Μια διαφορετική ερμηνεία της Γαλλικής Επανάστασης

To αίνιγμα της τρομοκρατίας Facebook Twitter
Το βιβλίο της Ανί Ζουρντάν κυκλοφορεί στα ελληνικά δίνοντάς μας τη δυνατότητα να σκεφτούμε κι εμείς την Επανάσταση, και μάλιστα μέσα από έναν αφηγηματικό ιστορικό λόγο που δεν αδιαφορεί για το πάθος και τα συναισθήματα.
0

ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΣΗΜΕΡΑ η Γαλλική Επανάσταση; Πρέπει να μας ενδιαφέρει; Ναι, είναι η απάντηση, και μάλιστα χωρίς κανένα δισταγμό. Η Γαλλική Επανάσταση είναι κάθε μέρα μπροστά μας όταν, ας πούμε, συζητάμε για ανθρώπινα δικαιώματα. Όταν συζητάμε για βία, τρομοκρατία, καταναγκασμό.

Όταν συζητάμε για το cancel culture, αυτή την κουλτούρα της ακύρωσης και ταυτόχρονα του καταλογισμού (accountability), και ψάχνουμε τη νομιμοποίησή της στην Ιστορία, όπως στο Διάταγμα της 14ης Αυγούστου 1792 με το οποίο η Νομοθετική Συνέλευση της Γαλλίας επέβαλε την καταστροφή αγαλμάτων των βασιλέων και άλλων μνημείων που συνδέονταν με το Παλαιό Καθεστώς.

Ναι, η Γαλλική Επανάσταση είναι παρούσα όχι μόνο γιατί ο Βικτόρ Ουγκό, στην εποχή του, την είχε αποκαλέσει «το μέλλον του σήμερα». Αλλά και γιατί παραμένει ένας «θεμελιώδης μύθος» για τις δημοκρατίες μας και τις κοινωνίες μας, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο.

Η Γαλλική Επανάσταση είναι παρούσα όχι μόνο γιατί ο Βικτόρ Ουγκό, στην εποχή του, την είχε αποκαλέσει «το μέλλον του σήμερα». Αλλά και γιατί παραμένει ένας «θεμελιώδης μύθος» για τις δημοκρατίες μας και τις κοινωνίες μας, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο.

Είχε γίνει όμως ποτέ συζήτηση για το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης; Βέβαια. Ο μεγάλος Γάλλος ιστορικός Φρανσουά Φιρέ είχε αποδομήσει όλον τον κυρίως μαρξιστικής προέλευσης λόγο για την επαναστατική προοπτική που δημιουργούσε το 1789. Είχε αποδομήσει, για παράδειγμα, μαρξιστές του εικοστού αιώνα που έβλεπαν στο 1789 τις βασικές αρχές της επανάστασης των μπολσεβίκων του 1917 και τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Έτσι ο Φρανσουά Φιρέ είχε διακηρύξει το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης. Και όλα αυτά πολύ πριν από τους εορτασμούς της διακοσαετίας, το 1989, που οργανώθηκαν από το Φρανσουά Μιτεράν, τον τότε Πρόεδρο της Γαλλίας, ως μια μεγάλη οπερατική φιέστα.

To αίνιγμα της τρομοκρατίας Facebook Twitter
Ευγένιος Ντελακρουά: «28 Ιουλίου 1830. Η Ελευθερία οδηγώντας τον λαό» 1830, λάδι σε καμβά 260 x 325 εκ., Λούβρο

Κάποιοι, τότε, είχαν διεκδικήσει την αποκατάσταση της βασιλικής οικογένειας και των άλλων θυμάτων της Τρομοκρατίας. Ο Φρανσουά Φιρέ, με τη δική του ερευνητική και ερμηνευτική προσέγγιση, δημιούργησε σχολή που αρκετοί την αποκαλούν «αναθεωρητική», επειδή η Γαλλική Επανάσταση ερμηνεύτηκε από αυτήν τη σχολή ως πρωτο-ολοκληρωτισμός. Έτσι, ως πρωτο-ολοκληρωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση προανήγγειλε τους ολοκληρωτισμούς που θα έρχονταν, κυρίως τον σταλινισμό, τον ναζισμό και τους γενικευμένους πολέμους του εικοστού αιώνα.

Η ερμηνεία του Φρανσουά Φιρέ επιβλήθηκε και απέκτησε καθολικότητα, ίσως και λόγω του κύρους του ως ιστορικού αλλά και της κυρίαρχης θέσης που είχε για πολλά χρόνια στο πανεπιστήμιο, στα ερευνητικά κέντρα, στην εκδοτική σκηνή και γενικότερα στην κοινωνία.

portrait
Ανί Ζουρντάν, ιστορικός

Παρά την αποδόμηση, η Γαλλική Επανάσταση δεν έχει χάσει καθόλου τη λειτουργία της ως θεμελιώδους μύθου. Θεμελιώδης δεν σημαίνει όμως στατικός. Γιατί και οι μύθοι μεταβάλλονται, επανερμηνεύονται, ακόμη κι αυτοί που θεωρούνται γενεσιουργοί, όπως είναι για μας το 1821.

Έτσι, το 2018 κυκλοφόρησε στη Γαλλία το βιβλίο της ιστορικού Ανί Ζουρντάν, Nouvelle histoire de la révolution, όπου βλέπουμε ένα άλλο βλέμμα πάνω στην επανάσταση. Η Ανί Ζουρντάν, γεννημένη το 1948, είναι ειδικευμένη σε αυτή την περίοδο, δηλαδή της Επανάστασης και της ναπολεόντειας εποχής που ακολούθησε.

Το βιβλίο της κυκλοφορεί τώρα και στα ελληνικά, σε μετάφραση του Κώστα Γαγανάκη, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να σκεφτούμε κι εμείς την Επανάσταση, και μάλιστα μέσα από έναν αφηγηματικό ιστορικό λόγο που δεν αδιαφορεί για το πάθος και τα συναισθήματα.

Τι καινούργιο φέρνει η Ανί Ζουρντάν με το δικό της, συνεκτικό αφήγημα;

Πριν απ’ όλα μας λέει ότι η Γαλλική Επανάσταση δεν είναι μια «εξαίρεση» αλλά πρέπει να την τοποθετήσουμε στο ευρύτερο πλαίσιο των επαναστάσεων, των ανατροπών και των πολιτικών συγκρούσεων που συμβαίνουν και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού στο διάστημα 1770-1799.

Στην Αμερική και στη δική της επανάσταση, που έχει προηγηθεί της Γαλλικής, στην Ολλανδία, στην Ιταλία, στην Ελβετία γράφονται συντάγματα βασισμένα στην έννοια της «λαϊκής βούλησης» και της «αντιπροσωπευτικότητας» με στόχο την αντικατάσταση μιας παλιάς τάξης πραγμάτων από μία νέα.

Έτσι, λοιπόν, η Γαλλική Επανάσταση δεν διαφέρει από άλλες, πράγμα που μπορεί να μην αρέσει στους σημερινούς Γάλλους που ναρκισσεύονται με την «εξαίρεσή» τους, την περίφημη, σχεδόν ιδεολογικοποιημένη exception française. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει μια «εξαίρεση» κι αυτή είναι η Τρομοκρατία ή, καλύτερα, όπως γράφει η Ανί Ζουρντάν, το αίνιγμα της τρομοκρατίας.

Η ροβεσπιερική μεγάλη τρομοκρατία (grand terreur), κατά τους μήνες Φεβρουάριο έως και Ιούλιο του 1794, δεν μπορεί να απομονωθεί. Πρέπει να τη δούμε ως ένα κομμάτι του εμφύλιου πολέμου που διχάζει τη Γαλλία, που την μετατρέπει σε μια χώρα κομμένη στα δύο. Η ερμηνεία, λοιπόν, της Γαλλικής Επανάστασης ως εμφυλίου είναι το δεύτερο καινούργιο στοιχείο που φέρνει η ανάγνωση της Ανί Ζουρντάν.

Γράφει η ιστορικός: «Είτε δημοκρατική είτε μαρξιστική, αντιδραστική ή αναθεωρητική, η ιστοριογραφία συγχέει την Επανάσταση με την “Τρομοκρατία”. Με αυτόν τον τρόπο οι ιστορικοί λησμονούν πως η Επανάσταση υπήρξε πρωτίστως ένας εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους πατριώτες και στους αντιπάλους τους».

Με την ερμηνεία της Επανάστασης ως εμφύλιου πολέμου, που προτείνει η Ζουρντάν, μπορούμε, ας πούμε, να δούμε διαφορετικά τον ιακωβινισμό, που τώρα τον ταυτίζουμε με τον βανδαλισμό. Υπάρχει βανδαλισμός, αλλά πάει μαζί με τις πρώτες πολιτικές συντήρησης και αποκατάστασης των έργων τέχνης, την ανακήρυξη του Λούβρου σε εθνικό μουσείο, τη δημιουργία σχολείων δημοτικής εκπαίδευσης, κοσμικών και με δωρεάν φοίτηση. Μόνο το 1794 άνοιξαν 6.831 σχολεία.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Ανί Ζουρντάν, Νέα Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης,
Μτφρ.: Κώστας Γαγανάκης,
εκδόσεις Πόλις

Η Ζουρντάν μας λέει ότι η γαλλική εθνική ιστοριογραφία από πολύ νωρίς, από το 1815, προσπάθησε να δημιουργήσει έναν μύθο συναίνεσης, ένα αφήγημα από το οποίο αποκλειόταν κάθε αναφορά στον εθνικό διχασμό. Αυτές οι θέσεις επαναλαμβάνονταν και παγιώνονταν μέσα στον χρόνο.

Έτσι η Ζουρντάν, προκειμένου να χειραφετηθεί «από κάθε ορθοδοξία», επιστρέφει πίσω στις πηγές, στα αρχεία, τα ξαναδιαβάζει. Ξαναβλέπει τον λόγο των επαναστατών αλλά και των αντιπάλων τους και διαπιστώνει ότι πολλά αυτά που υποτίθεται πως είχαν πει, τελικά δεν τα είχαν πει ποτέ. Αυτή η επιστροφή στις πηγές είναι το τρίτο καινούργιο στοιχείο που φέρνει η Ζουρντάν με το βιβλίο της.

Υπάρχει όμως κι ένα τέταρτο καινούργιο στοιχείο. Η συγγραφέας προσπαθεί να αναδείξει τα συναισθήματα των ανθρώπων σε αυτόν τον εμφύλιο. «Είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε καλύτερα την τρομερή λογική των δράσεων και των αντιδράσεων, όπως και των παθών και των διαθέσεων».

Σε μια εποχή σαν τη δική μας, όπου αναπτύσσεται μια Ιστορία Συναισθημάτων ή ο λεγόμενος sentimental citizen βρίσκεται στο κέντρο της ερμηνείας της πολιτικής και της πολιτικής επικοινωνίας, η Ζουρντάν μας δείχνει την καταγωγή αυτών των φαινομένων και ξαναφέρνει το συναίσθημα στη θέση που πρέπει να έχει.

Αρχιτεκτονημένο γύρω από τρία μεγάλα κεφάλαια με τίτλους «Ο εμφύλιος πόλεμος», «Ο εξωτερικός πόλεμος» και «Εθνικό αφήγημα και Επανάσταση», το βιβλίο της Ζουρντάν επιβλήθηκε σχεδόν αμέσως ως συνεκτικό, πειστικό και ανανεωτικό. 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO.

Το νέο τεύχος της δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ
«Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

Βιβλίο / «Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

«Κάποιες το λάτρεψαν, άλλες το σιχάθηκαν»: Το βιβλίο της Miranda July για την ερωτική περιπλάνηση μιας γυναίκας στη μέση ηλικία που χαρακτηρίστηκε ως «το πρώτο μεγάλο μυθιστόρημα για την περιεμμηνόπαυση», είναι η λογοτεχνική επιτυχία της χρονιάς.
THE LIFO TEAM
Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Βιβλίο / Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Τα πολυσυζητημένα ημερολόγια της Χάισμιθ αποκαλύπτουν κρυφές σκέψεις της συγγραφέως του «Ταλαντούχου κύριου Ρίπλεϊ», τους άγνωστους έρωτες και την εξάρτησή της από τη γραφή και το αλκοόλ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ