Φρανς Χαλς: Ο ζωγράφος που αποθέωνε τους χαμογελαστούς ανθρώπους

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, που αργότερα ολοκληρώθηκε από τον Pieter Codde. De Magere Compagnie, 1637. Rijksmuseum Άμστερνταμ.
0

Μπορεί ο Ρέμπραντ να είναι ο πιο διάσημος στο πάνθεον των μεγάλων Ολλανδών ζωγράφων της Χρυσής Εποχής, ο Βερμέερ να ανακαλύφθηκε τα εκατό τελευταία χρόνια και να πήρε τη θέση του σε αυτό το πάνθεον, αλλά ο Φρανς Χαλς είναι ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους πορτρέτων στην ιστορία, όπως παραδέχονται όλοι οι ιστορικοί τέχνης, και αυτός που επηρέασε στο δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα με τρόπο θαυμαστό τους καλλιτέχνες που δούλευαν στο Παρίσι, δίνοντας έμπνευση με την πολύχρωμη παλέτα του και κυρίως με την τολμηρή πινελιά του. 

Ο Φρανς Χαλς θεωρείται ένας από τους πιο καινοτόμους καλλιτέχνες του 17ου αιώνα, για το ζωηρό, ιμπρεσιονιστικό στυλ ζωγραφικής του. Με απαράμιλλη τόλμη και ταλέντο, αιχμαλώτισε τη ζωντάνια των θεμάτων του –από επιβλητικούς αντιβασιλείς μέχρι χαρούμενους μουσικούς και παιδιά– και τα έκανε να ζουν και να αναπνέουν στον καμβά. 

Ο Χαλς μεταφέρει στα πορτρέτα του την ατομικότητα και τον αξιοσημείωτο χαρακτήρα του προσώπου πιο πειστικά από σχεδόν οποιονδήποτε άλλον καλλιτέχνη της εποχής, εκτός από τον Ρέμπραντ, μέσα από τη διερεύνηση της ατομικής ταυτότητας και του κοινωνικού κόσμου του μοντέλου του.

Μόλις 15 λεπτά μακριά από το Rijksmuseum βρίσκεται το Χάαρλεμ, η πόλη που ο καλλιτέχνης έζησε, εργάστηκε και πέθανε. Οι γονείς του μετακόμισαν από την Αμβέρσα στο Χάαρλεμ όταν ήταν αρκετά μικρός και φέρεται να σπούδασε δίπλα στον ζωγράφο και συγγραφέα τέχνης Karel van Mander, ενώ εντάχθηκε στη συντεχνία ζωγράφων του Χάαρλεμ το 1610 και παντρεύτηκε περίπου την ίδια εποχή. 

Τα πρώτα γνωστά έργα του Χαλς είναι εντυπωσιακά επίσημα πορτρέτα του 1612-14, όταν ήταν ήδη περίπου τριάντα ετών. Από το 1612 έως το 1624, υπηρέτησε στην αστική φρουρά του Αγίου Γεωργίου στο Χάαρλεμ. Το πορτρέτο των αξιωματικών του λόχου ήταν το πρώτο από τα περίπου δέκα μεγάλα ομαδικά πορτρέτα που ζωγράφισε ο Χαλς για δημόσιους φορείς. Ένα από τα τελευταία του έργα, όταν ήταν πάνω από 80 ετών, είναι οι «Επίτροποι του Γηροκομείου του Χάαρλεμ», μια μοναδική σύνθεση. Η εκφραστική, χειρονομιακή πινελιά του θεωρούνταν ανέκαθεν ως η πιο χαρακτηριστική ποιότητα της τέχνης του, και δικαιολογημένα μπορεί να χαρακτηριστεί πρόδρομος του ιμπρεσιονισμού. Από τη δεκαετία του 1860 και έπειτα, αυτό το έργο και άλλα του Χαλς που βρίσκονται στο μουσείο της γενέτειράς του έκαναν το Χάαρλεμ «Μέκκα» για ζωγράφους από τη Γαλλία και την Αμερική, όπως οι Κουρμπέ, Μονέ, Μανέ, Βαν Γκογκ, Σάρτζεντ, Γουίστλερ, που έφταναν εκεί για να μελετήσουν το έργο του, τις φιγούρες, το παιχνίδι του φωτός με τη σκιά, τα πρόσωπα. 

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Ο Γελαστός καβαλάρης», 1624. Συλλογή Γουάλας, Λονδίνο.

Το Χάαρλεμ ήταν ένα αρκετά κοσμοπολίτικο καλλιτεχνικό κέντρο από τη δεκαετία του 1580, με πρωταγωνιστή τον μεγάλο χαράκτη Χέντρικ Γκόλτζιους. Ο Χαλς προφανώς μελέτησε έργα του Ρούμπενς στην Αμβέρσα, του Γιάκομπ Γιόρνταενς και του Άντονι βαν Ντάικ πριν αρχίσει να ζωγραφίζει με πλατιές, ανοιχτές πινελιές, με έντονα χρώματα και σκιές σε τόνους του μπλε και του πράσινου.

Από το 1617, όταν παντρεύτηκε τη δεύτερη γυναίκα του, με την οποία έκανε δέκα παιδιά –η πρώτη γυναίκα του και τα τρία παιδιά τους είχαν πεθάνει– δεν έφυγε ποτέ από το Χάαρλεμ. Ήταν σεβαστός και επιτυχημένος, αλλά ποτέ σε πολύ καλή οικονομική κατάσταση, παρόλο που στο πελατολόγιό του περιλαμβάνονταν αρκετοί δήμαρχοι και πλούσιοι πολίτες, όπως στελέχη της τοπικής βιομηχανίας μπίρας και υφασμάτων. Η πολυμελής οικογένειά του απορροφούσε όλο το εισόδημά του, ενώ είναι γεγονός ότι λίγοι Ολλανδοί προσωπογράφοι αμείβονταν καλά.

Ο βιογράφος του, Άρνολντ Χούμπρακεν, είχε την άποψη ότι οι οικονομικές δυσκολίες του Χαλς είχαν να κάνουν περισσότερο με το αλκοόλ και την έλλειψη πειθαρχίας, ένα συμπέρασμα που έβγαλε από τους πίνακές του Χαλς, το οποίο δεν στηρίζεται σε τεκμηριωμένα στοιχεία.

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Οι επίτροποι του Γηροκομείου του Χάαρλεμ», 1641.

Η αποθέωση των χαρούμενων ανθρώπων

Οι δημοφιλείς σκηνές της καθημερινής ζωής του Χαλς (οι οποίες χρονολογούνται κυρίως από τις δεκαετίες του 1620 και 1630) είναι στην πραγματικότητα δοκίμια για τα σύγχρονα κοινωνικά ήθη και έθιμα και την ανθρώπινη φύση. Ως λαμπρός προσωπογράφος, ήταν ικανός να προσδίδει στις μορφές του χαρακτήρες και πειστικές εκφράσεις, όπως έκανε στη σαγηνευτική εικόνα μιας εταίρας της επαρχίας, στο έργο «Η τσιγγάνα» που βρίσκεται στο Λούβρο.

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Πορτρέτο γάμου σε κήπο», 1622.

Οι πίνακές του με χαρούμενα παιδιά και ψαράδες βασίστηκαν προφανώς και σε μελέτες εκ του φυσικού, αν και δεν βρέθηκαν ποτέ σχέδιά του. Στις περισσότερες εικόνες του, όπως στον πίνακα «Νεαρός άνδρας και γυναίκα σε ταβέρνα», χρησιμοποιεί ως μοντέλα οικείους τύπους σε έξυπνες παραλλαγές. Τα πρόσωπα των νέων που ζωγραφίζει, δείχνοντάς τους να διασκεδάζουν ανέμελα, συνάδουν με το θέμα της επιπόλαιης νεολαίας, θέμα δημοφιλές στην Ολλανδική Δημοκρατία, σε μια εποχή που η παλαιότερη γενιά παραπονιόταν ότι τα κακομαθημένα παιδιά τους δεν ήξεραν τίποτα από κακουχίες και από το πώς να κερδίζει κάποιος τα προς το ζην. Αυτές οι σκηνές διασκέδασης, όπως ο πίνακας «Γλεντοκόποι του Καρναβαλιού», δείχνουν το κλίμα της εποχής του, αλλά η ουσία του επιτεύγματός του βρίσκεται στα πορτρέτα μεμονωμένων προσώπων. Τα μοντέλα του συχνά χαμογελούν αχνά, σε μια σίγουρη στάση. Η πινελιά του, που δίνει την εντύπωση της «ίδιας της ζωής», έχει παρεξηγηθεί συχνά ως «γρήγορη» ή αυθόρμητη, κάτι που έχει διαψευσθεί από τους μελετητές του.

Τα πορτρέτα του έχουν δημιουργηθεί με δεξιοτεχνικό ταλέντο αλλά και προσεκτικό έλεγχο, με γνώμονα την εντύπωση που προκαλεί το έργο υπό το φως ενός εσωτερικού χώρου του 17ου αιώνα και με μια διαφορετική αντίληψη της αναπαράστασης. Ο Χαλς μεταφέρει στα πορτρέτα του την ατομικότητα και τον αξιοσημείωτο χαρακτήρα του προσώπου πιο πειστικά από σχεδόν οποιονδήποτε άλλο καλλιτέχνη της εποχής, εκτός από τον Ρέμπραντ, μέσα από τη διερεύνηση της ατομικής ταυτότητας και του κοινωνικού κόσμου του μοντέλου του.

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Η τσιγγάνα», 1628–30. Μουσείο Λούβρου, Παρίσι

Αποτυπώνει ζωντανούς, ζωηρούς ανθρώπους με τον πιο πειστικό τρόπο και με μια πρωτοφανή αίσθηση δυναμισμού. Είναι ένας από τους πολύ λίγους καλλιτέχνες στην ιστορία της δυτικής τέχνης που ζωγράφισε με επιτυχία ανθρώπους να χαμογελούν και να γελούν – οι περισσότεροι ζωγράφοι απέφευγαν αυτή την πρόκληση απλώς και μόνο επειδή είναι τόσο δύσκολη. Το στυλ του είναι εντελώς πρωτότυπο στην ολλανδική ζωγραφική του 17ου αιώνα. Τα έργα του μοιάζουν ακόμα να έχουν κίνηση, ζωντάνια, και να κλείνουν το μάτι στους θεατές, έχοντας αιχμαλωτίσει για πάντα στον χρόνο την ακατάβλητη δύναμη της ζωής. 

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Ο χαρούμενος πότης», 1628–1630
Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Πορτρέτο άνδρα», περ. 1635
Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Σεπτέμβρης της Art Athina 2025

Εικαστικά / Art Athina 2025: Το τώρα και το μετά της σύγχρονης τέχνης

Ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία, ψηφιακή τέχνη: Το ανάγλυφο του παγκόσμιου εικαστικού χάρτη έτσι όπως διαμορφώνεται μέσα από την ελληνική και ξένη παραγωγή, και αναδεικνύεται στην ετήσια φουάρ που πραγματοποιείται ξανά στο Ζάππειο.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης πέταξε τον Πλάτωνα σε ένα escape room για την Μπιενάλε

Εικαστικά / Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Με τo «Δωμάτιο Απόδρασης», μια εγκατάσταση ερευνητική και παιγνιώδη, βασισμένη στην ιδέα της φιλοσοφίας και την παραίσθηση του ψηφιακού κόσμου, θα μας εκπροσωπήσει στην 61η Μπιενάλε Βενετίας ο καταξιωμένος εικαστικός και αρχιτέκτονας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο συναρπαστικός εξπρεσιονισμός του Ζορζ Ρουό 

Εικαστικά / Ζορζ Ρουό: Ο μεγάλος λησμονημένος του εξπρεσιονισμού

Ο Γάλλος ζωγράφος και χαράκτης συνδέθηκε με τα κινήματα της μοντέρνας τέχνης στις αρχές του 20ού αιώνα αλλά ξεχάστηκε μετά τον θάνατό του. Μια έκθεση με σημαντικά του έργα τον επαναφέρει στο προσκήνιο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«ΤΕΧΝΗ – ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ»: Η διαρκής συμβολή των δύο ομάδων στην ανεπανάληπτη πολιτισμική κίνηση της Θεσσαλονίκης

Εικαστικά / «Διαγώνιος» και «Τέχνη»: Πρόσφεραν παιδεία στη Θεσσαλονίκη. Τώρα συναντιούνται ξανά σε μια έκθεση

Η «Διαγώνιος» του Ντίνου Χριστιανόπουλου και η Καλλιτεχνική Εταιρεία «Τέχνη» επιστρέφουν στο προσκήνιο μέσα από ένα αφιέρωμα στο Τελλόγλειο Ίδρυμα, που αναδεικνύει δύο ιστορικές ομάδες της πνευματικής ζωής της Θεσσαλονίκης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η «λίστα Τραμπ» και τα «απαράδεκτα έργα τέχνης» οδηγούν σε μια άλλη Αμερική

Εικαστικά / Tο μένος του Τραμπ για το Smithsonian: Λογοκρισία, ρατσισμός, λίστες με «απαράδεκτα» έργα

Με στόχο το μεγαλύτερο συγκρότημα μουσείων και ερευνητικών κέντρων στον κόσμο, ο Τραμπ επιχειρεί να ασκήσει έλεγχο και λογοκρισία σε έργα τέχνης και στο περιεχόμενο εκθέσεων, κατηγορώντας το Smithsonian ως «woke» και απειλώντας με περικοπές της χρηματοδότησής του.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το σπίτι-μουσείο της Πολίν Καρπίδα βγάζει τους θησαυρούς του στο σφυρί (μέχρι κεραίας)

Εικαστικά / Το σπίτι-μουσείο της Πολίν Καρπίδα βγάζει τους θησαυρούς του στο σφυρί (μέχρι κεραίας)

Μια από τις πιο εξέχουσες συλλέκτριες στην Ευρώπη, η οποία έχει αφήσει το αποτύπωμά της και στην Ύδρα, αποφάσισε να πουλήσει τη συλλογή σουρεαλιστικής και μεταπολεμικής τέχνης που στεγάζει στο σπίτι της στο Λονδίνο -τη μεγαλύτερη αυτού του είδους- σε μια δημοπρασία-ορόσημο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Χάρις Επαμεινώνδα: Η γλώσσα μου δεν είναι οι λέξεις

Εικαστικά / Χάρις Επαμεινώνδα: «Η γλώσσα μου δεν είναι οι λέξεις»

Η βραβευμένη με Αργυρό Λέοντα Κύπρια εικαστικός συνθέτει έναν κόσμο θραυσμάτων, αποκομμάτων της εσωτερικότητας, με ελλειπτικές εικόνες, τον οποίο μας προκαλεί να ανακατασκευάσουμε μέσα από τη σταδιακή του αποκάλυψη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
 Μαρία Λοϊζίδου και Πέτρος Μώρης στη 13η Μπιενάλε του Λίβερπουλ

Εικαστικά / Μαρία Λοϊζίδου και Πέτρος Μώρης στη 13η Μπιενάλε του Λίβερπουλ

Οι δύο καλλιτέχνες με καταγωγή από Κύπρο και Ελλάδα αντίστοιχα, παρουσιάζουν νέα έργα τους σε μια από τις σημαντικότερες εικαστικές διοργανώσεις της Βρετανίας που φιλοξενεί 30 καλλιτέχνες και συλλογικότητες, με αναθέσεις και θεματικές που έχουν να κάνουν με τη γεωγραφία και τις αξίες που διαπερνούν την πόλη αυτή: καταγωγή και μνήμη.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μια έκθεση για την πολύχρωμη, πολύπλοκη Αθήνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εικαστικά / Μια έκθεση για την πολύχρωμη και πολύπλοκη Αθήνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Ο Τόνι Μιλάκης καταγράφει μια πόλη που η πραγματικότητα προσφέρει τις καλύτερες ζωγραφικές λύσεις, που ακόμη και το πιο ευφάνταστο μυαλό ενός καλλιτέχνη δεν μπορεί να τις επινοήσει.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
CHECK Ο Ζαν Φρανσουά Μιλέ και η ατέρμονη γοητεία της φύσης και των εργατών της γης

Εικαστικά / Ζαν Φρανσουά Μιλέ: ο ζωγράφος που ο Βαν Γκογκ αποκαλούσε «πρωτοπόρο»

«Όσο το σκέφτομαι, τόσο περισσότερο νομίζω ότι ο Μιλέ πίστευε σε κάτι ανώτερο» έγραφε ο Βαν Γκογκ για τον «ζωγράφο των χωρικών» αλλά και έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του γαλλικού ρεαλισμού. Η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου τον τιμά με μια μεγάλη έκθεση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το Μοναστήρι του Καρόλου: Το μουσείο του «κομμωτή των σταρ»

Εικαστικά / Κάρολος: O «κομμωτής των σταρ» έχει πλέον δικό του μουσείο στα Χανιά

Το «Μοναστήρι του Καρόλου», ένα ενετικό κτίσμα του 1583 και κατοικία του αυτοδίδακτου δημιουργού από το 1991, έχει μετατραπεί σε ένα μοναδικό καταφύγιο όπου συνυπάρχουν η ιστορία της κομμωτικής, έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών μαζί με μνήμες της Μαρίας Κάλλας, της Μπριζίτ Μπαρντό αλλά και της Μαντάμ Ορτάνς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιγάντιοι φαλλοί, το σεξ ως ζωτική δύναμη: Τα «ερωτικά» του Takis αναστατώνουν ακόμα

Εικαστικά / Γιγάντιοι φαλλοί, το σεξ ως ζωτική δύναμη: Τα «ερωτικά» του Takis αναστατώνουν ακόμα

«Τα έργα του αποθεώνουν την ικανότητα του έρωτα να μας αποσπά από την ιδέα του θανάτου». Και έχουμε την ευκαιρία να τα δούμε στην αναδρομική έκθεση του Ιδρύματος Γουλανδρή στην Άνδρο, και στην Αθήνα. Όλα σχεδόν, εκτός από το πιο γνωστό του, το οποίο οι επιμελητές απέρριψαν ως «κραυγαλέο»...
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ