Από τον Λάβκραφτ στον Μπράιαν Ινο

Από τον Λάβκραφτ στον Μπράϊαν Ινο Facebook Twitter
«Τα πειραματικά έργα τέχνης συχνά μας προκαλούν μια αίσθηση του αλλόκοτου», γράφει. Αυτή η αίσθηση έχει σχέση με το καινούργιο. Το αλλόκοτο μας προειδοποιεί ότι οι έννοιες και τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε μέχρι τώρα για να δούμε την τέχνη είναι απαρχαιωμένα.
0

ΤΟ ΑΛΛΟΚΟΤΟ (WEIRD) είναι μια αίσθηση που προκαλείται εκεί όπου συναντιούνται δύο ή περισσότεροι κόσμοι οι οποίοι είναι ασύνδετοι, που «δεν ανήκουν μαζί». Το απόκοσμο (eerie) είναι μια αίσθηση που δημιουργείται είτε όταν υπάρχει κάτι εκεί που δεν θα έπρεπε να υπάρχει τίποτα είτε όταν δεν υπάρχει τίποτα εκεί που θα έπρεπε να υπάρχει κάτι.

Ο Μαρκ Φίσερ διερευνά αυτές τις δύο αισθήσεις/καταστάσεις μέσα από πολιτιστικά παραδείγματα ή καλλιτεχνικά έργα από τον χώρο της λογοτεχνίας, της μουσικής, του κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Μολονότι όλα τα έργα που παρουσιάζει βρίσκονται στον χώρο της μεταφυσικής, του τρόμου και της επιστημονικής φαντασίας, μας λέει ‒και το αποδεικνύει‒ ότι το αλλόκοτο και το απόκοσμο δεν είναι απαραίτητο να σχετίζονται πάντα με τη δυσφορία και τον τρόμο. «Τα πειραματικά έργα τέχνης συχνά μας προκαλούν μια αίσθηση του αλλόκοτου», γράφει. Αυτή η αίσθηση έχει σχέση με το καινούργιο. Το αλλόκοτο μας προειδοποιεί ότι οι έννοιες και τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε μέχρι τώρα για να δούμε την τέχνη είναι απαρχαιωμένα.

Τα βιβλία του μας ανοίγουν δρόμους για να δούμε νέες πραγματικότητες, να σχεδιάσουμε νέες διαδρομές, χρησιμοποιώντας ως υλικό στοχασμού παραδείγματα από την τέχνη και την ποπ κουλτούρα.

Αυτή η συνάντηση, λοιπόν, με το αλλόκοτο έργο τέχνης, όσο δυσάρεστη κι αν είναι, δεν παύει να μας δημιουργεί την ευχαρίστηση μιας νέας γνώσης. Το απόκοσμο, που μπορεί να προκαλείται από τα σαστισμένα μάτια ενός ανθρώπου με αμνησία, από το αν βρεθούμε σ’ ένα ερημωμένο και εγκαταλελειμμένο χωριό ή μέσα σ’ έναν κύκλο μεγαλίθων (στο Στόουνχετζ ή στον Βόλακα της Τήνου), μας βοηθάει να αποδράσουμε από την καθημερινότητα, από αυτό που θεωρείται πραγματικότητα. Έτσι ερμηνεύεται η παράξενη έλξη που ασκεί το απόκοσμο στους ανθρώπους.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Μαρκ Φίσερ, Το αλλόκοτο και το απόκοσμο, Μτφρ.: Αλέξανδρος Παπαγεωργίου, Εκδόσεις Αντίποδες

Το βιβλίο του Φίσερ εκδόθηκε στη Βρετανία το 2017, λίγο μετά την αυτοκτονία του συγγραφέα, που έπασχε από κατάθλιψη. Ο Μαρκ Φίσερ, που είχε γεννηθεί το 1968, δεν κατόρθωσε τελικά στον προσωπικό του βίο να βρει τον εναλλακτικό τρόπο, που πάντα τον έψαχνε στα βιβλία του και στη δράση του, και μια νέα (πολιτική) αυτοπεποίθηση που θα τον κρατούσε στη ζωή. Παρ’ όλα αυτά, τα βιβλία του μας ανοίγουν δρόμους για να δούμε νέες πραγματικότητες, να σχεδιάσουμε νέες διαδρομές, χρησιμοποιώντας ως υλικό στοχασμού παραδείγματα από την τέχνη και την ποπ κουλτούρα.

Παιδί της εργατικής τάξης, ο Μαρκ Φίσερ κατόρθωσε να ξεπεράσει τα στεγανά της ιεραρχημένης βρετανικής κοινωνίας και εξελίχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς πολιτικής φιλοσοφίας και πολιτισμικής κριτικής, πατώντας πάνω στον Φρόιντ, στον Λακάν, στον Αλτουσέρ, στον Ντεριντά, στον Ζιλ Ντελέζ, στον Γκουαταρί, στον Ζίζεκ. Γράφοντας για μουσική, ταινίες, ποδόσφαιρο και τη σχέση τους με την πολιτική, παρήγαγε έναν συστηματικό ριζοσπαστικό πολιτικό λόγο που σήμερα, έξι χρόνια μετά την αυτοκτονία του, τον διατηρεί στην πρώτη γραμμή των στοχαστών. Ίσως σήμερα περισσότερο επιδραστικό.

Πριν από το Αλλόκοτο και το απόκοσμο, το βιβλίο που τον έκανε ευρύτερα γνωστό ήταν το Καπιταλιστικός Ρεαλισμός: Υπάρχει εναλλακτική;, που είχε κυκλοφορήσει το 2009 στα αγγλικά, δηλαδή στην αρχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης, και στα ελληνικά το 2015 (εκδόσεις futura). Σ’ αυτό το βιβλίο ο Φίσερ λέει ότι η σύγχρονη κουλτούρα έχει σταματήσει να φαντάζεται εναλλακτικές προοπτικές έναντι του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και ότι η παγιωμένη άποψη πως όλες οι αλλαγές πρέπει να γίνονται εντός του συστήματος δεν εμφανίζει καμία ρωγμή. Αυτή η πραγματικότητα οδηγεί σε έναν «καταθλιπτικό ευδαιμονισμό», σε ένα depressive hedonia, όπως έγραφε. Πάντως, το βιβλίο του Το αλλόκοτο και το απόκοσμο μας βοηθάει να δημιουργήσουμε ρωγμές, να κινηθούμε πέρα από την κοινή λογική, με τη βοήθεια όχι mega-θεωριών αλλά με τα παραδείγματα της τέχνης.

Στην περιοχή του αλλόκοτου ο Μαρκ Φίσερ εξετάζει βιβλία και κείμενα του Λάβκραφτ, του Χ.Τζ. Γουέλς, του Τιμ Πάουερς και του Φίλιπ Ντικ. Εξετάζει επίσης τη μουσική του ποστ-πανκ συγκροτήματος The Fall αλλά και ταινίες του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ και του Ντέιβιντ Λιντς. Μάλιστα συνεξετάζει, στο ίδιο κείμενο, τον Φασμπίντερ με τον Φίλιπ Ντικ για να δείξει το αλλόκοτο της προσομοίωσης, του κατασκευασμένου ρεαλισμού ή του ότι είμαστε αυτό που μας θεωρούν οι άλλοι.

Στην περιοχή του απόκοσμου ο Φίσερ εξετάζει κείμενα της Δάφνης ντι Μοριέ και του Κρίστοφερ Πριστ, του Μ.Π. Τζέιμς, του Άλαν Γκάρνερ, της Μάργκαρετ Άτγουντ, της Τζόαν Λίντσεϊ, μουσική του Μπράιαν Ίνο, ταινίες του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, του Αντρέι Ταρκόφσκι, του Κρίστοφερ Νόλαν, του Τζόναθαν Γκλέιζερ και τηλεοπτικά σενάρια του Νάιτζελ Νιλ.

To αλλόκοτο προκύπτει από τις αλλαγές στη δομή του χρόνου και την παραμόρφωσή του από τα ταξίδια στον χρόνο, από το γκροτέσκο, από τη σχέση του ονείρου με την πραγματικότητα. Το απόκοσμο προκύπτει από την επιρροή οντοτήτων ή αντικειμένων που δεν θα έπρεπε να έχουν αναστοχαστική ικανότητα, από τα κενά μνήμης, από ερημικά τοπία, από φαντάσματα, από εξωγήινα ίχνη, από γεωλογικές ανωμαλίες κ.ά.

Η μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαγεωργίου είναι εξαιρετική και στηρίζεται στη γνώση του για το αντικείμενο αλλά και για τον συγγραφέα. Στο επίμετρο του βιβλίου φανερώνει αυτή την αυτοβιογραφική σχέση του με τον Μαρκ Φίσερ. Γράφει, δείχνοντας την καταγωγή αυτής της σχέσης: «Αγάπησα τον Φίσερ πρώτα ως μπλόγκερ και έπειτα ως συγγραφέα. Ή μάλλον, για να είμαι πιο ακριβής, αγάπησα τον Φίσερ μέσα από την ιδιαίτερη συγγραφική πρακτική που συνιστά το μπλόγκινγκ». Ο Παπαγεωργίου αναφέρεται στο μπλογκ k-punk που ο Φίσερ άρχισε να γράφει ανώνυμα το 2003 και γρήγορα εξελίχθηκε σε μέσο για την πολιτισμική κριτική στα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα.

Για την ελληνική έκδοση έχει γράψει έναν εξαιρετικό πρόλογο ο συγγραφέας και φωτογράφος Ματ Κούχουν, επίγονος του Φίσερ και από τους ανθρώπους που συντηρούν και διατηρούν σήμερα το έργο του.

*Βιβλία που παρουσιάζει και αναλύει ο Μαρκ Φίσερ και έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά:

Χ.Β. Λάβκραφτ

Το κάλεσμα του Κθούλου
εκδόσεις Δώμα

Στα βουνά της τρέλας
εκδόσεις Οξύ

Η σκιά πέρα από το χρόνο
εκδόσεις Αίολος

Χ.Τζ. Γουέλς

Η μηχανή του χρόνου
(όπου περιλαμβάνεται «Η πόρτα στον τοίχο)

εκδόσεις Αρχέτυπο

Φίλιπ Κ. Ντικ

Ασύνδετος χρόνος
εκδόσεις PARSEC

Δάφνη ντι Μοριέ

Έρχεται κακοκαιρία
(αγγλικός τίτλος Don’t look now and other stories)

εκδόσεις Μελάνι

Μ.Ρ. Τζέιμς

Ιστορίες φαντασμάτων ενός αρχαιοδίφη
(όπου περιλαμβάνεται η ιστορία «Αρκεί να σφυρίξεις και θα ’ρθω σε σένα, παλικάρι μου»)

εκδόσεις Ars Nocturna

Μάργκαρετ Άτγουντ

Όρυξ και Κρέικ
εκδόσεις Ψυχογιός

Ανάδυση
εκδόσεις Εστία

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ