«Απόψε δεν έχουμε φίλους»: Η Σοφία Νικολαΐδου βουτά στις παθογένειες της Ελλάδας

Σοφία Νικολαΐδου «Απόψε δεν έχουμε φίλους» Facebook Twitter
Η συγγραφέας Σοφία Νικολαΐδου. Φωτ.: Γιάννης Τόμτσης/LIFO
0

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, 8 Δεκεμβρίου 2008. Απέξω, πέτρες, μολότοφ, καπνογόνα. Μέσα στο κτίριο, ξεκοιλιασμένα ντουλάπια, σπασμένοι υπολογιστές, βιβλία παραδομένα στις φλόγες, αλαλαγμοί. «Να καεί, να καεί, το μπουρδέλο η σχολή». Ένα ετερόκλητο πλήθος –«χουλιγκάνια, Γεωργιανοί, γυφτάκια, αδέσποτοι, ξαναμμένα αστόπαιδα»– ανεβοκατεβαίνει τη μεγάλη σκάλα. Κι ανάμεσά τους, με το κασκόλ του τυλιγμένο στο κεφάλι, παλλόμενος από αντιφατικά συναισθήματα, ένας μεσήλικας που περίμενε χρόνια αυτήν τη στιγμή…

Ο «παππούς», όπως τον αποκαλούν οι εξεγερμένοι νεολαίοι, ονομάζεται Μαρίνος Σουκιούρογλου, έχει στο γραφείο του καταχωνιασμένη μια αιρετική διατριβή για τον ελληνικό δωσιλογισμό επί Κατοχής, εξαιτίας της οποίας είχε εξοβελιστεί από το Τμήμα Ιστορίας του ΑΠΘ, και είναι ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος της Σοφίας Νικολαΐδου «Απόψε δεν έχουμε φίλους» (Μεταίχμιο, 2010). Ενός βιβλίου που ανοίγει και κλείνει με εικόνες βανδαλισμών από τα επεισόδια του Δεκεμβρίου του 2008, αλλά εστιάζει σε παλιότερες περιόδους, με τη φιλοδοξία ν’ αναδείξει τις ρίζες της παθογένειας που ταλανίζει ακόμα την πολιτική και την πνευματική μας ζωή.

Με όχημα την διατριβή του κεντρικού ήρωα, στο «Απόψε δεν έχουμε φίλους» συναντάμε έναν εσμό από δωσίλογους και μαυραγορίτες που όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αλλά και συνταξιοδοτήθηκαν ως αντιστασιακοί.

Με επίκεντρο τη γενέτειρά της, η Θεσσαλονικιά πεζογράφος επιστρέφει εναλλάξ πότε στη δεκαετία του ΄80 (από τη θριαμβευτική άνοδο του Ανδρέα Παπανδρέου στην εξουσία έως τ’ απόνερα του σκανδάλου Κοσκωτά) και πότε στην περίοδο 1934-1944, τις αγριότητες και τα «μυστικά» της οποίας άντλησε από πρόσφατες μελέτες ιστορικών όπως ο Χάνγκερ Φλάισερ και ο Στράτος Δορδανάς.

Και στήνοντας ένα μωσαϊκό από τρεις διαδοχικές γενιές Ελλήνων που «προσπαθούν να ζήσουν τη ζωή τους ενώ η Ιστορία δείχνει τα δόντια της» –γόνους προσφύγων από τον Πόντο ή τη Μικρά Ασία, χριστιανούς και εβραίους, καραμανλικούς και παπανδρεϊκούς, λούμπεν και αστούς, αγράμματους και καλλιεργημένους, θύματα των περιστάσεων αλλά και εγκληματίες– επιχειρεί ν’ αναδείξει δύο θέματα κυρίως: τους μηχανισμούς λειτουργίας ενός εξουσιαστικού μηχανισμού όπως είναι το ελληνικό πανεπιστήμιο και το πώς γράφεται και διδάσκεται η Ιστορία, σε μια χώρα που διστάζει ν’ αναμετρηθεί με το σκοτεινό της παρελθόν.

ΑΠΟΨΕ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΦΙΛΟΥΣ
Σοφία Νικολαϊδου, «Απόψε δεν έχουμε φίλους», εκδόσεις Μεταίχμιο

Με όχημα τη διατριβή του κεντρικού ήρωα, στο «Απόψε δεν έχουμε φίλους» συναντάμε έναν εσμό από δωσίλογους και μαυραγορίτες που όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αλλά και συνταξιοδοτήθηκαν ως αντιστασιακοί, όπως και γερμανοτραφείς πανεπιστημιακούς που έστελναν επιστολές όλο δέος προς τον Χίτλερ, συνεχίζοντας ως τα βαθιά τους γεράματα να προβάρουν στον καθρέφτη τη γερμανική στολή.

Η επιμονή ωστόσο του Σοκιούλογλου ν’ ανατρέψει με την έρευνά του έναν «από τους μεγαλύτερους μύθους της ελληνικής ιστοριογραφίας», δείχνοντας πως στις τάξεις των Ταγμάτων Ασφαλείας υπήρχε κάθε καρυδιάς καρύδι –όχι μόνον δεξιοί αλλά και αποστάτες της αριστεράς, βενιζελικοί και ανένταχτοι ουδετερόφιλοι, όχι μόνον λαϊκός κόσμος αλλά και διανοούμενοι γλωσσομαθείς– θα είναι για τον ίδιο καταστροφική.

Οι σχέσεις του υποψήφιου διδάκτορα με το ακαδημαϊκό κατεστημένο, όπως είχε αρχίσει να διαμορφώνεται στις πρώτες κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, παρουσιάζονται ανάγλυφα από την Νικολαΐδου, η οποία φιλοτεχνεί παράλληλα μια πινακοθήκη με πορτρέτα πανεπιστημιακών καθηγητών: επιστήμονες ολκής αλλά και αριβίστες, προικισμένους δασκάλους σε αγαστή συνεργασία με τους φοιτητοπατέρες, φτωχόπαιδια του κατηχητικού που αναρριχήθηκαν κοινωνικά παίζοντας στα δάχτυλα τους κανόνες του δούναι και λαβείν.

Και γύρω τους, παιδιά, γαλουχημένα από γιαγιάδες που μόνο τη μόρφωση είχαν σε υπόληψη, να μαθητεύουν στην παπαγαλία και τον κακώς εννοούμενο συνδικαλισμό… Από αυτά τα παιδιά προέρχονται κι εκείνα που καταφεύγουν στη βία και το κάψιμο των τυπωμένων σελίδων, μοιάζει να λέει η συγγραφέας, σ’ ένα μυθιστόρημα που υπερασπίζεται την παιδεία ως το πιο πολύτιμο αγαθό. 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Να σπουδάσεις παιδάκι μου, να γίνεις άνθρωπος!»

Βιβλίο / Σοφία Νικολαΐδου: «Να σπουδάσεις παιδάκι μου, να γίνεις άνθρωπος!»

Η συγγραφέας Σοφία Νικολαΐδου μιλά για το «ελληνικό όνειρο» και για τη σημασία που είχε επί σειρά γενεών, και ακόμα τη διατηρεί, η απόκτηση ενός «χαρτιού» ως εχέγγυο προκοπής, με αφορμή το νέο της βιβλίο-ντοκουμέντο «Το χρυσό βραχιόλι» (εκδ. Μεταίχμιο).
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χαρτογραφώντας τη νέα ελληνική λογοτεχνία

Ρεπορτάζ / Η άνθηση της νέας ελληνικής πεζογραφίας: μια χαρτογράφηση

Για έναν πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα τα πράγματα δεν είναι καθόλου ρόδινα στην Ελλάδα. Ωστόσο, από το 2010 μέχρι σήμερα οι νέοι πεζογράφοι έχουν κυκλοφορήσει λογοτεχνικά «διαμάντια» που σε πολλές περιπτώσεις έχουν μείνει στην αφάνεια.
M. HULOT

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Στα τέσσερα»: Το μυθιστόρημα για την ερωτική περιπλάνηση μιας γυναίκας στη μέση ηλικία είναι η λογοτεχνική επιτυχία της χρονιάς

Βιβλίο / «Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

«Κάποιες το λάτρεψαν, άλλες το σιχάθηκαν»: Το βιβλίο της Miranda July για την ερωτική περιπλάνηση μιας γυναίκας στη μέση ηλικία που χαρακτηρίστηκε ως «το πρώτο μεγάλο μυθιστόρημα για την περιεμμηνόπαυση», είναι η λογοτεχνική επιτυχία της χρονιάς.
THE LIFO TEAM
Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Βιβλίο / Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Τα πολυσυζητημένα ημερολόγια της Χάισμιθ αποκαλύπτουν κρυφές σκέψεις της συγγραφέως του «Ταλαντούχου κύριου Ρίπλεϊ», τους άγνωστους έρωτες και την εξάρτησή της από τη γραφή και το αλκοόλ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής και της επιτυχίας της»

Βιβλίο / Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής της»

Από τη Βαβυλώνα ως την Αθήνα, ο διάσημος ιστορικός και συγγραφέας βλέπει τις πόλεις ως ζωντανούς οργανισμούς, όπου η ιστορία γράφεται από τους ανθρώπους και όχι από τα κτίρια – με δημόσιες διεκδικήσεις και αντιστάσεις στο gentrification.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
10 βιβλία που διαπνέονται από 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Βιβλίο / 10 βιβλία για 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Δεν είναι λίγα τα βιβλία που ξεδίπλωσαν και ενίοτε αποθέωσαν κρυφές ή φανερές μεριές της Ελλάδας και κατέληξαν να γίνουν συνώνυμα συγκεκριμένων τόπων. Από τις ονειρικές, σχεδόν ψυχεδελικές Σπέτσες στον Μάγο του Φόουλς μέχρι τη Μάνη του Φέρμορ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ / Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

Ο Αυτοκράτορας της Χαράς είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ιστορίες απλών ανθρώπων που τις σχέσεις τους ορίζουν η καλοσύνη και η αλληλεγγύη. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ένας από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της γενιάς του μιλάει για τη λογοτεχνία, τους ήρωές του, την queer ταυτότητα και την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αμερική του Τραμπ σε μια συνέντευξη-ποταμό.
M. HULOT
Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ