Μια διαφορετική ερμηνεία της Γαλλικής Επανάστασης

To αίνιγμα της τρομοκρατίας Facebook Twitter
Το βιβλίο της Ανί Ζουρντάν κυκλοφορεί στα ελληνικά δίνοντάς μας τη δυνατότητα να σκεφτούμε κι εμείς την Επανάσταση, και μάλιστα μέσα από έναν αφηγηματικό ιστορικό λόγο που δεν αδιαφορεί για το πάθος και τα συναισθήματα.
0

ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΣΗΜΕΡΑ η Γαλλική Επανάσταση; Πρέπει να μας ενδιαφέρει; Ναι, είναι η απάντηση, και μάλιστα χωρίς κανένα δισταγμό. Η Γαλλική Επανάσταση είναι κάθε μέρα μπροστά μας όταν, ας πούμε, συζητάμε για ανθρώπινα δικαιώματα. Όταν συζητάμε για βία, τρομοκρατία, καταναγκασμό.

Όταν συζητάμε για το cancel culture, αυτή την κουλτούρα της ακύρωσης και ταυτόχρονα του καταλογισμού (accountability), και ψάχνουμε τη νομιμοποίησή της στην Ιστορία, όπως στο Διάταγμα της 14ης Αυγούστου 1792 με το οποίο η Νομοθετική Συνέλευση της Γαλλίας επέβαλε την καταστροφή αγαλμάτων των βασιλέων και άλλων μνημείων που συνδέονταν με το Παλαιό Καθεστώς.

Ναι, η Γαλλική Επανάσταση είναι παρούσα όχι μόνο γιατί ο Βικτόρ Ουγκό, στην εποχή του, την είχε αποκαλέσει «το μέλλον του σήμερα». Αλλά και γιατί παραμένει ένας «θεμελιώδης μύθος» για τις δημοκρατίες μας και τις κοινωνίες μας, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο.

Η Γαλλική Επανάσταση είναι παρούσα όχι μόνο γιατί ο Βικτόρ Ουγκό, στην εποχή του, την είχε αποκαλέσει «το μέλλον του σήμερα». Αλλά και γιατί παραμένει ένας «θεμελιώδης μύθος» για τις δημοκρατίες μας και τις κοινωνίες μας, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο.

Είχε γίνει όμως ποτέ συζήτηση για το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης; Βέβαια. Ο μεγάλος Γάλλος ιστορικός Φρανσουά Φιρέ είχε αποδομήσει όλον τον κυρίως μαρξιστικής προέλευσης λόγο για την επαναστατική προοπτική που δημιουργούσε το 1789. Είχε αποδομήσει, για παράδειγμα, μαρξιστές του εικοστού αιώνα που έβλεπαν στο 1789 τις βασικές αρχές της επανάστασης των μπολσεβίκων του 1917 και τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Έτσι ο Φρανσουά Φιρέ είχε διακηρύξει το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης. Και όλα αυτά πολύ πριν από τους εορτασμούς της διακοσαετίας, το 1989, που οργανώθηκαν από το Φρανσουά Μιτεράν, τον τότε Πρόεδρο της Γαλλίας, ως μια μεγάλη οπερατική φιέστα.

To αίνιγμα της τρομοκρατίας Facebook Twitter
Ευγένιος Ντελακρουά: «28 Ιουλίου 1830. Η Ελευθερία οδηγώντας τον λαό» 1830, λάδι σε καμβά 260 x 325 εκ., Λούβρο

Κάποιοι, τότε, είχαν διεκδικήσει την αποκατάσταση της βασιλικής οικογένειας και των άλλων θυμάτων της Τρομοκρατίας. Ο Φρανσουά Φιρέ, με τη δική του ερευνητική και ερμηνευτική προσέγγιση, δημιούργησε σχολή που αρκετοί την αποκαλούν «αναθεωρητική», επειδή η Γαλλική Επανάσταση ερμηνεύτηκε από αυτήν τη σχολή ως πρωτο-ολοκληρωτισμός. Έτσι, ως πρωτο-ολοκληρωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση προανήγγειλε τους ολοκληρωτισμούς που θα έρχονταν, κυρίως τον σταλινισμό, τον ναζισμό και τους γενικευμένους πολέμους του εικοστού αιώνα.

Η ερμηνεία του Φρανσουά Φιρέ επιβλήθηκε και απέκτησε καθολικότητα, ίσως και λόγω του κύρους του ως ιστορικού αλλά και της κυρίαρχης θέσης που είχε για πολλά χρόνια στο πανεπιστήμιο, στα ερευνητικά κέντρα, στην εκδοτική σκηνή και γενικότερα στην κοινωνία.

portrait
Ανί Ζουρντάν, ιστορικός

Παρά την αποδόμηση, η Γαλλική Επανάσταση δεν έχει χάσει καθόλου τη λειτουργία της ως θεμελιώδους μύθου. Θεμελιώδης δεν σημαίνει όμως στατικός. Γιατί και οι μύθοι μεταβάλλονται, επανερμηνεύονται, ακόμη κι αυτοί που θεωρούνται γενεσιουργοί, όπως είναι για μας το 1821.

Έτσι, το 2018 κυκλοφόρησε στη Γαλλία το βιβλίο της ιστορικού Ανί Ζουρντάν, Nouvelle histoire de la révolution, όπου βλέπουμε ένα άλλο βλέμμα πάνω στην επανάσταση. Η Ανί Ζουρντάν, γεννημένη το 1948, είναι ειδικευμένη σε αυτή την περίοδο, δηλαδή της Επανάστασης και της ναπολεόντειας εποχής που ακολούθησε.

Το βιβλίο της κυκλοφορεί τώρα και στα ελληνικά, σε μετάφραση του Κώστα Γαγανάκη, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να σκεφτούμε κι εμείς την Επανάσταση, και μάλιστα μέσα από έναν αφηγηματικό ιστορικό λόγο που δεν αδιαφορεί για το πάθος και τα συναισθήματα.

Τι καινούργιο φέρνει η Ανί Ζουρντάν με το δικό της, συνεκτικό αφήγημα;

Πριν απ’ όλα μας λέει ότι η Γαλλική Επανάσταση δεν είναι μια «εξαίρεση» αλλά πρέπει να την τοποθετήσουμε στο ευρύτερο πλαίσιο των επαναστάσεων, των ανατροπών και των πολιτικών συγκρούσεων που συμβαίνουν και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού στο διάστημα 1770-1799.

Στην Αμερική και στη δική της επανάσταση, που έχει προηγηθεί της Γαλλικής, στην Ολλανδία, στην Ιταλία, στην Ελβετία γράφονται συντάγματα βασισμένα στην έννοια της «λαϊκής βούλησης» και της «αντιπροσωπευτικότητας» με στόχο την αντικατάσταση μιας παλιάς τάξης πραγμάτων από μία νέα.

Έτσι, λοιπόν, η Γαλλική Επανάσταση δεν διαφέρει από άλλες, πράγμα που μπορεί να μην αρέσει στους σημερινούς Γάλλους που ναρκισσεύονται με την «εξαίρεσή» τους, την περίφημη, σχεδόν ιδεολογικοποιημένη exception française. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει μια «εξαίρεση» κι αυτή είναι η Τρομοκρατία ή, καλύτερα, όπως γράφει η Ανί Ζουρντάν, το αίνιγμα της τρομοκρατίας.

Η ροβεσπιερική μεγάλη τρομοκρατία (grand terreur), κατά τους μήνες Φεβρουάριο έως και Ιούλιο του 1794, δεν μπορεί να απομονωθεί. Πρέπει να τη δούμε ως ένα κομμάτι του εμφύλιου πολέμου που διχάζει τη Γαλλία, που την μετατρέπει σε μια χώρα κομμένη στα δύο. Η ερμηνεία, λοιπόν, της Γαλλικής Επανάστασης ως εμφυλίου είναι το δεύτερο καινούργιο στοιχείο που φέρνει η ανάγνωση της Ανί Ζουρντάν.

Γράφει η ιστορικός: «Είτε δημοκρατική είτε μαρξιστική, αντιδραστική ή αναθεωρητική, η ιστοριογραφία συγχέει την Επανάσταση με την “Τρομοκρατία”. Με αυτόν τον τρόπο οι ιστορικοί λησμονούν πως η Επανάσταση υπήρξε πρωτίστως ένας εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους πατριώτες και στους αντιπάλους τους».

Με την ερμηνεία της Επανάστασης ως εμφύλιου πολέμου, που προτείνει η Ζουρντάν, μπορούμε, ας πούμε, να δούμε διαφορετικά τον ιακωβινισμό, που τώρα τον ταυτίζουμε με τον βανδαλισμό. Υπάρχει βανδαλισμός, αλλά πάει μαζί με τις πρώτες πολιτικές συντήρησης και αποκατάστασης των έργων τέχνης, την ανακήρυξη του Λούβρου σε εθνικό μουσείο, τη δημιουργία σχολείων δημοτικής εκπαίδευσης, κοσμικών και με δωρεάν φοίτηση. Μόνο το 1794 άνοιξαν 6.831 σχολεία.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Ανί Ζουρντάν, Νέα Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης,
Μτφρ.: Κώστας Γαγανάκης,
εκδόσεις Πόλις

Η Ζουρντάν μας λέει ότι η γαλλική εθνική ιστοριογραφία από πολύ νωρίς, από το 1815, προσπάθησε να δημιουργήσει έναν μύθο συναίνεσης, ένα αφήγημα από το οποίο αποκλειόταν κάθε αναφορά στον εθνικό διχασμό. Αυτές οι θέσεις επαναλαμβάνονταν και παγιώνονταν μέσα στον χρόνο.

Έτσι η Ζουρντάν, προκειμένου να χειραφετηθεί «από κάθε ορθοδοξία», επιστρέφει πίσω στις πηγές, στα αρχεία, τα ξαναδιαβάζει. Ξαναβλέπει τον λόγο των επαναστατών αλλά και των αντιπάλων τους και διαπιστώνει ότι πολλά αυτά που υποτίθεται πως είχαν πει, τελικά δεν τα είχαν πει ποτέ. Αυτή η επιστροφή στις πηγές είναι το τρίτο καινούργιο στοιχείο που φέρνει η Ζουρντάν με το βιβλίο της.

Υπάρχει όμως κι ένα τέταρτο καινούργιο στοιχείο. Η συγγραφέας προσπαθεί να αναδείξει τα συναισθήματα των ανθρώπων σε αυτόν τον εμφύλιο. «Είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε καλύτερα την τρομερή λογική των δράσεων και των αντιδράσεων, όπως και των παθών και των διαθέσεων».

Σε μια εποχή σαν τη δική μας, όπου αναπτύσσεται μια Ιστορία Συναισθημάτων ή ο λεγόμενος sentimental citizen βρίσκεται στο κέντρο της ερμηνείας της πολιτικής και της πολιτικής επικοινωνίας, η Ζουρντάν μας δείχνει την καταγωγή αυτών των φαινομένων και ξαναφέρνει το συναίσθημα στη θέση που πρέπει να έχει.

Αρχιτεκτονημένο γύρω από τρία μεγάλα κεφάλαια με τίτλους «Ο εμφύλιος πόλεμος», «Ο εξωτερικός πόλεμος» και «Εθνικό αφήγημα και Επανάσταση», το βιβλίο της Ζουρντάν επιβλήθηκε σχεδόν αμέσως ως συνεκτικό, πειστικό και ανανεωτικό. 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO.

Το νέο τεύχος της δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM