Φρανς Χαλς: Ο ζωγράφος που αποθέωνε τους χαμογελαστούς ανθρώπους

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, που αργότερα ολοκληρώθηκε από τον Pieter Codde. De Magere Compagnie, 1637. Rijksmuseum Άμστερνταμ.
0

Μπορεί ο Ρέμπραντ να είναι ο πιο διάσημος στο πάνθεον των μεγάλων Ολλανδών ζωγράφων της Χρυσής Εποχής, ο Βερμέερ να ανακαλύφθηκε τα εκατό τελευταία χρόνια και να πήρε τη θέση του σε αυτό το πάνθεον, αλλά ο Φρανς Χαλς είναι ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους πορτρέτων στην ιστορία, όπως παραδέχονται όλοι οι ιστορικοί τέχνης, και αυτός που επηρέασε στο δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα με τρόπο θαυμαστό τους καλλιτέχνες που δούλευαν στο Παρίσι, δίνοντας έμπνευση με την πολύχρωμη παλέτα του και κυρίως με την τολμηρή πινελιά του. 

Ο Φρανς Χαλς θεωρείται ένας από τους πιο καινοτόμους καλλιτέχνες του 17ου αιώνα, για το ζωηρό, ιμπρεσιονιστικό στυλ ζωγραφικής του. Με απαράμιλλη τόλμη και ταλέντο, αιχμαλώτισε τη ζωντάνια των θεμάτων του –από επιβλητικούς αντιβασιλείς μέχρι χαρούμενους μουσικούς και παιδιά– και τα έκανε να ζουν και να αναπνέουν στον καμβά. 

Ο Χαλς μεταφέρει στα πορτρέτα του την ατομικότητα και τον αξιοσημείωτο χαρακτήρα του προσώπου πιο πειστικά από σχεδόν οποιονδήποτε άλλον καλλιτέχνη της εποχής, εκτός από τον Ρέμπραντ, μέσα από τη διερεύνηση της ατομικής ταυτότητας και του κοινωνικού κόσμου του μοντέλου του.

Μόλις 15 λεπτά μακριά από το Rijksmuseum βρίσκεται το Χάαρλεμ, η πόλη που ο καλλιτέχνης έζησε, εργάστηκε και πέθανε. Οι γονείς του μετακόμισαν από την Αμβέρσα στο Χάαρλεμ όταν ήταν αρκετά μικρός και φέρεται να σπούδασε δίπλα στον ζωγράφο και συγγραφέα τέχνης Karel van Mander, ενώ εντάχθηκε στη συντεχνία ζωγράφων του Χάαρλεμ το 1610 και παντρεύτηκε περίπου την ίδια εποχή. 

Τα πρώτα γνωστά έργα του Χαλς είναι εντυπωσιακά επίσημα πορτρέτα του 1612-14, όταν ήταν ήδη περίπου τριάντα ετών. Από το 1612 έως το 1624, υπηρέτησε στην αστική φρουρά του Αγίου Γεωργίου στο Χάαρλεμ. Το πορτρέτο των αξιωματικών του λόχου ήταν το πρώτο από τα περίπου δέκα μεγάλα ομαδικά πορτρέτα που ζωγράφισε ο Χαλς για δημόσιους φορείς. Ένα από τα τελευταία του έργα, όταν ήταν πάνω από 80 ετών, είναι οι «Επίτροποι του Γηροκομείου του Χάαρλεμ», μια μοναδική σύνθεση. Η εκφραστική, χειρονομιακή πινελιά του θεωρούνταν ανέκαθεν ως η πιο χαρακτηριστική ποιότητα της τέχνης του, και δικαιολογημένα μπορεί να χαρακτηριστεί πρόδρομος του ιμπρεσιονισμού. Από τη δεκαετία του 1860 και έπειτα, αυτό το έργο και άλλα του Χαλς που βρίσκονται στο μουσείο της γενέτειράς του έκαναν το Χάαρλεμ «Μέκκα» για ζωγράφους από τη Γαλλία και την Αμερική, όπως οι Κουρμπέ, Μονέ, Μανέ, Βαν Γκογκ, Σάρτζεντ, Γουίστλερ, που έφταναν εκεί για να μελετήσουν το έργο του, τις φιγούρες, το παιχνίδι του φωτός με τη σκιά, τα πρόσωπα. 

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Ο Γελαστός καβαλάρης», 1624. Συλλογή Γουάλας, Λονδίνο.

Το Χάαρλεμ ήταν ένα αρκετά κοσμοπολίτικο καλλιτεχνικό κέντρο από τη δεκαετία του 1580, με πρωταγωνιστή τον μεγάλο χαράκτη Χέντρικ Γκόλτζιους. Ο Χαλς προφανώς μελέτησε έργα του Ρούμπενς στην Αμβέρσα, του Γιάκομπ Γιόρνταενς και του Άντονι βαν Ντάικ πριν αρχίσει να ζωγραφίζει με πλατιές, ανοιχτές πινελιές, με έντονα χρώματα και σκιές σε τόνους του μπλε και του πράσινου.

Από το 1617, όταν παντρεύτηκε τη δεύτερη γυναίκα του, με την οποία έκανε δέκα παιδιά –η πρώτη γυναίκα του και τα τρία παιδιά τους είχαν πεθάνει– δεν έφυγε ποτέ από το Χάαρλεμ. Ήταν σεβαστός και επιτυχημένος, αλλά ποτέ σε πολύ καλή οικονομική κατάσταση, παρόλο που στο πελατολόγιό του περιλαμβάνονταν αρκετοί δήμαρχοι και πλούσιοι πολίτες, όπως στελέχη της τοπικής βιομηχανίας μπίρας και υφασμάτων. Η πολυμελής οικογένειά του απορροφούσε όλο το εισόδημά του, ενώ είναι γεγονός ότι λίγοι Ολλανδοί προσωπογράφοι αμείβονταν καλά.

Ο βιογράφος του, Άρνολντ Χούμπρακεν, είχε την άποψη ότι οι οικονομικές δυσκολίες του Χαλς είχαν να κάνουν περισσότερο με το αλκοόλ και την έλλειψη πειθαρχίας, ένα συμπέρασμα που έβγαλε από τους πίνακές του Χαλς, το οποίο δεν στηρίζεται σε τεκμηριωμένα στοιχεία.

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Οι επίτροποι του Γηροκομείου του Χάαρλεμ», 1641.

Η αποθέωση των χαρούμενων ανθρώπων

Οι δημοφιλείς σκηνές της καθημερινής ζωής του Χαλς (οι οποίες χρονολογούνται κυρίως από τις δεκαετίες του 1620 και 1630) είναι στην πραγματικότητα δοκίμια για τα σύγχρονα κοινωνικά ήθη και έθιμα και την ανθρώπινη φύση. Ως λαμπρός προσωπογράφος, ήταν ικανός να προσδίδει στις μορφές του χαρακτήρες και πειστικές εκφράσεις, όπως έκανε στη σαγηνευτική εικόνα μιας εταίρας της επαρχίας, στο έργο «Η τσιγγάνα» που βρίσκεται στο Λούβρο.

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Πορτρέτο γάμου σε κήπο», 1622.

Οι πίνακές του με χαρούμενα παιδιά και ψαράδες βασίστηκαν προφανώς και σε μελέτες εκ του φυσικού, αν και δεν βρέθηκαν ποτέ σχέδιά του. Στις περισσότερες εικόνες του, όπως στον πίνακα «Νεαρός άνδρας και γυναίκα σε ταβέρνα», χρησιμοποιεί ως μοντέλα οικείους τύπους σε έξυπνες παραλλαγές. Τα πρόσωπα των νέων που ζωγραφίζει, δείχνοντάς τους να διασκεδάζουν ανέμελα, συνάδουν με το θέμα της επιπόλαιης νεολαίας, θέμα δημοφιλές στην Ολλανδική Δημοκρατία, σε μια εποχή που η παλαιότερη γενιά παραπονιόταν ότι τα κακομαθημένα παιδιά τους δεν ήξεραν τίποτα από κακουχίες και από το πώς να κερδίζει κάποιος τα προς το ζην. Αυτές οι σκηνές διασκέδασης, όπως ο πίνακας «Γλεντοκόποι του Καρναβαλιού», δείχνουν το κλίμα της εποχής του, αλλά η ουσία του επιτεύγματός του βρίσκεται στα πορτρέτα μεμονωμένων προσώπων. Τα μοντέλα του συχνά χαμογελούν αχνά, σε μια σίγουρη στάση. Η πινελιά του, που δίνει την εντύπωση της «ίδιας της ζωής», έχει παρεξηγηθεί συχνά ως «γρήγορη» ή αυθόρμητη, κάτι που έχει διαψευσθεί από τους μελετητές του.

Τα πορτρέτα του έχουν δημιουργηθεί με δεξιοτεχνικό ταλέντο αλλά και προσεκτικό έλεγχο, με γνώμονα την εντύπωση που προκαλεί το έργο υπό το φως ενός εσωτερικού χώρου του 17ου αιώνα και με μια διαφορετική αντίληψη της αναπαράστασης. Ο Χαλς μεταφέρει στα πορτρέτα του την ατομικότητα και τον αξιοσημείωτο χαρακτήρα του προσώπου πιο πειστικά από σχεδόν οποιονδήποτε άλλο καλλιτέχνη της εποχής, εκτός από τον Ρέμπραντ, μέσα από τη διερεύνηση της ατομικής ταυτότητας και του κοινωνικού κόσμου του μοντέλου του.

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Η τσιγγάνα», 1628–30. Μουσείο Λούβρου, Παρίσι

Αποτυπώνει ζωντανούς, ζωηρούς ανθρώπους με τον πιο πειστικό τρόπο και με μια πρωτοφανή αίσθηση δυναμισμού. Είναι ένας από τους πολύ λίγους καλλιτέχνες στην ιστορία της δυτικής τέχνης που ζωγράφισε με επιτυχία ανθρώπους να χαμογελούν και να γελούν – οι περισσότεροι ζωγράφοι απέφευγαν αυτή την πρόκληση απλώς και μόνο επειδή είναι τόσο δύσκολη. Το στυλ του είναι εντελώς πρωτότυπο στην ολλανδική ζωγραφική του 17ου αιώνα. Τα έργα του μοιάζουν ακόμα να έχουν κίνηση, ζωντάνια, και να κλείνουν το μάτι στους θεατές, έχοντας αιχμαλωτίσει για πάντα στον χρόνο την ακατάβλητη δύναμη της ζωής. 

Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Ο χαρούμενος πότης», 1628–1630
Ο γελαστός κύριος Φρανς Χαλς και το ζωηρό πλήθος των ανθρώπων που αγάπησε Facebook Twitter
Φρανς Χαλς, «Πορτρέτο άνδρα», περ. 1635
Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Ο ζωγράφος των στυλάτων της εποχής του επιστρέφει

Εικαστικά / Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Ο ζωγράφος των στυλάτων της εποχής του επιστρέφει

H έκθεση στο Μουσείο Ορσέ συγκεντρώνει 90 έργα του Αμερικανού στυλίστα ζωγράφου, εστιάζοντας στην πιο καθοριστική περίοδο του έργου του. Aνάμεσά τους και η περίφημη «Madame X», το πιο διάσημο έργο του.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Εικαστικά / Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Η έκθεση «Beato Angelico», συγκεντρώνει στο Palazzo Strozzi και στο Mουσείο του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία περισσότερα από 140 έργα με δάνεια από 70 συλλογές ιδιωτών και μουσείων και φιλοδοξεί να εδραιώσει τη φήμη του Φρα Αντζέλικο ως κορυφαίου δασκάλου της Αναγέννησης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Εικαστικά / Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Πεθαίνει σαν σήμερα το 1669 ο φλαμανδός ζωγράφος Ρέμπραντ φαν Ράιν. Αυτός ο πίνακας υπήρξε η πραγματική αιτία της οικονομικής καταστροφής του καλλιτέχνη ή πρόκειται περί θεωρίας συνωμοσίας;
THE LIFO TEAM
«Πρωτόλεια»: Οι πρώτες πινελιές αλλάζουν μέσα στα χρόνια αλλά πάντα κάτι μένει

Εικαστικά / «Πρωτόλεια»: Οι πρώτες πινελιές αλλάζουν μέσα στα χρόνια αλλά πάντα κάτι μένει

Η νέα έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, χαρτογραφεί την πορεία έντεκα Ελλήνων και Ελληνίδων εικαστικών και θέτει ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα: «Σε μια πορεία πλούσια, γεμάτη ανατροπές αλλά και επαναλήψεις, ποιες ήταν οι πρωτόλειες αναζητήσεις τους, στις οποίες επέτρεψαν ακολούθως να εισχωρήσουν στις ώριμες αποφάσεις τους»
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Aμερικανικός σουρεαλισμός; Κι όμως υπάρχει. Απλώς δεν το γνώριζε κανείς

Εικαστικά / Aμερικανικός σουρεαλισμός; Κι όμως υπάρχει. Απλώς δεν το γνώριζε κανείς

Μια έκθεση στο Μουσείο Γουίτνεϊ ενώνει διαφορετικές φωνές και αποκαλύπτει την άγνωστη ως τώρα τάση Αμερικανών καλλιτεχνών που στράφηκαν στον σουρεαλισμό για να εκφράσουν την ταραχώδη δεκαετία του '60.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
"Η κούνια" του Φραγκονάρ: Στο φως τα ζουμερά μυστικά και η ίντριγκα του πιο αυθάδικου έργου του ροκοκό

Εικαστικά / «Η Κούνια» του Φραγκονάρ: Τα μυστικά και η ίντριγκα του πιο αυθάδικου έργου του ροκοκό

Η περίφημη «Κούνια» με τη σκηνοθεσία της συνεύρεσης των σωμάτων και των ψυχών με τρόπο ακόλαστο, πονηρό ή ανοιχτό σε μια νέα ηθική, έργο – σταρ της περίφημης συλλογής Wallace στο Λονδίνο, αποκαταστάθηκε φέρνοντας στο φως άτακτες λεπτομέρειες που ενισχύουν την αυθάδεια του έργου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ειρήνη Παναγοπούλου

Εικαστικά / Ειρήνη Παναγοπούλου: Η μεγάλη Ελληνίδα συλλέκτρια Τέχνης μιλά στη LIFO

Η γνωστή συλλέκτρια μιλά στη LiFO για το ταξίδι της στην τέχνη μέσα από τη συγκρότηση της μεγάλης και σπάνιας συλλογής της, μέρος της οποίας θα δούμε με αφορμή την έκθεση «Fernweh ή νοσταλγία για άγνωστους τόπους».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μυρτώ Ξανθοπούλου: «Έχω ψίχουλα, έχω τα περισσεύματα; Με αυτά θα δουλέψω»

Εικαστικά / Μυρτώ Ξανθοπούλου: «Έχω ψίχουλα, έχω τα περισσεύματα; Με αυτά θα δουλέψω»

Η γεννημένη στο Ελσίνκι καλλιτέχνιδα που κέρδισε το βραβείο Young Artist της φετινής Art Athina μιλάει για το έργο της που βασίζεται στην αίσθηση του κατεπείγοντος, στη χειρωνακτική εργασία και στη σχέση της με τη γλώσσα. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένα «χρονικό της αναισθησίας» με έργα υψηλής δόνησης 

Εικαστικά / Κωνσταντίνος Λαδιανός: «Πού πήγε όλη αυτή η επιδεξιότητα των χεριών που είχαν οι παλιότεροι»

Η παράδοση, η αγιολογική γραμματεία και η λαϊκή μυθολογία συνυπάρχουν στον κόσμο του ταλαντούχου καλλιτέχνη, εμπλέκοντας το προσωπικό βίωμα με καθηλωτικές αλληγορίες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Εικαστικά / Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Με το έργο του στον εξωτερικό χώρο του μουσείου ο Michael Rakowitz συνομιλεί με τα έργα της κλασικής αρχαιότητας και υπενθυμίζει τα μάταια ταξίδια ανθρώπων και πολιτιστικών αγαθών που «ξεσπιτώνονται».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Εικαστικά / Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Με πυρήνα της συλλογής του Λόντερ ένα από τα διασημότερα έργα του Κλιμτ, που εκτιμάται ότι η πώλησή του θα ξεπεράσει τα 150 εκατομμύρια δολάρια, η βραδιά της δημοπρασίας στον οίκο Sotheby’s φιλοδοξεί να προσελκύσει ξανά τους μεγάλους συλλέκτες. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζένη Μαρκέτου

Οι Αθηναίοι / Τζένη Μαρκέτου: «Οι καλλιτέχνες δεν έχουμε ανακαλύψει τον τροχό»

Στην Αμερική έμαθε πως η τέχνη είναι κοινωνική υπόθεση, πως ο κόσμος δεν εξαντλείται στις γκαλερί. Η πρώτη της παρέμβαση σε δημόσιο χώρο, που προκάλεσε αντιδράσεις, της δίδαξε ότι ένα έργο οφείλει να μοιάζει σαν να υπήρχε πάντα εκεί. Με τη νέα της εγκατάσταση στο Μέγαρο Μουσικής μάς υπενθυμίζει ότι δεν είμαστε οι πρωταγωνιστές της φύσης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Σεπτέμβρης της Art Athina 2025

Εικαστικά / Art Athina 2025: Το τώρα και το μετά της σύγχρονης τέχνης

Ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία, ψηφιακή τέχνη: Το ανάγλυφο του παγκόσμιου εικαστικού χάρτη έτσι όπως διαμορφώνεται μέσα από την ελληνική και ξένη παραγωγή, και αναδεικνύεται στην ετήσια φουάρ που πραγματοποιείται ξανά στο Ζάππειο.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Εικαστικά / Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Με τo «Δωμάτιο Απόδρασης», μια εγκατάσταση ερευνητική και παιγνιώδη, βασισμένη στην ιδέα της φιλοσοφίας και την παραίσθηση του ψηφιακού κόσμου, θα μας εκπροσωπήσει στην 61η Μπιενάλε Βενετίας ο καταξιωμένος εικαστικός και αρχιτέκτονας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ