«Απόψε δεν έχουμε φίλους»: Η Σοφία Νικολαΐδου βουτά στις παθογένειες της Ελλάδας

Σοφία Νικολαΐδου «Απόψε δεν έχουμε φίλους» Facebook Twitter
Η συγγραφέας Σοφία Νικολαΐδου. Φωτ.: Γιάννης Τόμτσης/LIFO
0

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, 8 Δεκεμβρίου 2008. Απέξω, πέτρες, μολότοφ, καπνογόνα. Μέσα στο κτίριο, ξεκοιλιασμένα ντουλάπια, σπασμένοι υπολογιστές, βιβλία παραδομένα στις φλόγες, αλαλαγμοί. «Να καεί, να καεί, το μπουρδέλο η σχολή». Ένα ετερόκλητο πλήθος –«χουλιγκάνια, Γεωργιανοί, γυφτάκια, αδέσποτοι, ξαναμμένα αστόπαιδα»– ανεβοκατεβαίνει τη μεγάλη σκάλα. Κι ανάμεσά τους, με το κασκόλ του τυλιγμένο στο κεφάλι, παλλόμενος από αντιφατικά συναισθήματα, ένας μεσήλικας που περίμενε χρόνια αυτήν τη στιγμή…

Ο «παππούς», όπως τον αποκαλούν οι εξεγερμένοι νεολαίοι, ονομάζεται Μαρίνος Σουκιούρογλου, έχει στο γραφείο του καταχωνιασμένη μια αιρετική διατριβή για τον ελληνικό δωσιλογισμό επί Κατοχής, εξαιτίας της οποίας είχε εξοβελιστεί από το Τμήμα Ιστορίας του ΑΠΘ, και είναι ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος της Σοφίας Νικολαΐδου «Απόψε δεν έχουμε φίλους» (Μεταίχμιο, 2010). Ενός βιβλίου που ανοίγει και κλείνει με εικόνες βανδαλισμών από τα επεισόδια του Δεκεμβρίου του 2008, αλλά εστιάζει σε παλιότερες περιόδους, με τη φιλοδοξία ν’ αναδείξει τις ρίζες της παθογένειας που ταλανίζει ακόμα την πολιτική και την πνευματική μας ζωή.

Με όχημα την διατριβή του κεντρικού ήρωα, στο «Απόψε δεν έχουμε φίλους» συναντάμε έναν εσμό από δωσίλογους και μαυραγορίτες που όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αλλά και συνταξιοδοτήθηκαν ως αντιστασιακοί.

Με επίκεντρο τη γενέτειρά της, η Θεσσαλονικιά πεζογράφος επιστρέφει εναλλάξ πότε στη δεκαετία του ΄80 (από τη θριαμβευτική άνοδο του Ανδρέα Παπανδρέου στην εξουσία έως τ’ απόνερα του σκανδάλου Κοσκωτά) και πότε στην περίοδο 1934-1944, τις αγριότητες και τα «μυστικά» της οποίας άντλησε από πρόσφατες μελέτες ιστορικών όπως ο Χάνγκερ Φλάισερ και ο Στράτος Δορδανάς.

Και στήνοντας ένα μωσαϊκό από τρεις διαδοχικές γενιές Ελλήνων που «προσπαθούν να ζήσουν τη ζωή τους ενώ η Ιστορία δείχνει τα δόντια της» –γόνους προσφύγων από τον Πόντο ή τη Μικρά Ασία, χριστιανούς και εβραίους, καραμανλικούς και παπανδρεϊκούς, λούμπεν και αστούς, αγράμματους και καλλιεργημένους, θύματα των περιστάσεων αλλά και εγκληματίες– επιχειρεί ν’ αναδείξει δύο θέματα κυρίως: τους μηχανισμούς λειτουργίας ενός εξουσιαστικού μηχανισμού όπως είναι το ελληνικό πανεπιστήμιο και το πώς γράφεται και διδάσκεται η Ιστορία, σε μια χώρα που διστάζει ν’ αναμετρηθεί με το σκοτεινό της παρελθόν.

ΑΠΟΨΕ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΦΙΛΟΥΣ
Σοφία Νικολαϊδου, «Απόψε δεν έχουμε φίλους», εκδόσεις Μεταίχμιο

Με όχημα τη διατριβή του κεντρικού ήρωα, στο «Απόψε δεν έχουμε φίλους» συναντάμε έναν εσμό από δωσίλογους και μαυραγορίτες που όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αλλά και συνταξιοδοτήθηκαν ως αντιστασιακοί, όπως και γερμανοτραφείς πανεπιστημιακούς που έστελναν επιστολές όλο δέος προς τον Χίτλερ, συνεχίζοντας ως τα βαθιά τους γεράματα να προβάρουν στον καθρέφτη τη γερμανική στολή.

Η επιμονή ωστόσο του Σοκιούλογλου ν’ ανατρέψει με την έρευνά του έναν «από τους μεγαλύτερους μύθους της ελληνικής ιστοριογραφίας», δείχνοντας πως στις τάξεις των Ταγμάτων Ασφαλείας υπήρχε κάθε καρυδιάς καρύδι –όχι μόνον δεξιοί αλλά και αποστάτες της αριστεράς, βενιζελικοί και ανένταχτοι ουδετερόφιλοι, όχι μόνον λαϊκός κόσμος αλλά και διανοούμενοι γλωσσομαθείς– θα είναι για τον ίδιο καταστροφική.

Οι σχέσεις του υποψήφιου διδάκτορα με το ακαδημαϊκό κατεστημένο, όπως είχε αρχίσει να διαμορφώνεται στις πρώτες κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, παρουσιάζονται ανάγλυφα από την Νικολαΐδου, η οποία φιλοτεχνεί παράλληλα μια πινακοθήκη με πορτρέτα πανεπιστημιακών καθηγητών: επιστήμονες ολκής αλλά και αριβίστες, προικισμένους δασκάλους σε αγαστή συνεργασία με τους φοιτητοπατέρες, φτωχόπαιδια του κατηχητικού που αναρριχήθηκαν κοινωνικά παίζοντας στα δάχτυλα τους κανόνες του δούναι και λαβείν.

Και γύρω τους, παιδιά, γαλουχημένα από γιαγιάδες που μόνο τη μόρφωση είχαν σε υπόληψη, να μαθητεύουν στην παπαγαλία και τον κακώς εννοούμενο συνδικαλισμό… Από αυτά τα παιδιά προέρχονται κι εκείνα που καταφεύγουν στη βία και το κάψιμο των τυπωμένων σελίδων, μοιάζει να λέει η συγγραφέας, σ’ ένα μυθιστόρημα που υπερασπίζεται την παιδεία ως το πιο πολύτιμο αγαθό. 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Να σπουδάσεις παιδάκι μου, να γίνεις άνθρωπος!»

Βιβλίο / Σοφία Νικολαΐδου: «Να σπουδάσεις παιδάκι μου, να γίνεις άνθρωπος!»

Η συγγραφέας Σοφία Νικολαΐδου μιλά για το «ελληνικό όνειρο» και για τη σημασία που είχε επί σειρά γενεών, και ακόμα τη διατηρεί, η απόκτηση ενός «χαρτιού» ως εχέγγυο προκοπής, με αφορμή το νέο της βιβλίο-ντοκουμέντο «Το χρυσό βραχιόλι» (εκδ. Μεταίχμιο).
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χαρτογραφώντας τη νέα ελληνική λογοτεχνία

Ρεπορτάζ / Η άνθηση της νέας ελληνικής πεζογραφίας: μια χαρτογράφηση

Για έναν πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα τα πράγματα δεν είναι καθόλου ρόδινα στην Ελλάδα. Ωστόσο, από το 2010 μέχρι σήμερα οι νέοι πεζογράφοι έχουν κυκλοφορήσει λογοτεχνικά «διαμάντια» που σε πολλές περιπτώσεις έχουν μείνει στην αφάνεια.
M. HULOT

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Θανάσης Βαλτινός: Η νουβέλα «Η Κάθοδος των Εννιά» του διακεκριμένου συγγραφέα

Οθόνες / «Η Κάθοδος των Εννιά»: Η διάσημη νουβέλα του Θανάση Βαλτινού

Πεθαίνει σαν σήμερα ο διακεκριμένος Έλληνας συγγραφέας. Αυτή είναι η ιστορία ενός από τα εμβληματικότερα βιβλία του και η βραβευμένη μεταφορά της στον κινηματογράφο, το 1984, από τον Χρίστο Σιοπαχά.
ΦΩΝΤΑΣ ΤΡΟΥΣΑΣ
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Οι συγγραφείς προχωράμε με αναμμένη δάδα στη σκοτεινή σπηλιά της λογοτεχνίας»

Βιβλίο / Καρολίνα Μέρμηγκα: «Όταν γράφουμε για αληθινούς ανθρώπους, πρέπει να σεβόμαστε τη μνήμη τους»

Η καταξιωμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων Καρολίνα Μέρμηγκα μάς μιλάει για τη δύναμη της τέχνης, για το λογοτεχνικό της εργαστήρι αλλά και για τη χαρά της να μεταφράζει Χίλαρι Μαντέλ, τα βιβλία της οποίας επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM