Συναντηθήκαμε λίγο πριν από την παρουσίαση του «Αδύνατου» στο Public, όπου ένα ενθουσιώδες κοινό τού επιφύλαξε θερμή υποδοχή. Μαζί μας ήταν και η μεταφράστρια των βιβλίων του Άννα Παπασταύρου. Με γοήτευσαν και διά ζώσης η ευστροφία, το «τσαγανό», ο απέριττος, καλλιεργημένος λόγος και το πάθος για ζωή που διατηρεί αμείωτο. Εν μέρει πολιτικό, εν μέρει αστυνομικό και εν μέρει αυτοβιογραφικό, το βιβλίο αυτό γράφτηκε για να επιβεβαιώσει ότι «αδύνατο είναι ο ορισμός ενός γεγονότος μια στιγμή προτού συμβεί», καθώς αναφέρει στο οπισθόφυλλο.
Ναπολιτάνος στην καταγωγή, υπήρξε συνιδρυτής της μαχητικής αριστερής οργάνωσης Lotta Continua από το 1968 μέχρι τη διάλυσή της. Δούλεψε χτίστης, οδηγός φορτηγών και βιομηχανικός εργάτης στη Fiat και αλλού, εντός και εκτός Ιταλίας. Κρατώντας αποστάσεις από το αντάρτικο πόλης, αλλά όχι και από τις πεποιθήσεις του, και αξιοποιώντας το συγγραφικό του τάλαντο, εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο, «Όχι εδώ, όχι τώρα», το 1989 και γρήγορα καθιερώθηκε ως συγγραφέας και μεταφραστής με διεθνή ακτινοβολία, με κορυφαία διάκριση το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας (2013).
Στέκομαι δίπλα στους εργαζόμενους, τους πρόσφυγες, τους μετανάστες, σε κάθε άνθρωπο που αδικείται, που αγωνίζεται. Εξακολουθώ επίσης να συμπαραστέκομαι σε πρώην συντρόφους μου που αντιμετωπίζουν ακόμα ποινικές συνέπειες εξαιτίας της τότε δράσης τους.
Ασχολήθηκε επίσης με το σινεμά ως σεναριογράφος και ηθοποιός, παραμένοντας πάντοτε ενεργός πολίτης: αγωνίστηκε κατά της «άχρηστης και επικίνδυνης» διάνοιξης μιας σιδηροδρομικής σήραγγας στις Άλπεις, συμμετείχε σε επιχειρήσεις απεγκλωβισμού αμάχων στον γιουγκοσλαβικό εμφύλιο αλλά και σε διασώσεις προσφύγων στη Μεσόγειο με τους Γιατρούς του Κόσμου, εξακολουθεί επίσης να συμπαρίσταται σε διωκόμενους συναγωνιστές του των Μολυβένιων Χρόνων, της γενιάς εκείνης που η εξουσία αντιμετώπισε ως δημόσιο εχθρό.
Σήμερα, στα 73 του, ο Έρι Ντε Λούκα παραμένει πνευματικά αλλά και σωματικά ακμαίος χάρη και στις ορειβατικές του επιδόσεις. Δεν μετανιώνει για το παρελθόν και δεν απολογείται γι’ αυτό, δεν «επενδύει» πια πολιτικά στο αδύνατο αλλά ούτε το αποκλείει, αποστρέφεται τον εθνικισμό, τον απομονωτισμό και τις μεγάλες ταχύτητες, πιστεύει στους κοινωνικούς αγώνες, στον κοσμοπολιτισμό και στην ευρωπαϊκή ιδέα καθώς επίσης στην ελευθερία, στην ισότητα και στην αδελφότητα. Θεωρεί την τελευταία αξία προαπαιτούμενο των δύο πρώτων και τη μόνη που δεν αποκτάται με αγώνες ή «κατά παραγγελία», αλλά μπορεί να ενυπάρξει μόνο αυθόρμητα.
— «Να είμαστε ρεαλιστές, να πιστεύουμε στο αδύνατο», λέει ένα αριστερό σύνθημα που αποδίδεται στον Τσε. Πόσο πολύ πιστέψατε εσείς νεότερος στο φαινομενικά αδύνατο και πόσο ελπίζετε ακόμα σε αυτό;
Ευτύχησα, πράγματι, να ζήσω τα νιάτα μου σε μια εποχή επαναστατική, όταν το αδύνατο έμοιαζε πράγματι εφικτό επειδή ήταν συλλογικό. Είμαι πια βέβαια αρκετά σκεπτικιστής απέναντι στο αδύνατο και την προσδοκία του, πλην όμως αυτό δεκάρα δεν δίνει για τον δικό μας σκεπτικισμό, συμβαίνει παρ’ όλα αυτά!
— Έχετε τη φήμη του «αμετανόητου», του ανθρώπου που δεν πρόδωσε τις ιδέες και τους συντρόφους του ούτε αποκήρυξε το παρελθόν του. Τι θα λέγατε για εκείνους που το έκαναν; Ήρθατε ποτέ εσείς, αλήθεια, σε κάποια άμεση ή έμμεση «αντιπαράθεση» σαν αυτή στο Περβάζι με κάποιον παλιό σας σύντροφο;
Όχι, γιατί αποφεύγω να συναντώ και να συναναστρέφομαι τέτοιους «συντρόφους». Προσωπικά, προτίμησα να παραμείνω αυθεντικός και συνεπής στις αξίες της πολιτικής μου νιότης – με αυτή την έννοια, ναι, είμαι «αμετανόητος» και φαντάζομαι ότι ο νέος άνθρωπος που υπήρξα μπορεί να με αναγνωρίσει, αν με συναντήσει, ως μια συνέχεια εκείνου και να μου σφίξει το χέρι!
— Εξακολουθείτε, άλλωστε, να ασχολείστε με την πολιτική, σωστά;
Βεβαίως, όχι όμως ως πολιτικός αλλά και ως ενεργός πολίτης. Στέκομαι δίπλα στους εργαζόμενους, τους πρόσφυγες, τους μετανάστες, σε κάθε άνθρωπο που αδικείται, που αγωνίζεται. Εξακολουθώ επίσης να συμπαραστέκομαι σε πρώην συντρόφους μου που αντιμετωπίζουν ακόμα ποινικές συνέπειες εξαιτίας της τότε δράσης τους. Πρόκειται για εκείνη τη γενιά που της πήραν κανονική «συνέντευξη» οι δικαστές! Όχι όμως για να εξιχνιάσουν την αλήθεια αλλά για να «δέσουν» προαποφασισμένες κατηγορίες.
— Γιατί αντιδρούσατε –είχατε μάλιστα υποστεί διώξεις και φυλακίσεις‒ στη διάνοιξη σήραγγας στις Άλπεις για την υπερταχεία σιδηροδρομική γραμμή Μιλάνο - Λιόν;
Να ξεκαθαρίσω ότι δεν έχω κάτι με τα τρένα, αλλά, υποστηρίζοντας τα δίκια των κατοίκων της κοιλάδας που θα διέσχιζε η υπερταχεία, ύψωσα κι εγώ φωνή διαμαρτυρίας ενάντια στο σκάψιμο του συγκεκριμένου ορεινού όγκου που στα σπλάχνα του έχει αμίαντο και ραδιενεργά υλικά επικίνδυνα για ανθρώπους, ζώα και περιβάλλον. Πρόκειται, επιπλέον, για ένα ουσιαστικά άχρηστο έργο, όπως πολλά από αυτά που μας παρουσιάζουν ως πρώτης ανάγκης, όμως πρωταρχικός τους σκοπός είναι όχι το κοινό καλό αλλά το ιδιωτικό κέρδος. Η γραμμή αυτή θα μεταφέρει μόνο εμπορεύματα, όχι επιβάτες, και θα συντόμευε το ταξίδι κατά μισή ώρα μόνο. Πολλή φασαρία και πολλή φασαρία για το τίποτε δηλαδή ή, μάλλον, για το συμφέρον κάποιων. Τα οφέλη που θα προκύψουν είναι αστεία σε σχέση με την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος που θα επιφέρει η διάνοιξη αυτής της σήραγγας.
— Οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουμε, νομίζω, αναπτύξει μια εμμονή με την ταχύτητα.
Ναι, θέλουμε να πηγαίνουμε διαρκώς γρηγορότερα, σαν να μας κυνηγάει κάποιος. Βλέπετε, έχουμε ταυτίσει την ταχύτητα με την πρόοδο και στο όνομα αυτών υιοθετούμε τρόπους ζωής και κατασκευάζουμε έργα που μακροπρόθεσμα μας βλάπτουν.
— Το πάθος για την ταχύτητα και την πρόοδο χαρακτήριζε και τον πρώιμο ιταλικό φασισμό.
Ισχύει, και είναι, ξέρετε, λίγο γελοίο όλο αυτό. Όταν τα αυτοκίνητα και τα τρένα κινούνταν σε χαμηλότερες ταχύτητες, στις συγκρούσεις είχαμε συνήθως περισσότερους τραυματίες και λιγότερους νεκρούς. Τώρα πια οι νεκροί έχουν πολλαπλασιαστεί, παρότι τα μέτρα ασφαλείας έχουν αυξηθεί. Η ταχύτητα, βλέπετε, δεν παίρνει αιχμαλώτους!
— «Υπήρχε στην Ιταλία μια εποχή που η γενιά μου αντιμετωπίστηκε από την εξουσία ως δημόσιος εχθρός», λέει ο κεντρικός ήρωας του «Αδύνατου». Αναφέρεται προφανώς στην περίοδο που το ανταγωνιστικό κίνημα στη χώρα είχε μαζικοποιηθεί, ταυτόχρονα το ΚΚΙ «φλέρταρε» με την εξουσία. Τι μεσολάβησε και καταλήξαμε στον Μπερλουσκόνι, στον Σαλβίνι και στη Μελόνι;
Αυτό που μεσολάβησε είναι ότι από τη δεκαετία του ’80 και μετά αποδεκατίστηκε αριθμητικά και αποδυναμώθηκε πολιτικά και συνδικαλιστικά με γοργούς ρυθμούς εκείνη η έντονα πολιτικοποιημένη μάζα της εργατικής τάξης που ήταν τότε ένας πολύ υπολογίσιμος παίκτης στο τραπέζι. Αυτό είχε συνέπεια να απολέσει πολλά από τα κεκτημένα της. Οι ίδιες οι αριστερές δυνάμεις έχασαν πολλή από την ικανότητά τους να πείθουν και να συσπειρώνουν και δεν προσαρμόστηκαν έγκαιρα στις νέες εργασιακές πραγματικότητες.
— Νιώσατε ποτέ ότι αγωνιστήκατε μάταια;
Όχι, γιατί, όπως λέει κι ένα απόσπασμα από το Ταλμούδ που έχω μεταφράσει, δεν σου επιβάλλει κανείς να ολοκληρώσεις οπωσδήποτε μια αποστολή, ούτε όμως είσαι ελεύθερος να την απαρνηθείς. Και αν ήσουν ένας ανήσυχος νέος τη δεκαετία του ’60, αυτή ακριβώς ήταν η αποστολή σου.
— Μια ικανή μερίδα της αριστεράς βλέπει τους μετανάστες εργάτες ως το νέο οργισμένο προλεταριάτο και κατά συνέπεια το κατεξοχήν επαναστατικό υποκείμενο.
Δύσκολα θα συμφωνήσω, τουλάχιστον για το άμεσο μέλλον. Οι μετανάστες αυτοί δεν είναι οι εσωτερικοί μετανάστες των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών που είχαν κοινή καταγωγή και προσλαμβάνουσες. Προέρχονται από πολλά διαφορετικά έθνη και κουλτούρες και θα χρειαστεί τουλάχιστον μία γενιά ακόμα ώστε να επιτευχθεί κάποια ομογενοποίηση που θα συσφίξει κοινωνικές σχέσεις και θα διαμορφώσει συνειδήσεις. Όταν έφτασαν, για παράδειγμα, οι πρώτοι Ιταλοί μετανάστες εργάτες στις ΗΠΑ, δεν ένιωθαν κάποια διεθνιστική αλληλεγγύη για τους Εβραίους, τους Ιρλανδούς ή τους μαύρους εργάτες, αυτό συνέβη στην πορεία. Οι θεωρίες, τώρα, περί επαναστατικών πρωτοποριών μού ακούγονται πολύ παλιακές!
— Η οξυμένη πολιτική κατάσταση στη Γαλλία του Μακρόν θυμίζει, άραγε, καθόλου τα «μολυβένια χρόνια» της Ιταλίας;
Όχι, διότι δεν υπάρχει ένα οργανωμένο, συμπαγές κοινωνικό κίνημα με κοινή αφετηρία και συγκεκριμένες θέσεις και στόχους. Είναι όμως αισιόδοξη και ενθαρρυντική όλη αυτή η «φασαρία».
— Ο Μαρξ έγραφε τον 19ο αιώνα στο «Μανιφέστο» του για το «φάντασμα του κομμουνισμού που πλανιέται πάνω από την Ευρώπη». Στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα, με την ακροδεξιά να ξανασηκώνει κεφάλι, μήπως αυτό που πλανιέται είναι το «φάντασμα του φασισμού»;
Δεν ξέρω αν θα σας στενοχωρήσω, αλλά, όχι, δεν πιστεύω σε φαντάσματα! Έπειτα, τόσο ο κομμουνισμός όσο και ο φασισμός εξολοθρεύτηκαν μέσα στον 20ό αιώνα, δεν μπορούν να επανεμφανιστούν ως μαζικά κινήματα. Η πολιτική συντήρηση είναι βέβαια ακόμα εδώ, όμως ο εθνικισμός και ο απομονωτισμός δεν βρίσκουν εύκολα απήχηση σε κοσμοπολίτικα, πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα, παρά κάποιες εξάρσεις τους. Η Λεπέν, ο Σαλβίνι, το AFD, είναι η σαβούρα της ιστορίας και όχι το μέλλον της. Οι οικονομίες και οι κοινωνίες σήμερα είναι τόσο συνδεδεμένες ώστε πολύ δύσκολα νοείται ένα πισωγύρισμα. Το ίδιο ισχύει και για την ενωμένη Ευρώπη, την Ε.Ε. Το τι πολιτική θα έχει και θα ασκεί αυτή η Ε.Ε. είναι βέβαια ένα άλλο κεφάλαιο.
— Ο έρωτας είναι ευχή ή «κατάρα» για έναν επαναστάτη;
Εξαρτάται! Όμως ο έρωτας είναι καταρχάς απολιτικός γιατί συμβαίνει μεταξύ δύο ατόμων που μπορεί να έλκονται ερωτικά, ακόμα κι αν τους χωρίζουν όλα τα άλλα. Η πολιτική, πάλι, αφορά από τρία άτομα και πάνω και προϋποθέτει κάποιες κοινές βάσεις.
— «Σχεδόν πάντα η καλύτερη πλευρά μας δεν εξαρτάται από μας αλλά αφήνεται στην πρωτοβουλία ενός αγνώστου που έρχεται τυχαία να την ξαναζωντανέψει», γράφετε κάπου στο «Aceto, Arcobaleno». Συνέβη και στην περίπτωσή σας αυτό;
Συνέβη αμφίδρομα, και όσον αφορά την καλύτερη και όσον αφορά τη χειρότερη! Είναι αναπόφευκτο αν είσαι κοινωνικό ζώο, κατ’ επέκταση και πολιτικό.
— Έχετε πει ότι ευτυχία για σας είναι η αναρρίχηση.
Ακριβώς. Για μένα όμως το νόημα δεν βρίσκεται –και όχι μόνο επειδή μεγάλωσα‒ στην κατάκτηση κάποιας κορυφής αλλά στο να φτάσω σε ένα ψηλότερο σημείο από εκείνο από το οποίο ξεκίνησα. Και στο να επανεκτιμώ από εκεί κάθε φορά τη σχέση μου με τους ανθρώπους και τον πλανήτη.
— Αν σας ρωτούσα ποιο πολιτικό σύνθημα σας εκφράζει σήμερα;
«Ελευθερία-ισότητα-αδελφοσύνη». Είναι, βέβαια, αρκετά παλιό, αφού προέρχεται από τη Γαλλική Επανάσταση, δεν έχασε όμως ποτέ την επικαιρότητά του. Για τα δύο πρώτα, την ελευθερία και την ισότητα, χρειάζεται να πολεμήσεις, το τρίτο όμως, η αδελφοσύνη, είναι που κρατά ενωμένα τα νήματα της κοινότητας και καλλιεργεί τα άλλα δύο. Κι αυτό είναι ξέρεις ένα συναίσθημα αυθόρμητο, δεν δημιουργείται κατά παραγγελία ούτε επιβάλλεται με κάποια πολιτική ντιρεκτίβα.
Το βιβλίο του Έρι Ντε Λούκα «Το Αδύνατο» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέλευθος.
