ΣΤΙΣ 6 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ ΜΑΘΑΜΕ για το θάνατο μιας σημαντικής, αλλά ακριβοθώρητης ερμηνεύτριας του ελαφρού τραγουδιού, της Στέλλας Γκρέκα. Ήταν σχεδόν 103 ετών. Αν και έζησε τόσο πολύ, η Γκρέκα είχε μηδαμινή σε διάρκεια καλλιτεχνική διαδρομή – που ήταν όμως αρκετή, ως φάνηκε, για να καταστήσει το όνομά της θρυλικό μέσα στα χρόνια.
Η λέξη «καριέρα» δεν ταιριάζει στην Στέλλα Γκρέκα –δεν την κυνήγησε η ίδια εννοώ–, καθώς η καλλιτέχνιδα δεν εμφανίστηκε ποτέ σε κέντρα διασκέδασης, ενώ και η δισκογραφία της (στις 78 στροφές) υπήρξε λίαν περιορισμένη, σε Ελλάδα και Αμερική, από το 1946-47 και μετά. Όλες τις επόμενες δεκαετίες η Γκρέκα θα τραγουδούσε σποραδικά, έχοντας μετρημένες στα δάκτυλα ζωντανές και δισκογραφικές εμφανίσεις.
Παρότι η Γκρέκα θα ηχογραφούσε λίγα σχετικώς τραγούδια, τα περισσότερα απ’ αυτά θα γίνονταν πολύ μεγάλες επιτυχίες, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’40 – κάτι που, οπωσδήποτε, τροφοδότησε στην πορεία το μύθο της. Φυσικά, ήταν και η φωνή της, μαζί με την ελκυστική παρουσία της, που την κατέστησαν από την αρχή «εικόνα». Το λέω, γιατί εκείνα τα παλιά χρόνια, αμέσως μετά την Κατοχή, ήταν και ο κινηματογράφος που θα έδινε στην Γκρέκα την πιο βασική ώθηση, καθώς ως πρωταγωνίστρια-τραγουδίστρια απλώς θα έλαμπε στις ταινίες «Ραγισμένες Καρδιές» (1945, σκ. Ορέστης Λάσκος), δίπλα στον Λάμπρο Κωνσταντάρα, «Πρόσωπα Λησμονημένα» (1946, σκ. Γιώργος Τζαβέλλας) και «Μαρίνα» (1947, σκ. Αλέκος Σακελλάριος), δίπλα στον Δημήτρη Μυράτ.
Υπήρχε λοιπόν ένα κοινό, που και γέμιζε τα συγκεκριμένα μαγαζιά, και αγόραζε τους ανάλογους δίσκους – που περιείχαν επιτυχίες από τα παλιά, στις αυθεντικές ή σε νεότερες εκτελέσεις. Φυσικά, καινούριο ελαφρό εξακολουθούσαν να γράφουν ελάχιστοι –όπως ο Μωράκης π.χ.–, αλλά το μεσοπολεμικό και μεταπολεμικό ρεπερτόριο ξελάσπωνε τους πάντες.
Μερικές από τις πολύ μεγάλες επιτυχίες εκείνης της φάσης της πορείας της ήταν οι εξής: «Χτες το βράδυ ονειρεύτηκα» (Κώστα Γιαννίδη-Δημήτρη Γιαννουκάκη), «Πάμε στο άγνωστο» (Μενέλαου Θεοφανίδη-Δ.Κ. Ευαγγελίδη), «Γύρισε» (Γιάννη Βέλλα-Νίκου Φατσέα), «Που νάσαι τώρα» (Μιχάλη Σουγιούλ-Αλέκου Σακελλάριου-Χρήστου Γιαννακόπουλου), «Ήρθες σαν την άνοιξη» (Τάκη Μωράκη-Κώστα Κοφινιώτη), «Πέρσι τέτοιο καιρό» (Κ. Γιαννίδη-Κώστα Μάνεση-Κρέοντα Ρηγόπουλου), «Το τραγούδι της Μαρίνας» (Κ. Γιαννίδη-Α. Σακελλάριου-Χ. Γιαννακόπουλου) κ.ά. Όλα αυτά τα τραγούδια θεωρούνται κλασικά για το είδος του «ελαφρού» ή και για το ελληνικό τραγούδι γενικότερα, και σίγουρα δεν ξεχάστηκαν μέσα στα χρόνια, καθώς οι επανεκτελέσεις τους δεν θα ήταν λίγες.
Χαμένη για αρκετά χρόνια η Στέλλα Γκρέκα θα κάνει ένα πρώτο comeback, όπως το λέμε, το 1973, στην κρατική τότε τηλεόραση, καθώς θα περνούσε από τις εκπομπές «Σύγχρονη Εύα» (ΥΕΝΕΔ) της Έλλης Ευαγγελίδου και «Η μουσική γράφει ιστορία» (ΥΕΝΕΔ) του Γιώργου Παπαστεφάνου, που μεταδιδόταν τους τρεις τελευταίους μήνες εκείνης της χρονιάς. Δύσκολη εποχή, για τα πολιτικοκοινωνικά... Όπως θα σημείωνε και ο Παπαστεφάνου στο YouTube, κάτω από το βίντεο της εκπομπής του, που είχε την τύχη να σωθεί:
«Τέλος καλοκαιριού του 1973 μού τηλεφώνησε στο γραφείο μου στην πλατεία Ρηγίλλης, ο συνθέτης Ανδρέας Χατζηαποστόλου, για να μού αναγγείλει ότι βρισκόταν στην Ελλάδα για διακοπές, η –για πολλά χρόνια ξενιτεμένη στη Νέα Υόρκη– Στέλλα Γκρέκα. Με τη σειρά μου, πήρα στο τηλέφωνο την Έλλη Ευαγγελίδου, για να της το πω κι εκείνη, χωρίς χρονοτριβή, κάλεσε την αγαπημένη τραγουδίστρια, στην δημοφιλέστατη τότε “Σύγχρονη Εύα”. Αλλά την Στέλλα Γκρέκα, που την είχα ερωτευτεί από παιδί, την ήθελα κι εγώ στην εκπομπή μου. Και κάναμε τότε την πρώτη μας συνέντευξη, που την πλαισίωσε μια συνομιλία μου με τον Αλέκο Σακελλάριο, επίσης θαυμαστή της! Η Στέλλα ήταν τότε 51 ετών κι όπως θα διαπιστώσετε βλέποντάς την στην εκπομπή “Η μουσική γράφει ιστορία” ήταν, εκτός από υπέροχη τραγουδίστρια, μια εξαιρετικά γοητευτική, μια αληθινά πανέμορφη γυναίκα».
Το ελαφρό τραγούδι ήταν στα κάτω του εκείνη την εποχή (1973). Δεν ήταν εξαφανισμένο, αλλά οπωσδήποτε ήταν παραγκωνισμένο. Η χούντα είχε προσπαθήσει να το αναστήσει, από τη μεριά της, μέσα από το «6ον Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού» της Θεσσαλονίκης, που θα διεξαγόταν στο διάστημα 13-15 Σεπτεμβρίου του 1967 ή και από τις Ολυμπιάδες Τραγουδιού περαιτέρω, αλλά το 1972, ας πούμε, ακόμη και ο τίτλος τού Φεστιβάλ θα άλλαζε, καθώς αυτός θα μετατρεπόταν σε «Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού». Το σκέτο «ελαφρό» δεν κόλλαγε, πλέον, πουθενά – όταν, μάλιστα, σάρωνε το ελαφρολαϊκό.
Ποιοι άκουγαν ελαφρό τραγούδι εκείνη την εποχή; Σίγουρα οι άνω των 40, οι 50άρηδες και οι 60άρηδες. Οι χουντικοί ας πούμε, που ήταν σ’ αυτές τις ηλικίες, σίγουρα άκουγαν ελαφρό (και γιατί σιχαίνονταν το λαϊκό). Άκουγε και ο κόσμος προφανώς. Ηλικιακά είπαμε ποιοι, και από κοινωνικής πλευράς άκουγε, οπωσδήποτε, η «καλή κοινωνία». Από τα... μεσοστρώματα και πάνω. Και δεν ήταν λίγες οι ταβέρνες με μουσική και τραγούδι, στην Πλάκα, στην Κυψέλη ή άλλου (Βάκχος, Διόνυσος, Λητώ, Ναπολέων, Ρεγγίνα, Παλιά Αθήνα κ.λπ.), στις οποίες θα μπορούσες να δεις και ν’ ακούσεις, στα πρώτα χρόνια του ’70, τους Κορώνη-Φίλανδρο, Μουζά-Λιγνό, Μαστέλλο-Δημησιάνο, Άντζελα Ζήλια, Αλέκο Πάντα, Βέττα Προέδρου, Κώστα Μανιατάκη, Σώτο Σιδηρόπουλο, Αδελφούς Κατσάμπα, Σώτο Παναγόπουλο, Ζωζώ Κυριαζοπούλου, Καίτη Επισκόπου, Τάκη Μωράκη-Νάντια Κωνσταντοπούλου και πολλές άλλες και άλλους.
Υπήρχε λοιπόν ένα κοινό, που και γέμιζε τα συγκεκριμένα μαγαζιά, και αγόραζε τους ανάλογους δίσκους – που περιείχαν επιτυχίες από τα παλιά, στις αυθεντικές ή σε νεότερες εκτελέσεις. Φυσικά, καινούριο ελαφρό εξακολουθούσαν να γράφουν ελάχιστοι –όπως ο Μωράκης π.χ.–, αλλά το μεσοπολεμικό και μεταπολεμικό ρεπερτόριο ξελάσπωνε τους πάντες.
Ο Χρήστος Χαιρόπουλος (1909-1992), που ήταν ίσως ο πιο αγαπημένος (ελαφρός) συνθέτης της Στέλλας Γκρέκα είχε δώσει, εκείνη την εποχή, μια εξήγηση, για την πτώση του ελαφρού τραγουδιού, που, και στη βάση του και στο εποικοδόμημά του, ήταν ένα ερωτικό τραγούδι. Έτσι, σε μια συνέντευξή του στον «Ταχυδρόμο», ο Χαιρόπουλος θα απέδιδε αυτή την αλλαγή στον γρήγορο τρόπο που ερωτεύονταν οι νέοι. Όπως θα έλεγε χαρακτηριστικά: «Εγώ, για να πάρω το πρώτο φιλί από το κορίτσι μου, έγραψα 40 καντάδες. Πώς να εμπνευσθούν οι συνθέτες από τον έρωτα –που είναι πηγή εμπνεύσεως–, όταν κατάντησε μια απλή υπόθεση; Φταίει η αγωνία της εποχής, φταίνε και πολλοί άλλοι παράγοντες».
Πολλά μπορεί να έφταιγαν... Το σίγουρο είναι πως κανένας νέος του 1975-76 δεν θα μπορούσε να διασκεδάσει ή να ερωτευθεί με την «Ψαροπούλα» ή με το «Απόψε μου λείπεις». Και γι’ αυτό δεν έφταιγε ο Χαιρόπουλος, που όταν ήταν νέος είχε κάνει και με το παραπάνω εκείνο που έπρεπε (να κάνει).
Η Στέλλα Γκρέκα παραθέριζε στην Ελλάδα τα καλοκαίρια. Κάποια τουλάχιστον καλοκαίρια. Ερχόταν από την Αμερική, εκεί όπου ζούσε κι είχε την οικογένειά της, και ανά φάσεις «έμπλεκε» με το τραγούδι. Πάντα για λίγο, και πάντα για κάποιους λόγους. Έτσι το 1975, στο τέλος εκείνης της χρονιάς, θα κυκλοφορούσε ένας καινούριος δικός της δίσκος, από την EMI / Columbia, ένα LP, με νέες εκτελέσεις τραγουδιών του Χαιρόπουλου. Ο τίτλος του ήταν «Η Στέλλα Γκρέκα τραγουδάει Χρήστο Χαιρόπουλο».
Το άλμπουμ αυτό έχει αξία. Και γιατί αφορά δύο αναγνωρισμένους καλλιτέχνες, αλλά και γιατί έγινε μόνο με φωνή και πιάνο. Στέλλα Γκρέκα και Χρήστος Χαιρόπουλος είναι δίπλα, κοντά, απέναντι, χωρίς άλλους μουσικούς και όργανα ανάμεσά τους. Του πήγαινε το σχήμα πιάνο-φωνή του Χαιρόπουλου κι είχε κάνει κι άλλες τέτοιες ηχογραφήσεις ή και για σόλο πιάνο ακόμη.
Ο Χαιρόπουλος ήταν ιδιαίτερος συνθέτης-τραγουδοποιός (γιατί έγραφε και στίχους). Ήταν πολύ σοβαρός μελωδός – με τις μελωδίες του να μην είναι απλές και προφανείς, απαιτώντας πολύ καλά «γυμνασμένες» φωνές, που να διαθέτουν, ταυτοχρόνως, πέρα από την τεχνική, και μια ιδιαίτερη εκφραστικότητα. Σίγουρα η Γκρέκα θα μπορούσε να ήταν η μούσα του, και το γεγονός πως η ίδια η τραγουδίστρια θα επέλεγε για να τον τιμήσει, σ’ αυτό το μοναδικό τετ-α-τετ, μαρτυρά πολλά. Όπως θα έγραφε και ο σκηνοθέτης Γιώργος Τζαβέλλας στο οπισθόφυλλο του δίσκου:
«Τα χρόνια περνούν. Ο Χαιρόπουλος μπορεί κάπως... να γέρασε. Όμως τα τραγούδια του θα μείνουν αγέραστα. Είναι πια κλασικά. Τραγουδισμένα από την Στέλλα Γκρέκα δεν θα ήταν δυνατόν να βρουν ιδεωδέστερη φωνή και τελειότερη ερμηνεία, σ’ έναν μάλλον σπάνιο συνδυασμό φινέτσας και νοσταλγίας. Νοσταλγίας για τους παλιούς, που θα χαρούν αυτόν τον δίσκο και φινέτσας για τους νεότερους, που θα τον ακούσουν κι ίσως κάτι θα έχουν να κερδίσουν, κάτι θα έχουν να διδαχθούν...».
Να λοιπόν ένα κλασικό «τανγκό» του Χρήστου Χαιρόπουλου, με την Στέλλα Γκρέκα, με πολύ τεχνικό και συνάμα ουσιαστικό πλέξιμο στα λόγια, που το ζήλευε μέχρι και ο Αττίκ...
Μπορεί και να μη σ' αγαπώ - Στέλλα Γκρέκα
Προσπαθώ να αντιληφθώ το βάρος του ελαφρού, στο ξεκίνημα της μεταπολίτευσης. Στην καρδιά του πολιτικού και του αντάρτικου τραγουδιού. Τι περιθώρια υπήρχαν –ερώτηση κάνω– για να ανακαλύψουν οι νεότεροι ένα τραγούδι τριάντα και σαράντα χρόνια παλιό, περιθωριοποιημένο από τ’ αγόρια με τα αμπέχονα και από τα κορίτσια με τα μεταχίπικα φουστάνια; Είναι ο αποκαλούμενος «νέος ελληνικός κινηματογράφος», που έχει την απάντηση. Το πώς χειρίστηκαν, εννοώ, το ελαφρό τραγούδι τρεις σκηνοθέτες σε τρεις από τις πιο αναγνωρισμένες ταινίες της εποχής.
Κατ’ αρχάς λέω για τον Νίκο Παναγιωτόπουλο στα «Χρώματα της Ίριδος» (1974), όταν εμφανίζει σχεδόν σουρεαλιστικά την Πάολα Νικολέσκο να τραγούδα αφοπλιστικά την «Πάολα» του Χαιρόπουλου, έπειτα είναι ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στον «Θίασο» (1975), ο οποίος χρησιμοποιεί διάφορα ελαφρά, σαν τα «Θα ξανάρθης» (Κώστα Γιαννίδη-Αλέκου Σακελλάριου), «Εγώ θα σ’ αγαπώ και μη σε νοιάζει» (Γιώργου Μουζάκη-Κώστα Κοφινιώτη), «Άστα τα μαλλάκια σου» (Μιχάλη Σουγιούλ-Αλέκου Σακελλάριου-Χρήστου Γιαννακόπουλου), «Γύρνα ξανά» (ανώνυμου) κ.λπ., που εναλλάσσονται πότε ως δράση και πότε ως αντίδραση και είναι, τέλος, ο Παντελής Βούλγαρης στο «Χάππυ Νταίη» (1976), που δίνει την ευκαιρία στον Διονύση Σαββόπουλο να συνθέσει το καλύτερο νέο ελαφρό της εποχής, τη «Νινόν», σε στίχους Ορέστη Λάσκου, πρώτου συζύγου της Στέλλας Γκρέκα και με ερμηνεία από τον Σώτο Παναγόπουλο – με το συγκεκριμένο τραγούδι να εντάσσεται στο πνεύμα μιας γιορτής επί της ουσίας φυλακισμένων, που ορίζεται (η γιορτή) από τους δεσμώτες τους.
Και στις τρεις αυτές περιπτώσεις υπάρχουν απτές συμπαραδηλώσεις γύρω από τη χρήση του ελαφρού, πάνω στις οποίες μπορεί να γίνει μεγάλη συζήτηση, που δεν είναι, όμως, της στιγμής. Στην πράξη, λοιπόν, το ελαφρό τραγούδι παραμένει παρόν με το δικό του τρόπο, ακόμη και σε μιαν εποχή, που, φαινομενικά, δεν το σηκώνει καθόλου.
Το 1976 η Στέλλα Γκρέκα θα ηχογραφήσει τον τελευταίο μεγάλο δίσκο της. Ήταν το άλμπουμ «Η Στέλλα Γκρέκα Τραγουδάει Αττίκ», στην EMI / Columbia – σε μια εταιρεία που ψαχνόταν να βρει, ξανά, ένα προφίλ, προτείνοντας τελείως αντιδιαμετρικά πράγματα. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ήταν ενδιαφέρουσα εκείνη η φάση της Columbia. Γιατί πειραματιζόταν όσο καμία άλλη από τις μεγάλες εταιρείες της εποχής, με τον Γιώργο Πετσίλα να αναλαμβάνει σταδιακά δράση ως παραγωγός.
Η Γκρέκα δεν πρόλαβε να συνεργαστεί με τον Αττίκ, στο δικό της ξεκίνημα και λίγο πριν από το πρόωρο τέλος του μεγάλου τραγουδοποιού, το 1944 – παρότι είχε την ευκαιρία να ερμηνεύσει τραγούδια του στην ταινία «Χειροκροτήματα» του Γιώργου Τζαβέλλα. Έτσι, το είχε κάπως και σαν απωθημένο, νιώθοντάς το και σαν χρέος, να ηχογραφήσει τραγούδια του Αττίκ, με την πρώτη ευκαιρία που θα της δινόταν.
Το έπραξε λοιπόν σ’ αυτό το δίσκο, με τα έντεκα τραγούδια του Αττίκ («Ζητάτε να σας πω», «Κι αν βγουν αλήθεια», «Είδα μάτια», «Παπαρούνα», «Μαραμένα τα γιούλια κι οι βιόλες», «Τα καϋμένα τα νιάτα» κ.λπ.), με τις ενορχηστρώσεις του Χάρη Ανδρεάδη να επιχειρούν να τα αναζωογονήσουν κάνοντάς τα περισσότερο συμβατά με τον ήχο της εποχής. Κάπως φεστιβαλικό το feeling, φέρνει στη μνήμη και κάτι από τον ήχο της ορχήστρας του Γιώργου Μουζάκη εκείνης της περιόδου –τον οποίο (ήχο) ο κόσμος τον γνώριζε καλά μέσω της μουσικής εκπομπής της ΥΕΝΕΔ «Από τον παππού στον εγγονό»–, ενώ άλλοτε μπορεί να ανακαλέσεις ακόμη και Γιάννη Πάριο (των mid-70s πάντα).
Οπωσδήποτε η ενορχήστρωση βαραίνει, μελοδραματικά, πάνω από τα τραγούδια, αφήνοντας τις πιο πολλές φορές ανάμεικτα συναισθήματα. Σίγουρα όμως υπάρχουν και κάποιες πολύ καλές στιγμές εδώ. Η Στέλλα Γκρέκα παραμένει άψογη ως φωνή, επιχειρώντας να προσαρμοστεί πάνω στα καινούρια δεδομένα...
Παπαρούνα - Στέλλα Γκρέκα
