«Απόψε δεν έχουμε φίλους»: Η Σοφία Νικολαΐδου βουτά στις παθογένειες της Ελλάδας

Σοφία Νικολαΐδου «Απόψε δεν έχουμε φίλους» Facebook Twitter
Η συγγραφέας Σοφία Νικολαΐδου. Φωτ.: Γιάννης Τόμτσης/LIFO
0

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, 8 Δεκεμβρίου 2008. Απέξω, πέτρες, μολότοφ, καπνογόνα. Μέσα στο κτίριο, ξεκοιλιασμένα ντουλάπια, σπασμένοι υπολογιστές, βιβλία παραδομένα στις φλόγες, αλαλαγμοί. «Να καεί, να καεί, το μπουρδέλο η σχολή». Ένα ετερόκλητο πλήθος –«χουλιγκάνια, Γεωργιανοί, γυφτάκια, αδέσποτοι, ξαναμμένα αστόπαιδα»– ανεβοκατεβαίνει τη μεγάλη σκάλα. Κι ανάμεσά τους, με το κασκόλ του τυλιγμένο στο κεφάλι, παλλόμενος από αντιφατικά συναισθήματα, ένας μεσήλικας που περίμενε χρόνια αυτήν τη στιγμή…

Ο «παππούς», όπως τον αποκαλούν οι εξεγερμένοι νεολαίοι, ονομάζεται Μαρίνος Σουκιούρογλου, έχει στο γραφείο του καταχωνιασμένη μια αιρετική διατριβή για τον ελληνικό δωσιλογισμό επί Κατοχής, εξαιτίας της οποίας είχε εξοβελιστεί από το Τμήμα Ιστορίας του ΑΠΘ, και είναι ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος της Σοφίας Νικολαΐδου «Απόψε δεν έχουμε φίλους» (Μεταίχμιο, 2010). Ενός βιβλίου που ανοίγει και κλείνει με εικόνες βανδαλισμών από τα επεισόδια του Δεκεμβρίου του 2008, αλλά εστιάζει σε παλιότερες περιόδους, με τη φιλοδοξία ν’ αναδείξει τις ρίζες της παθογένειας που ταλανίζει ακόμα την πολιτική και την πνευματική μας ζωή.

Με όχημα την διατριβή του κεντρικού ήρωα, στο «Απόψε δεν έχουμε φίλους» συναντάμε έναν εσμό από δωσίλογους και μαυραγορίτες που όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αλλά και συνταξιοδοτήθηκαν ως αντιστασιακοί.

Με επίκεντρο τη γενέτειρά της, η Θεσσαλονικιά πεζογράφος επιστρέφει εναλλάξ πότε στη δεκαετία του ΄80 (από τη θριαμβευτική άνοδο του Ανδρέα Παπανδρέου στην εξουσία έως τ’ απόνερα του σκανδάλου Κοσκωτά) και πότε στην περίοδο 1934-1944, τις αγριότητες και τα «μυστικά» της οποίας άντλησε από πρόσφατες μελέτες ιστορικών όπως ο Χάνγκερ Φλάισερ και ο Στράτος Δορδανάς.

Και στήνοντας ένα μωσαϊκό από τρεις διαδοχικές γενιές Ελλήνων που «προσπαθούν να ζήσουν τη ζωή τους ενώ η Ιστορία δείχνει τα δόντια της» –γόνους προσφύγων από τον Πόντο ή τη Μικρά Ασία, χριστιανούς και εβραίους, καραμανλικούς και παπανδρεϊκούς, λούμπεν και αστούς, αγράμματους και καλλιεργημένους, θύματα των περιστάσεων αλλά και εγκληματίες– επιχειρεί ν’ αναδείξει δύο θέματα κυρίως: τους μηχανισμούς λειτουργίας ενός εξουσιαστικού μηχανισμού όπως είναι το ελληνικό πανεπιστήμιο και το πώς γράφεται και διδάσκεται η Ιστορία, σε μια χώρα που διστάζει ν’ αναμετρηθεί με το σκοτεινό της παρελθόν.

ΑΠΟΨΕ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΦΙΛΟΥΣ
Σοφία Νικολαϊδου, «Απόψε δεν έχουμε φίλους», εκδόσεις Μεταίχμιο

Με όχημα τη διατριβή του κεντρικού ήρωα, στο «Απόψε δεν έχουμε φίλους» συναντάμε έναν εσμό από δωσίλογους και μαυραγορίτες που όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αλλά και συνταξιοδοτήθηκαν ως αντιστασιακοί, όπως και γερμανοτραφείς πανεπιστημιακούς που έστελναν επιστολές όλο δέος προς τον Χίτλερ, συνεχίζοντας ως τα βαθιά τους γεράματα να προβάρουν στον καθρέφτη τη γερμανική στολή.

Η επιμονή ωστόσο του Σοκιούλογλου ν’ ανατρέψει με την έρευνά του έναν «από τους μεγαλύτερους μύθους της ελληνικής ιστοριογραφίας», δείχνοντας πως στις τάξεις των Ταγμάτων Ασφαλείας υπήρχε κάθε καρυδιάς καρύδι –όχι μόνον δεξιοί αλλά και αποστάτες της αριστεράς, βενιζελικοί και ανένταχτοι ουδετερόφιλοι, όχι μόνον λαϊκός κόσμος αλλά και διανοούμενοι γλωσσομαθείς– θα είναι για τον ίδιο καταστροφική.

Οι σχέσεις του υποψήφιου διδάκτορα με το ακαδημαϊκό κατεστημένο, όπως είχε αρχίσει να διαμορφώνεται στις πρώτες κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, παρουσιάζονται ανάγλυφα από την Νικολαΐδου, η οποία φιλοτεχνεί παράλληλα μια πινακοθήκη με πορτρέτα πανεπιστημιακών καθηγητών: επιστήμονες ολκής αλλά και αριβίστες, προικισμένους δασκάλους σε αγαστή συνεργασία με τους φοιτητοπατέρες, φτωχόπαιδια του κατηχητικού που αναρριχήθηκαν κοινωνικά παίζοντας στα δάχτυλα τους κανόνες του δούναι και λαβείν.

Και γύρω τους, παιδιά, γαλουχημένα από γιαγιάδες που μόνο τη μόρφωση είχαν σε υπόληψη, να μαθητεύουν στην παπαγαλία και τον κακώς εννοούμενο συνδικαλισμό… Από αυτά τα παιδιά προέρχονται κι εκείνα που καταφεύγουν στη βία και το κάψιμο των τυπωμένων σελίδων, μοιάζει να λέει η συγγραφέας, σ’ ένα μυθιστόρημα που υπερασπίζεται την παιδεία ως το πιο πολύτιμο αγαθό. 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Να σπουδάσεις παιδάκι μου, να γίνεις άνθρωπος!»

Βιβλίο / Σοφία Νικολαΐδου: «Να σπουδάσεις παιδάκι μου, να γίνεις άνθρωπος!»

Η συγγραφέας Σοφία Νικολαΐδου μιλά για το «ελληνικό όνειρο» και για τη σημασία που είχε επί σειρά γενεών, και ακόμα τη διατηρεί, η απόκτηση ενός «χαρτιού» ως εχέγγυο προκοπής, με αφορμή το νέο της βιβλίο-ντοκουμέντο «Το χρυσό βραχιόλι» (εκδ. Μεταίχμιο).
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χαρτογραφώντας τη νέα ελληνική λογοτεχνία

Ρεπορτάζ / Η άνθηση της νέας ελληνικής πεζογραφίας: μια χαρτογράφηση

Για έναν πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα τα πράγματα δεν είναι καθόλου ρόδινα στην Ελλάδα. Ωστόσο, από το 2010 μέχρι σήμερα οι νέοι πεζογράφοι έχουν κυκλοφορήσει λογοτεχνικά «διαμάντια» που σε πολλές περιπτώσεις έχουν μείνει στην αφάνεια.
M. HULOT

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ