«Απόψε δεν έχουμε φίλους»: Η Σοφία Νικολαΐδου βουτά στις παθογένειες της Ελλάδας

Σοφία Νικολαΐδου «Απόψε δεν έχουμε φίλους» Facebook Twitter
Η συγγραφέας Σοφία Νικολαΐδου. Φωτ.: Γιάννης Τόμτσης/LIFO
0

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, 8 Δεκεμβρίου 2008. Απέξω, πέτρες, μολότοφ, καπνογόνα. Μέσα στο κτίριο, ξεκοιλιασμένα ντουλάπια, σπασμένοι υπολογιστές, βιβλία παραδομένα στις φλόγες, αλαλαγμοί. «Να καεί, να καεί, το μπουρδέλο η σχολή». Ένα ετερόκλητο πλήθος –«χουλιγκάνια, Γεωργιανοί, γυφτάκια, αδέσποτοι, ξαναμμένα αστόπαιδα»– ανεβοκατεβαίνει τη μεγάλη σκάλα. Κι ανάμεσά τους, με το κασκόλ του τυλιγμένο στο κεφάλι, παλλόμενος από αντιφατικά συναισθήματα, ένας μεσήλικας που περίμενε χρόνια αυτήν τη στιγμή…

Ο «παππούς», όπως τον αποκαλούν οι εξεγερμένοι νεολαίοι, ονομάζεται Μαρίνος Σουκιούρογλου, έχει στο γραφείο του καταχωνιασμένη μια αιρετική διατριβή για τον ελληνικό δωσιλογισμό επί Κατοχής, εξαιτίας της οποίας είχε εξοβελιστεί από το Τμήμα Ιστορίας του ΑΠΘ, και είναι ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος της Σοφίας Νικολαΐδου «Απόψε δεν έχουμε φίλους» (Μεταίχμιο, 2010). Ενός βιβλίου που ανοίγει και κλείνει με εικόνες βανδαλισμών από τα επεισόδια του Δεκεμβρίου του 2008, αλλά εστιάζει σε παλιότερες περιόδους, με τη φιλοδοξία ν’ αναδείξει τις ρίζες της παθογένειας που ταλανίζει ακόμα την πολιτική και την πνευματική μας ζωή.

Με όχημα την διατριβή του κεντρικού ήρωα, στο «Απόψε δεν έχουμε φίλους» συναντάμε έναν εσμό από δωσίλογους και μαυραγορίτες που όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αλλά και συνταξιοδοτήθηκαν ως αντιστασιακοί.

Με επίκεντρο τη γενέτειρά της, η Θεσσαλονικιά πεζογράφος επιστρέφει εναλλάξ πότε στη δεκαετία του ΄80 (από τη θριαμβευτική άνοδο του Ανδρέα Παπανδρέου στην εξουσία έως τ’ απόνερα του σκανδάλου Κοσκωτά) και πότε στην περίοδο 1934-1944, τις αγριότητες και τα «μυστικά» της οποίας άντλησε από πρόσφατες μελέτες ιστορικών όπως ο Χάνγκερ Φλάισερ και ο Στράτος Δορδανάς.

Και στήνοντας ένα μωσαϊκό από τρεις διαδοχικές γενιές Ελλήνων που «προσπαθούν να ζήσουν τη ζωή τους ενώ η Ιστορία δείχνει τα δόντια της» –γόνους προσφύγων από τον Πόντο ή τη Μικρά Ασία, χριστιανούς και εβραίους, καραμανλικούς και παπανδρεϊκούς, λούμπεν και αστούς, αγράμματους και καλλιεργημένους, θύματα των περιστάσεων αλλά και εγκληματίες– επιχειρεί ν’ αναδείξει δύο θέματα κυρίως: τους μηχανισμούς λειτουργίας ενός εξουσιαστικού μηχανισμού όπως είναι το ελληνικό πανεπιστήμιο και το πώς γράφεται και διδάσκεται η Ιστορία, σε μια χώρα που διστάζει ν’ αναμετρηθεί με το σκοτεινό της παρελθόν.

ΑΠΟΨΕ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΦΙΛΟΥΣ
Σοφία Νικολαϊδου, «Απόψε δεν έχουμε φίλους», εκδόσεις Μεταίχμιο

Με όχημα τη διατριβή του κεντρικού ήρωα, στο «Απόψε δεν έχουμε φίλους» συναντάμε έναν εσμό από δωσίλογους και μαυραγορίτες που όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αλλά και συνταξιοδοτήθηκαν ως αντιστασιακοί, όπως και γερμανοτραφείς πανεπιστημιακούς που έστελναν επιστολές όλο δέος προς τον Χίτλερ, συνεχίζοντας ως τα βαθιά τους γεράματα να προβάρουν στον καθρέφτη τη γερμανική στολή.

Η επιμονή ωστόσο του Σοκιούλογλου ν’ ανατρέψει με την έρευνά του έναν «από τους μεγαλύτερους μύθους της ελληνικής ιστοριογραφίας», δείχνοντας πως στις τάξεις των Ταγμάτων Ασφαλείας υπήρχε κάθε καρυδιάς καρύδι –όχι μόνον δεξιοί αλλά και αποστάτες της αριστεράς, βενιζελικοί και ανένταχτοι ουδετερόφιλοι, όχι μόνον λαϊκός κόσμος αλλά και διανοούμενοι γλωσσομαθείς– θα είναι για τον ίδιο καταστροφική.

Οι σχέσεις του υποψήφιου διδάκτορα με το ακαδημαϊκό κατεστημένο, όπως είχε αρχίσει να διαμορφώνεται στις πρώτες κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, παρουσιάζονται ανάγλυφα από την Νικολαΐδου, η οποία φιλοτεχνεί παράλληλα μια πινακοθήκη με πορτρέτα πανεπιστημιακών καθηγητών: επιστήμονες ολκής αλλά και αριβίστες, προικισμένους δασκάλους σε αγαστή συνεργασία με τους φοιτητοπατέρες, φτωχόπαιδια του κατηχητικού που αναρριχήθηκαν κοινωνικά παίζοντας στα δάχτυλα τους κανόνες του δούναι και λαβείν.

Και γύρω τους, παιδιά, γαλουχημένα από γιαγιάδες που μόνο τη μόρφωση είχαν σε υπόληψη, να μαθητεύουν στην παπαγαλία και τον κακώς εννοούμενο συνδικαλισμό… Από αυτά τα παιδιά προέρχονται κι εκείνα που καταφεύγουν στη βία και το κάψιμο των τυπωμένων σελίδων, μοιάζει να λέει η συγγραφέας, σ’ ένα μυθιστόρημα που υπερασπίζεται την παιδεία ως το πιο πολύτιμο αγαθό. 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Να σπουδάσεις παιδάκι μου, να γίνεις άνθρωπος!»

Βιβλίο / Σοφία Νικολαΐδου: «Να σπουδάσεις παιδάκι μου, να γίνεις άνθρωπος!»

Η συγγραφέας Σοφία Νικολαΐδου μιλά για το «ελληνικό όνειρο» και για τη σημασία που είχε επί σειρά γενεών, και ακόμα τη διατηρεί, η απόκτηση ενός «χαρτιού» ως εχέγγυο προκοπής, με αφορμή το νέο της βιβλίο-ντοκουμέντο «Το χρυσό βραχιόλι» (εκδ. Μεταίχμιο).
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χαρτογραφώντας τη νέα ελληνική λογοτεχνία

Ρεπορτάζ / Η άνθηση της νέας ελληνικής πεζογραφίας: μια χαρτογράφηση

Για έναν πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα τα πράγματα δεν είναι καθόλου ρόδινα στην Ελλάδα. Ωστόσο, από το 2010 μέχρι σήμερα οι νέοι πεζογράφοι έχουν κυκλοφορήσει λογοτεχνικά «διαμάντια» που σε πολλές περιπτώσεις έχουν μείνει στην αφάνεια.
M. HULOT

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ