«Η δυσφορία που προκαλεί η σύγχρονη κουλτούρα της μνήμης ξεκινάει ακριβώς από τη δυνατότητα που έχει κάποιος να θυμάται ή όχι. Επί της ουσίας, μπορούμε να θυμόμαστε κάτι μόνο εφόσον το έχουμε βιώσει οι ίδιοι. Πώς είναι δυνατόν, λοιπόν, δεκαεξάχρονοι μαθητές να θυμούνται όταν επισκέπτονται το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ; Γι’ αυτούς το να “θυμηθούν” πράγματα που ακόμα και οι παππούδες τους δεν τα έζησαν ακούγεται υπερβολικό, μάλιστα έχει και ένα ηθικό φορτίο. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η κατάσταση τα τελευταία χρόνια έχει εκτροχιαστεί, αν και με μια πρώτη ματιά φαίνεται παράδοξο. Παρότι οι τελετές μνήμης στη Γερμανία τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια έχουν επεκταθεί, ακροδεξιοί εξτρεμιστές και λαϊκιστές πετυχαίνουν τη μία εκλογική νίκη μετά την άλλη. Το AfD στη Θουριγγία, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, καταφέρνει να κερδίζει το ένα τέταρτο των ψήφων χάρη στην επαναφορά ρατσιστικών μηνυμάτων και λόγω του μίσους για τις δημοκρατικές αξίες. Στη Βαϊμάρη και το Νορντχάουζεν έκοψαν τα δέντρα στη μνήμη των θυμάτων των στρατοπέδων, αρνητές της πανδημίας διαδίδουν αντισημιτικές συνωμοσιολογίες και χωρίς καμία αιδώ παραποιούν την Ιστορία, εξισώνοντας τα εγκλήματα του ναζισμού με αυτό που αποκαλούν “δικτατορία του κορωνοϊού”».
Αυτό αποτελεί μικρό απόσπασμα του λόγου του ιστορικού και επίσημου επόπτη των μνημείων πρώην στρατοπέδων συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ και Mίτελμπαου-Ντόρα (ελάχιστα χιλιόμετρα έξω από την πόλη της Βαϊμάρης το πρώτο) Ζαν Κρίστιαν Βάγκνερ, που δόθηκε στο ετήσιο μνημόσυνο για τα θύματα του ναζισμού στο Μπούχενβαλντ, το οποίο πραγματοποιήθηκε στις 24 Αυγούστου στον ναό των Αγίων Πέτρου και Παύλου στη Βαϊμάρη και σήμανε την έναρξη του Kunstfest Weimar, του φεστιβάλ της Βαϊμάρης.
Ακολούθησε μια ομάδα υψίφωνων, μελών του ανσάμπλ Musica Ficta από την Ισπανία (στο Μπούχενβαλντ υπήρξαν θύματα που ήταν Ισπανοί) που έπαιξε σεφαραδίτικη μουσική και ερμήνευσε το ρέκβιεμ «Officium Defunctorum» (1605) του αναγεννησιακού ιερωμένου και συνθέτη Tomas Luis de Victoria και στη συνέχεια διαβάστηκε απόσπασμα της μαρτυρίας του σπουδαίου Χόρχε Σεμπρούν (ο διάσημος συγγραφέας και επίσης υποψήφιος για Όσκαρ Σεναρίου με την ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά), ο οποίος ήταν έγκλειστος στο Μπούχενβαλντ, ενώ ο Σέρβος συγγραφέας και επίσης επιζών του ίδιου στρατοπέδου Ιβάν Ιβάντζι έδωσε μια σύντομη σχετική ομιλία.
Το φεστιβάλ ολοκληρώθηκε με κείμενο του Βάγκνερ που αποτέλεσε και την αφορμή για τη δημιουργία του Φεστιβάλ της Βαϊμάρης, το οποίο πραγματοποιήθηκε παρουσία του πρωθυπουργού της Θουριγγίας Bodo Ramelow, του μόνου αριστερού ηγέτη κρατιδίου και μέλους του κόμματος Die Linge.
Το γεγονός ότι μια τέτοια παράσταση δόθηκε στο κέντρο της ιστορικής πόλης που συνδέεται τόσο στενά με την άνοδο του ναζισμού και όπου υπογράφηκε το πρώτο σύνταγμα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης το 1918, εκεί όπου λίγα χρόνια μετά εκλέχτηκε ο πρώτος ναζιστής υπουργός κυβέρνησης, κάνει την επιλογή του Χέμκε ακόμα πιο τολμηρή, δίνοντάς της μεγάλη συμβολική σημασία.
Το Kunstfest Weimar ιδρύθηκε το 1990 για να προετοιμάσει την πόλη για το 1999, έτος που χρίστηκε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Το ετήσιο μνημόσυνο είχε πάψει να αποτελεί εναρκτήρια εκδήλωση του φεστιβάλ, μέχρι που το επανέφερε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Ρολφ Χένκε, ο οποίος το έχει αναλάβει εδώ και τέσσερα χρόνια. Είναι ο άνθρωπος που του έδωσε πολιτικό χαρακτήρα και επιδίωξε με επιτυχία να παντρέψει την τέχνη με την πολιτική και την ανάγκη για διατήρηση της μνήμης και του πολιτικού προβληματισμού σχετικά με τα τρέχοντα γεγονότα και το μέλλον της Γερμανίας αλλά και της Ευρώπης. Επιπλέον, έθεσε ως μότο της φετινής διοργάνωσης τη φράση «Sehnsucht nach Μorgen», δηλαδή «Λαχταρώντας για το αύριο», εκφράζοντας την αγωνία όλων για το μέλλον.
Παρευρέθηκα στο μνημόσυνο ως καλεσμένος του Χέμκε. Μόλις ολοκληρώθηκε και χειροκροτήθηκαν τα μέλη της Musica Ficta μεταφερθήκαμε όλοι πεζή για την εναρκτήρια παράσταση σε ένα άλλο κεντρικό τοπόσημο της Βαϊμάρης (μια μικρή πόλη που περπατιέται άνετα σε όλο το μήκος και πλάτος της), στην κεντρική πλατεία Theaterplatz, μπροστά από το Εθνικό Θέατρο, υπό το βλέμμα των αγαλμάτων των μεγάλων προσωπικοτήτων που άφησαν το στίγμα τους στη Βαϊμάρη, του Γκαίτε και του Σίλερ ‒ οι δύο κορυφαίοι εκπρόσωποι των γραμμάτων και των τεχνών έζησαν μεγάλο διάστημα στην πόλη, όπου και πέθαναν.
Με ελεύθερη είσοδο και με τη συμμετοχή ενός άκρως νεανικού κοινού παρακολουθήσαμε την παγκόσμια πρεμιέρα της παράστασης «The olive grove», μια σύζευξη σύγχρονου χορού και βίντεο. Η διάσημη Ισραηλινή video artist Sigalit Landau (με τη συμβολή του Yotam) και ο επίσης Ισραηλινός, εγκατεστημένος στο Βερολίνο, χορευτής και χορογράφος Nir De Volff, μαζί με τον Σύρο χορευτή Medhat Aldaabal, παρουσίασαν ένα εκρηκτικό θέαμα για την ανάγκη συμφιλίωσης και ειρηνικής συμβίωσης Παλαιστινίων και Εβραίων. Μια εγκατάσταση βίντεο η οποία προβαλλόταν σε έξι υπερμεγέθεις οθόνες, ένας συγκλονιστικός καταιγισμός εικόνων από την καλλιέργεια και τη συγκομιδή της ελιάς, του πιο χαρακτηριστικού δέντρου της Μεσογείου. Ο καρπός του ενώνει όλους τους λαούς ανά τους αιώνες και για τη Βίβλο είναι σύμβολο ζωής και γέννησης, αλλά σήμερα αποτελεί λόγο διαμάχης και συγκρούσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Η σπαρακτική χορογραφία, που ήταν μια έκκληση για ειρηνική συμβίωση, ολοκληρώθηκε με χάμπλα, ένα γλέντι χαράς που κάλεσε όλους τους παρευρισκόμενους να χορέψουν και να αφεθούν σε απογειωτικό κέφι.
Το γεγονός ότι μια τέτοια παράσταση δόθηκε στο κέντρο της ιστορικής πόλης που συνδέεται τόσο στενά με την άνοδο του ναζισμού και όπου υπογράφηκε το πρώτο σύνταγμα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης το 1918 (τουριστικός και πολιτιστικός προορισμός από τότε λόγω των δύο προαναφερθέντων κορυφαίων συγγραφέων και όχι μόνο), εκεί όπου λίγα χρόνια μετά εκλέχτηκε ο πρώτος ναζιστής υπουργός κυβέρνησης (μάλιστα λέγεται ότι ο Χίτλερ διέμεινε σαράντα τέσσερις φορές στο θρυλικό ξενοδοχείο Elephant), κάνει την επιλογή του Χέμκε ακόμα πιο τολμηρή, δίνοντάς της μεγάλη συμβολική σημασία.
Την επομένη μέρα μου εξήγησε σε μια σύντομη συνέντευξη: «Έχουμε συνείδηση του τι συνέβη μεταξύ του 1933 και του 1945 και οφείλουμε να το συζητήσουμε. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ούτε το Ολοκαύτωμα ούτε τη σύγκρουση στο Ισραήλ που δεν λέει να σταματήσει. Πρόκειται, βέβαια, για δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα, το ένα είναι ιστορικής σημασίας και το άλλο ένα σύγχρονο γεγονός. Χαίρομαι που ξεκινήσαμε με δύο εκδηλώσεις που αντικατοπτρίζουν τα προβλήματα και τις συγκρούσεις του σήμερα. Είχα την τύχη να συναντήσω και να εντάξω στο φεστιβάλ αυτούς τους τόσο έξυπνους και ευαίσθητους καλλιτέχνες που μέσα από τη δουλειά τους προσεγγίζουν την ανθρώπινη πλευρά της ισραηλινής κοινωνίας, τις επιπτώσεις της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης στη ζωή των ανθρώπων που θέλουν να ζήσουν ειρηνικά. Μεγάλο μέρος των Παλαιστινίων και των Εβραίων επιθυμεί βαθιά την ειρήνη. Η ελιά είναι ένα μεγάλο και συγκινητικό σύμβολο της αντιπαλότητας, των λόγων που προκαλούν προβλήματα και οι δύο πλευρές και της καταστροφής που συντελείται. Αυτό που λέει είναι ότι πρόκειται για μια τραγωδία, μια αέναη σύγκρουση χωρίς λύση. Και κατά κάποιον τρόπο, σε αυτό το πλαίσιο, συνδέεται με τη σύγκρουση μεταξύ των Ρώσων και των Ουκρανών. Πόσοι Ρώσοι στρατιώτες περίμεναν ότι θα σκότωναν Ουκρανούς αδελφούς και αδελφές;»
Το φεστιβάλ, που διαρκεί δύο εβδομάδες, από τις 24 Αυγούστου έως τις 11 Σεπτεμβρίου (ενώ λείπουν οι φοιτητές της πόλης, που επιστρέφουν μέσα Οκτώβρη), έχει ένα πλούσιο πρόγραμμα που περιλαμβάνει όλες τις τέχνες.
Η γκαλερί ACC φιλοξενεί την ομαδική έκθεση «Dirty Talking». Σε αυτήν ομάδες και αυτόνομοι καλλιτέχνες, κάποιοι από αυτούς πολιτικοί πρόσφυγες που ζουν στη Θουριγγία, παρουσιάζουν έργα και εγκαταστάσεις που έχουν κοινή θεματική τη γοητεία που ασκούν προσωπικότητες και καταστάσεις με περισσότερο ή λιγότερο αναγνωρίσιμη τοξικότητα και φασιστική επιβολή, από τις θεωρίες συνωμοσίας μέχρι τα ναρκωτικά και τις υποσχέσεις των λαϊκιστών πολιτικών.
Μια δεύτερη έκθεση στον ίδιο χώρο με τίτλο «Μάσκες ενάντια στη βαρβαρότητα» αποτελείται από τέσσερις αριστουργηματικές μαριονέτες με κοστούμια φτιαγμένα το 1978 από τον Χουάν Μιρό και τον σκηνοθέτη της ομάδας La Claca της Μαγιόρκα, Χοάν Μπαϊσάς, για παράσταση του εμβληματικού και αντιπολεμικού έργου του Αλφρέντ Ζαρί «Ο Βασιλιάς Ιμπί». Πρόκειται για μια ισπανική εκδοχή που σατίριζε τον Φράνκο και είχε τίτλο «Μόρι ελ Μέρμα».
Αν και από κοινού είχε αποφασιστεί ότι με το τέλος της παράστασης θα καταστρέφονταν, έχουν αναπαραχθεί αρκετές φορές με αφορμή εκθέσεις και αναβιώσεις της παράστασης. Αυτήν τη φορά φτιάχτηκαν για να χρησιμοποιηθούν σε παράσταση του Ρόμπερτ Γουίλσον, η οποία κάνει πρεμιέρα στη Μαγιόρκα λίγο μετά την ολοκλήρωση της έκθεσης. Στον εκθεσιακό χώρο ακούγεται ένα σατιρικό ηχητικό μονόπρακτο που ερμηνεύει ο ίδιος ο σκηνοθέτης. Σε έναν χρόνο από τώρα, και μετά από διεθνή τουρνέ, η παράσταση θα καταλήξει στη Βαϊμάρη.
Στα εικαστικά εντάσσεται και μια βίντεο-εγκατάσταση που συμπληρώνεται από έργα της Γερμανίδας καλλιτέχνιδας που ζει στη Νέα Υόρκη Aura Rosenberg και έχει τίτλο «Angel of History». Πρόκειται για μια αναδρομή στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού με χρήση γραφικών σε ένα σύντομο σαρκαστικό βίντεο στον 3ο όροφο του περίφημου Μουσείου του Μπάουχαους.
Στο πλαίσιο του φεστιβάλ εγκαινιάστηκε και μια έκθεση ζωγραφικής του Αιγύπτιου Μοχάμεντ Άμπλα, βραβευμένου με το Μετάλλιο Γκαίτε, σε έναν χώρο πίσω από το Μουσείο Μπαουχάους, σε γκαλερί-café του Weimarhallenpark.
Η θρυλική σχολή του Γκρόπιους, που άλλαξε την αισθητική του εικοστού αιώνα, επίσης ιδρύθηκε στη Βαϊμάρη και πολεμήθηκε από τους ναζί. Το 2023 το φεστιβάλ θα γιορτάσει με ένα μεγάλο αφιέρωμα την εκατοστή επέτειο από το κλείσιμό της και τη μεταφορά της στο Ντεσάου. Και τότε η σχολή είχε αποχαιρετήσει τη γενέθλια πόλη της με μια μεγάλη έκθεση.
Σε δυο βραδιές χορού στην κατάμεστη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου αποθεώθηκαν οι συγκλονιστικές χορογραφίες «Cion- Requiem of Ravel’s Bolero» και «Broken Chord» της ομάδας Vuyani Dance Theatre του εκπληκτικού χορευτή και χορογράφου Gregory Maqoma (γνωστού και στην Ελλάδα από τις συμμετοχές του στο Φεστιβάλ Χορού της Καλαμάτας). Καταπληκτικές εκτελέσεις από εξωφρενικά ταλαντούχους καλλιτέχνες που δεν ήταν μόνο φοβεροί χορευτές αλλά και εξαιρετικοί τραγουδιστές, δίνοντας ρεσιτάλ ερμηνείας μέσα από θαυμάσιες εικόνες, με συγκίνηση, χιούμορ, τραγικότητα, ρυθμό, κίνηση. Ο χορογράφος σκιαγραφεί συγκεκριμένα μια κοινωνία φόβου, τρόμου, ρατσισμού, βίας, θανάτου αλλά και κάθαρσης μέσα από την εξύψωση της έννοιας της ζωής.
Το πρόγραμμα χορού του φεστιβάλ συμπεριλαμβάνει και την παράσταση της Elizabeth Schilling με τίτλο «Hear eyes move - Dances with Ligeti». Εδώ ο σύγχρονος χορός συναντάει τον σύγχρονο Ούγγρο συνθέτη György Ligeti αλλά και τολμηρές προτάσεις όπως αυτή της θρυλικής Ισπανίδας περφόρμερ Angélica Liddell, που με τη νέα της παράσταση «Terebrante» εξερευνά με τον δικό της τρόπο το παραδοσιακό φλαμένκο.
Παρακολούθησα και την παγκόσμια πρεμιέρα του «Animate», κάτι ανάμεσα σε εικονική παράσταση, περφόρμανς, installation και θεατρικό ραδιόφωνο, στους χώρους ενός παροπλισμένου, αχανούς εργοστασίου που χτίστηκε επί ναζισμού, όπου χρησιμοποιήθηκαν ως εργάτες για την κατασκευή οπλικών συστημάτων κυρίως τρόφιμοι του Μπούχενβαλντ.
Η παράσταση είχε θέμα οικολογικού ενδιαφέροντος. Ένα ζευγάρι προσπαθεί να αποδράσει από έναν περιβαλλοντικό εφιάλτη και έρχεται αντιμέτωπο με μια φυσική καταστροφή. Δώδεκα θεατές με ειδικό εξοπλισμό ψηφιακής τεχνολογίας περιφερθήκαμε στον ειδικά σχεδιασμένο χώρο, ακολουθώντας την ιστορία του ζευγαριού, βιώνοντας και οι ίδιοι μέσω εικονικής πραγματικότητας, τις καταστάσεις που ζούσαν εκείνοι.
Στον πειραματικό χώρο του Εθνικού Θεάτρου παρακολούθησα τον μονόλογο «Der Tribun» του περίφημου συγγραφέα Mauricio Kagel με τον εξαιρετικό ηθοποιό Dominique Horwitz, ο οποίος ερμηνεύει το παραλήρημα ενός δικτάτορα. Η παράσταση, σε σκηνοθεσία Torstein Fischer, θα κάνει περιοδεία σε όλα τα θέατρα της Θουριγγίας, προσβλέποντας στην πολιτική αφύπνιση του κοινού. Το φεστιβάλ έχει προγραμματίσει και κινηματογραφικές προβολές πάντα με πολιτικό χαρακτήρα όπως και μια σειρά ομιλιών και ανοιχτών συζητήσεων σχετικά με τον νεοναζισμό και την κλιματική αλλαγή.
Φυσικά, από ένα γερμανικό φεστιβάλ δεν θα μπορούσε να λείπει η κλασική μουσική, έτσι, ανατρέχοντας στις εκδηλώσεις, εντοπίζει κανείς και συναυλίες με έργα Μπετόβεν και Σούμπερτ. Μια εξαιρετική παράσταση αναμένεται να είναι και η σύγχρονη όπερα «Aria de podenza» που εντάσσεται στο μουσικό θέατρο και σατιρίζει τη ρητορική μίσους, σαρκάζοντας ομιλίες πολιτικών όπως ο Πούτιν και η Μέρκελ. Ερμηνευτές είναι μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα της Γερμανίας, οι Kristian Lada, Theo Imart, Lucia Lucas και Malgorzata Walewska.
Το μεγάλο αποχαιρετιστήριο φινάλε στις 10 Σεπτεμβρίου θα έχει επίσης καλλιτεχνικό-πολιτικό χαρακτήρα και τίτλο «Weimar / Babylon». Ο μουσικός της τζαζ, μπασίστας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βαϊμάρης Manfred Brundl, σε συνεργία με τον Κούρδο, εβραϊκής καταγωγής Ibrahim Keivo, τους Σύρους βιρτουόζους Mohannad Nasser και Bodek Janke, ερμηνεύει τζαζ με επιρροές από κουρδική, αρμένικη, ασυριακή και αραβική μουσική, διευρύνοντας τη γλώσσα της μουσικής, και δίνοντάς της μια οικουμενική διάσταση.
Στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής σύζευξης με τη μουσική κληρονομιά της Μεσοποταμίας συμμετέχει και η χορωδία της Schola Cantorum Weimar, κηρύσσοντας την έναρξη δύο μουσικών φεστιβάλ στην περιοχή, του Achava Festival Thuringia και τoυ Jazzmeile Thuringia. Να δύο ακόμα λόγοι να ταξιδέψει κανείς σε μια ιστορική πόλη σαν τη Βαϊμάρη –με ένα εκπληκτικό πάρκο, όπου βρίσκεται και το σπίτι του Γκαίτε, και μουσεία–, που αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς προορισμούς της Γερμανίας.
