σαχτούρη («Δεν ξορκίζει τον εφιάλτη – τον διατηρεί εν φάσματι. Η φρίκη δεν απωθείται – φέρεται από το ποίημα) αναφέρεται στα δικά του νηπενθή που δίνουν το συμβολικό μέτρο της αποτίμησης των ποιητικών πραγμάτων.

Συγκαιρινός, συντοπίτης και συνομιλητής του Μιχάλη Γκανά, και οι δυο μαζί ιδανικοί ακόλουθοι των στίχων του Μάρκου Μέσκου, ο Μπράβος διαφοροποιείται στο χθόνιο λοξοδρόμισμά του από την υπόλοιπη γενιά του '70 και γι' αυτό τρυπώνει ιδανικά στη μελοποιημένη εκδοχή ενός αντίστοιχα χοϊκού τροβαδούρου, του Θανάση Παπακωνσταντίνου, ο οποίος τον έκανε γνωστό στο ευρύ κοινό.

Σε κάθε περίπτωση, «το πιο γλυκό βιολί το παίζει ο θάνατος» και «το μαύρο ξεγεννάει τους ποιητές του». Είναι ποιητής, πληγωμένος, ήρωας φασματικός, προδομένος, βραχνός προφήτης, γι' αυτό και προοικονομεί τον αιώνιο θάνατό του: «Αυτό δεν είναι χάραμα είναι τρόμος. Ούτε βαρούλκα ούτε φτερά-/ με τη φωτιά θα βγω τρελό αγρίμι/ Έτσι να πάω. Σαν ένατος. Σ' ενέδρα».

Μιχάλης Κατσαρός

Μείζονα Ποιητικά

Εκδόσεις Τόπος

Με έναν αντίστοιχα προφητικό τρόπο, σαν ένας άλλος βραχνός προφήτης βγαλμένος από τα έγκατα των δημοτικών τραγουδιών, έκανε την εντυπωσιακή αρχική του εμφάνιση με τη γλυκόπικρη ποιητική του συλλογή Μεσολόγγι ο Μιχάλης Κατσαρός.

Βγαλμένη από τα νοτισμένα από την υγρασία σύμπαντα, τα οποία εκ των πραγμάτων γλυκαίνουν την αιχμηρή όψη του Εμφυλίου, αυτή η πρώτη ποιητική εμφάνιση στη δύση της πολυτάραχης δεκαετίας του '40 δίνει τον ρυθμό της σιγουριάς, της ταυτότητας, της καταγωγής, της εξαγγελίας.

Ανοίγει και τον δρόμο στη μεγάλη έξαρση των επόμενων εκρηκτικών ποιημάτων του, στους μαγιακοφσκικο-αλληγορικούς τρόπους, στους δυνατούς αρμούς που έδεσαν την πολιτικά αποσυνάγωγη, αλλά βαθιά συνειδητοποιημένη ποίηση του Κατσαρού.

Πάντοτε αιχμηρός, υπερρεαλιστικός, αλλά εξέχων, μισήθηκε από τους στρατευμένους υπερασπιστές του σταλινισμού και δεν γινόταν πάντα κατανοητός απ' όλους όσοι δεν ήταν σε θέση να αντιληφθούν τον ελληνικό εξπρεσιονισμό του.

Λόγω «ανεξιθρησκίας» προφανώς δεν βρήκε τη θέση που του άξιζε στο πάντοτε πρόθυμο για ομαδοποιήσεις, αποστασιοποιημένο βλέμμα των κριτικών.

Στα ανέκδοτα ποιήματα, που είναι μια αποκάλυψη, δείχνει να κρατάει την μπρετονική ειρωνεία, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει μια σολωμική γλύκα που χαρακτηρίζει τις εσωτερικές αγωνίες του: Πολύτιμη έκδοση για την ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας.


Σήμερα, όμως, που η ζωντάνια της ποίησής του είναι τόσο εναργής όσο ποτέ, που τα πολιτικά του μηνύματα είναι ακόμα πιο απαραίτητα σε έναν κόσμο που ρέπει ολοένα προς τον σκοταδισμό, η συλλογική έκδοση του Τόπου με τις κεντρικές ποιητικές συλλογές του –εκτός από τις Μεσολόγγι (1949), Κατά Σαδδουκαίων (1953) και Οροπέδιο (1957)– περιλαμβάνει στο δεύτερο μέρος έναν μεγάλο αριθμό ποιημάτων και αθησαύριστων κειμένων που καταδεικνύουν το εύρος και τη σπουδαιότητα της ποιητικής κλίμακας του Μιχάλη Κατσαρού.

Τα δεκάδες ανέκδοτα ποιήματα, που, σημειωτέον, γράφτηκαν την περίοδο της ακμής, άρα συμπληρώνουν με ακρίβεια το ποιητικό προφίλ, εντόπισαν ο γιος του Στάθης και ο επίσης συγγενής Άρης Μαραγκόπουλος, σκύβοντας πάνω τους με ιδιαίτερη μέριμνα και φροντίδα.

Τόσο ο γιος του, ο οποίος υπογράφει ένα διαφορετικό επίμετρο-βιογραφία, όσο και ο Άρης Μαραγκόπουλος, του οποίου το όνομα δεσπόζει στην εισαγωγή, γνωρίζουν σε βάθος το έργο του Κατσαρού και την άμεση σχέση ποίησης και βίου.

Όπως καίρια επισημαίνει ο Μαραγκόπουλος στην εισαγωγή του: «Ο Μιχάλης Κατσαρός, που αγωνίστηκε πολύ νέος μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ, του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, που βασανίστηκε από τους Γερμανούς, που έδωσε το "παρών" στα Δεκεμβριανά, πίστεψε πολύ νέος, γελάστηκε πολύ νέος, τραυματίστηκε ψυχικά πολύ νέος, κατέγραψε τον καημό όλης αυτής της Ιστορίας στην ποίησή του πολύ νέος».


Και η αλήθεια είναι πως από τις πρώτες γραμμές του αγώνα, όπως και αργότερα, μέσα από τους δρόμους της πόλης, τους οποίους κατέκτησε ως ένας σύγχρονος Βιγιόν με αντίστοιχη θεατρικότητα και εμβληματικό αστικό εκτόπισμα, ο Κατσαρός αντιτάχθηκε στους οπαδούς της τυπολατρίας και αποφάσισε να μείνει με την πλευρά της ποίησης.

Θέλησε εσκεμμένα να γίνει ο «διαρκώς εκτός», ο συνωμότης («με τα κουρέλια μου / όπως με γέννησε η Γαλλική Επανάσταση / όπως με γέννησε η μάνα μου Ισπανία»), και να καταθέσει ως «Υστερόγραφο» τη δική του διαθήκη: «Η διαθήκη μου πριν διαβαστεί – καθώς διαβάστηκε ήταν ένα ζεστό άλογο ακέραιο. Πριν διαβαστεί όχι οι κληρονόμοι που περίμεναν αλλά οι σφετεριστές καταπάτησαν τα χωράφια».

Στα ανέκδοτα ποιήματα, που είναι μια αποκάλυψη, δείχνει να κρατάει την μπρετονική ειρωνεία, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει μια σολωμική γλύκα που χαρακτηρίζει τις εσωτερικές αγωνίες του: Πολύτιμη έκδοση για την ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Θωμάς Κοροβίνης: «Μυσταγωγοί και μυημένοι σκόρπισαν σαν τρελαμένα πουλιά στη Σαλόνικα»

Η μυστική μου Θεσαλονίκη / Θωμάς Κοροβίνης: «Μυσταγωγοί και μυημένοι σκόρπισαν σαν τρελαμένα πουλιά στη Σαλόνικα»

O αγαπημένος συγγραφέας και μουσικός, γνήσιο παιδί της Σαλονίκης, γράφει στη LIFO για «μια πόλη λατρεμένη, πολυτραγουδισμένη, μυθοποιημένη, αλλά και μαρτυρική».
ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΩΜΑ ΚΟΡΟΒΙΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT