H διάλυση της Ευρώπης στο «Μεφίστο» του Κλάους Μαν

H διάλυση της Ευρώπης στο «Μεφίστο» του Κλάους Μαν Facebook Twitter
O Κλάους Μαν τόλμησε να παραστήσει τη διάλυσή της Ευρώπης.
0

Αν ο Τόμας Μαν κατάφερε να απεικονίσει τις δύο πτυχές της Ευρώπης, την ορθολογική και την ανορθολογική, που στήριξαν τα κεντρικά της αφηγήματα, ο γιος του, Κλάους Μαν, τόλμησε να παραστήσει τη διάλυσή της: την υποκρισία των κυρίαρχων ιδεών, τα αδιέξοδα της κουλτούρας, τη ματαιότητα ενός πολιτισμού που έφτασε κάποια στιγμή στο απόγειό του για να καταλήξει στην πιο φρικτή έκφανση της δαντικής κόλασης.

Άλλωστε, αν χρειαζόταν ένα πρόσωπο για να την περιγράψει, αυτό ήταν αποκλειστικά και μόνο ο δαίμονας, ένας Μεφιστοφελής που μπορούσε να μεταλλάσσεται σε άγγελο διαφθορέα, σε γητευτή των κυρίαρχων παθών ή πραγματικό ηγέτη, ανάλογα με τις αναγκαιότητες αυτού του φαιδρού θεάτρου που λέγεται κοινωνική συνθήκη.

Πολύ εύστοχα, μετακομίζοντας από την κονίστρα της πολιτικής σε αυτήν της τέχνης, που την ήξερε όσο λίγοι, ο Κλάους Μαν στο μυθιστόρημά του Μεφίστο (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Έρμα, σε ωραία μετάφραση της Σοφίας Αυγερινού και επίμετρο του Δημήτρη Τσεκούρα) εφευρίσκει έναν χαρακτήρα που πουλάει την ψυχή του στον διάβολο με αντάλλαγμα την καταξίωση και την εφήμερη δόξα.

Κανείς δεν είναι νικητής ή ηττημένος, αφού σημασία έχουν οι λεπτεπίλεπτες μεταμορφώσεις που μπορεί να κρύβουν με μαεστρία το πραγματικό πρόσωπο του φασίστα και του υποψήφιου δολοφόνου, αποδεικνύοντας πως όλοι είναι κατά κάποιον τρόπο συνένοχοι σε αυτό το έγκλημα που έχει ενσκήψει σαν λυσσασμένο σκυλί πάνω στην ανθρωπότητα.

Αρχικά, όλα δείχνουν πως ο σοσιαλιστής και μάλλον επαναστάτης Χέντρικ Χέφγκεν δεν μπορεί να ανεχτεί τον φαρισαϊσμό των μεγαλοαστών και την υποκρισία των καλών τρόπων. Σχεδόν κερδίζει τη συμπάθεια του αναγνώστη ως ένας μανιακός αποσυνάγωγος που τρέφει κρυφά όνειρα, έστω και κάπως ματαιόδοξα, είναι επιρρεπής σε κάθε λογής αμαρτία, όπως με τη λάγνα Μαύρη Αφροδίτη του, με την οποία συνουσιάζονται κάτω από τον πίνακα της Μαντόνας του Ραφαέλ, και αποστασιοποιείται από τη μικροαστική καταγωγή του.

Τι κι αν κοροϊδεύει και απατά την αστή γυναίκα του Μπάρμπαρα και τελικά τον ίδιο του τον εαυτό; Έχει ανάγκη να κερδίσει την αναγνώριση και να κατακτήσει την πρωτεύουσα, ερμηνεύοντας ρόλους σαν εκείνους που παίζουν οι πολιτικοί στην καθημερινότητά τους, μεταλλασσόμενοι σταδιακά σε φασίστες. Καταφέρνει να μπει στα μεγάλα σαλόνια, συναγελάζεται με πεπαιδευμένους λογοτέχνες και μουσικούς, μαθαίνει να ακούει όπερα και να λανσάρει πιασάρικες φράσεις.

Αλλά ποτέ, μα ποτέ δεν γίνεται Άμλετ, λόγω της αδυναμίας του να συλλάβει τη βαθιά ενόρμηση του δικαίου, που στα πλατωνικά μάτια του Μαν ταυτίζεται με το καλό και το όμορφο. Ο λόγος, όπως ακούγεται σε κάποια στιγμή του βιβλίου, είναι ότι δεν έχει υποφέρει αρκετά ούτε έχει παρασυρθεί από την άβυσσο μιας λαβωμένης ψυχής, όπως ο ίδιος ο Κλάους Μαν, που οδηγήθηκε τελικά στην αυτοκτονία.

Κάπως έτσι συμβαίνει, όμως, με όλους σχεδόν τους χαρακτήρες του Μεφίστο, οι οποίοι, όπως και στον Τόμας Μαν, ενσαρκώνουν συμβολικούς ανθρωπότυπους και αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες ιδέες. Εξού και οι συγκρούσεις τους, όπως αυτές ανάμεσα στον Ότο Ούλριχς και τον Χανς Μίκλας, είναι αντίστοιχες με τις μνημειώδεις ιδεολογικές μάχες ανάμεσα στον Λοντοβίκο Σετεμπρίνι και τον Λέο Νάφτα στο Μαγικό Βουνό.

Κανείς δεν είναι νικητής ή ηττημένος, αφού σημασία έχουν οι λεπτεπίλεπτες μεταμορφώσεις που μπορεί να κρύβουν με μαεστρία το πραγματικό πρόσωπο του φασίστα και του υποψήφιου δολοφόνου, αποδεικνύοντας πως όλοι είναι κατά κάποιον τρόπο συνένοχοι σε αυτό το έγκλημα που έχει ενσκήψει σαν λυσσασμένο σκυλί πάνω στην ανθρωπότητα.

«Στο μέγαρο του αξιοσέβαστου στρατηγού οι μεγαλογαιοκτήμονες συνωμοτούν ενάντια σε μια δημοκρατία που τρέμει. Οι δημοκράτες ορκίζονται πως ο εχθρός είναι στα αριστερά. Αρχηγοί αστυνομίας που αυτοαποκαλούνται σοσιαλιστές διατάζουν τους αστυνόμους να πυροβολήσουν τους εργάτες. Αλλά η φωνή σαν γάβγισμα επιτρέπεται καθημερινά και ανενόχλητη ευαγγελίζεται τη δίκαιη τιμωρία και την αιματοβαμμένη κατάρρευση του "συστήματος". Τέτοιο πράγμα δεν έχει ξαναδεί ο κόσμος! Μα δεν το βλέπει ο ακριβοπληρωμένος γελωτοποιός αυτού ακριβώς του συστήματος, εναντίον του οποίου εξαπολύει τις κατάρες της η άτιμη φωνή του εξαγριωμένου σκύλου; Μα δεν προσέχει ο ηθοποιός Χέφγκεν ότι οι εκδηλώσεις, των οποίων αυτός είναι ο αμφίβολος ήρωας, είναι κατά βάθος μακάβριες και ότι ο χορός που σέρνει πρώτος αυτός μαζί με τους άλλους ευνοούμενους οδηγεί κατευθείαν στην άβυσσο;»

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Το ασυναγώνιστο, μαγικό σύμπαν του Μπρούνο Σουλτς

Βιβλίο / Το ασυναγώνιστο, μαγικό σύμπαν του Μπρούνο Σουλτς

Ολόκληρο το έργο του αξεπέραστου Πολωνοεβραίου Μπρούνο Σουλτς, ενός από τους σπουδαιότερους συγγραφείς που υπήρξαν ποτέ για τον Σίνγκερ και «ανυπέρβλητη ιδιοφυΐα» για την Τοκάρτσουκ, έρχεται επιτέλους στο φως με «Άπαντα τα πεζά» από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ